Rośliny wokół nas. Przewodnik po roślinach

Czy dostrzegasz, jakie rośliny rosną w Twoim najbliższym otoczeniu, często tuż przy drodze, w ogrodzie, na pobliskich łąkach? Czy wiesz, że wiele z nich ma właściwości lecznicze, niektóre znaczyły wiele w kulturze naszych przodków, a w szeregu "drzemią" nawet ślady magii sprzed wieków? Jesteśmy przekonani, że większość z nich znasz "z widzenia". Zachęcamy do głębszego zapoznania się z nimi, ponieważ wiedza ta może być bardzo przydatna, a nawet opłacalna - mówi Małgorzata Draganik, koordynatorka projektu "Promocja tradycyjnych form zbieractwa dzikich roślin w celu zniwelowania różnic społecznych i ekonomicznych w Europie Środkowej" realizowanego, w międzynarodowym składzie różnych organizacji i instytucji, przez Stowarzyszenie Pro Carpathia z Rzeszowa.

Od stuleci w Europie Środkowej lecznicze i aromatyczne rośliny były zbierane z naturalnych środowisk w celu wykorzystania ich właściwości. Obecnie wiedza ta niestety idzie w całkowite zapomnienie. Stąd też decyzja o wydaniu przewodnika "Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie", w ramach materiałów szkoleniowych i narzędzi skupiających się na zbieractwie dziko występujących roślin. Zadaniem przewodnika jest zwrócenie uwagi na znaczenie tych roślin w życiu człowieka i ich praktyczne wykorzystanie. Począwszy od stosowania ich w celach spożywczych, poprzez obecność w różnego rodzaju tradycjach i zwyczajach, w naszej kulturze i codziennym życiu. Współczesny człowiek bowiem zbyt często zapomina o tej roli.

W książce mamy zestaw ponad 100 roślin, które tak licznie występują na terenie województwa podkarpackiego. Znajdują się w nim informacje, gdzie jakie rośliny można znaleźć, kiedy i jak je zbierać, do czego można je wykorzystywać. Lektura tej publikacji pozwoli odkryć potencjał, jaki drzemie w tych roślinach. Ponadto zbieranie dziko występujących roślin może być także dodatkowym źródłem dochodu. - Mam nadzieję, że lektura tej książki nie będzie jednorazowa, że wejdzie ona w skład niezbędnika podczas wędrówek i stanowić będzie skarbnicę wiedzy na temat otaczających nas dziko występujących roślin - dodaje Małgorzata Draganik.

Bezpłatna publikacja przeznaczona jest wyłącznie dla instytucji typu: biblioteki różnego typu i szczebla, bibliotek szkolne, punkty informacji turystycznej, placówki muzealne. A dla wszystkich zainteresowanych będzie już wkrótce dostępna do ściągnięcia w postaci pliku pdf ze strony internetowej projektu www.traditionalandwild.eu/pl

W "Przewodniku" oprócz haseł dotyczących roślin znajdziesz informacje np.

Krótki słownik terminów:

Napar (herbatka) jest to jedna z najczęściej stosowanych form wyciągów z takich części roślin, jak liście, kwiaty, drobne nasiona. Napar otrzymujemy po zalaniu wrzątkiem rozdrobnionego surowca i odstawieniu pod przykryciem na ok. 20 min. Napary są nietrwałą postacią i powinny zostać spożytkowane w tym samym dniu.

Odwar sporządza w głównej mierze z twardych części roślin, takich jak korzenie, kora czy nasiona, które nie tak łatwo się ekstrahują. Odwar otrzymujemy gotując od 5-40 min. rozdrobnione części roślin, a następnie odcedzając po około 10 min. Należy spożytkować w tym samym dniu.

Macerat to wodny wyciąg z roślin, ale na zimno. Surowiec roślinny, który jest wrażliwy na wysoką temperaturę, zalewany zimną wodą, odstawiamy na 6-10 godz., a następnie odcedzamy. Należy spożyć w tym samym dniu, ewentualnie można przechowywać w lodówce do 3 dni.

Nalewka jest alkoholowym wyciągiem z zasuszonego materiału roślinnego. Rozdrobniony surowiec roślinny zalewamy alkoholem (30-70%), szczelnie zamykamy i odstawiamy na kilkanaście dni (owoce, które zawierają mało miąższu np. jarzębinę, tarnin zbieramy po pierwszych przymrozkach, trzeba również pamiętać, iż owoce pestkowe należy wcześniej pozbawić pestek). Następnie filtrujemy przez watę/gazę i zlewany do szklanych naczyń z ciemnego szkła. Można przechowywać nawet kilka lat.

Kompresy przykłada się na ciało w celu złagodzenia bólu czy leczenia schorzeń skóry. Otrzymujemy go namaczając czystą lnianą lub bawełnianą serwetkę w naparze lub odwarze i przykładając na skórę. W celu zapobiegnięcia przed szybkim wystygnięciem owijamy folią i kocem. Kataplazmy w odróżnieniu od kompresów otrzymuje się poprzez przykładanie do skóry całych lub rozdrobnionych części roślin, po wcześniejszym ich zamoczeniu we wrzątku. Przykrywamy gazą.

Inhalacje, parówki stosuje się w celu złagodzenia kataru. Po zalaniu wrzątkiem roślin i odczekaniu 10-15 min pochylamy się nad otrzymanym naparem w odległości ok. 30 cm. Głowę przykrywamy ręcznikiem, aby para nie uciekała na zewnątrz.

Syrop jest wyciągiem z suszonych lub świeżych roślin gotowanych w roztworze cukru (posiada on właściwości konserwujące). Otrzymuje się go gotując rozdrobniony materiał roślinny na wolnym ogniu, a następnie po dodaniu cukru lub miodu, nie doprowadzając do wrzenia, podgrzewa aż do zgęstnienia. Po przestygnięciu syrop zlewa się do ciemnych szklanych naczyń i przechowuje szczelnie zamknięte w lodówce.

Maseczki możemy nakładać na twarz i szyję po wcześniejszym zmieleniu (np. w maszynce do mięsa) świeżych części roślin. Przykrywamy wilgotną ligniną. Po 20-30 min. skórę oczyszczamy i obmywamy letnią wodą z dodatkiem np. soku z cytryny.

Ogólne zasady zbioru

Zbierający zioła na własne potrzeby czy na sprzedaż, dobrze powinien je znać jeśli chce pozyskać z nich surowiec. Musi opanować też technikę zbioru i sposobu postępowania z zebranym materiałem, aby praca nie poszła na marne, a zebrany surowiec był pełnowartościowy. Różne rośliny należy zbierać w różnych fazach ich rozwoju. Inną zawartość substancji czynnych będzie miała ta sama roślina przed, na początku lub w czasie kwitnienia, a jeszcze inny po przekwitnięciu. W niektórych wypadkach nawet pora dnia zbioru może mieć znaczenie. Podczas zbioru trzeba zwrócić uwagę na pogodę, ponieważ zawartość substancji czynnych w roślinach bywa inna w dni słoneczne, a inna w dni pochmurne. Rośliny należy zbierać w dni pogodne, słoneczne i suche, po obeschnięciu rosy porannej lub przed rosą wieczorną. Surowiec mokry od deszczu lub rosy zaparza się, szybko gnije i w konsekwencji traci wartość. Często nie cała roślina jest surowcem do pozyskania, a jedynie jakaś jej część. Zebrany surowiec nie powinien zawierać innych części niż te, które są przewidziane. Wykluczone jest, aby w takim pozyskanym surowcu były rośliny lub ich części, które są zepsute, zgniecione, pożółkłe, sczerniałe lub spleśniałe. Nie jest dobrze gdy zebrany materiał posiada jakieś organiczne zanieczyszczenia (np. części innych roślin) lub mineralne zanieczyszczenia (np. piasek, ziemia). Wszystkie te czynniki zmniejszają wartość surowca, a często powodują, że jest on niezdatny do użycia.

Pozyskiwanie ziela

Nadziemną część rośliny, czyli ziele, zbiera się zazwyczaj na początku pełnego kwitnienia. Zbiór tylko niektórych z nich przypada na inny termin. Rośliny o niezdrewniałych łodygach ucina się tuż nad ziemią, wykorzystując zarówno łodygę, liście oraz kwiat. Natomiast w przypadku roślin o łodygach zdrewniałych, zgrubiałych pozyskujemy jej wierzchołki lub tylko liście. Pozyskiwanie surowca ręką niszczy roślinę, ponieważ powodować to może wyrwanie korzenia lub jego uszkodzenia. Ziele należy zbierać w dni suche i pogodne. Podczas zbioru należy zwrócić uwagę, aby rośliy nie były zakurzone, zwiędnięte czy chore. Najlepiej zebrać tyle surowca, ile jesteśmy w stanie jednorazowo wysuszyć.

Pozyskiwanie liści

Liście roślin zielnych najlepiej zbierać tuż przed lub na początku okresu kwitnienia rośliny. Liście np. brzozy pozyskuje się jeszcze wcześniej, świeżo rozwinięte, jeszcze lepkie. Podczas zbioru należy zwrócić uwagę na to aby liście nie były uszkodzone, z plamami, zwiędnięte czy pożółkłe i stare. Nie można ogałacać całej rośliny, bo szybko obumrze, jednorazowo można pobrać z roślin maksymalnie 1/3 wszystkich liści. Ściskanie blaszek liściowych podczas zbioru powoduje powstawanie ciemnych plam, co jest wysoce nie wskazane. Pozyskany surowiec układamy luźno i najlepiej zaraz po zbiorze rozpocząć proces suszenia w cienkich warstwach.

Pozyskiwanie korzeni i kłączy

Zarówno korzenie, jak i kłącza wykopuje się zasadniczo późną jesienią albo wczesną wiosną, ponieważ w tych właśnie okresach nagromadzone jest w nich dużo substancji o cennych właściwościach. Niektóre korzenie i kłącza pozyskuje się jeszcze przed wypuszczeniem przez roślinę liści. Gdy pozyskujemy taki surowiec jesienią warto zdążyć przez całkowitym zeschnięciem liści, aby można było rozpoznać bezbłędnie roślinę. Do wykopania korzeni pomocna może być łopata lub widły. Część korzenia należy pozostawić na miejscu i przykryć ziemią do dalszej wegetacji. Korzenie i kłącza należy otrząsnąć z ziemi, oczyścić z bocznych korzonków. Zasadniczo trzeba korzenie opłukać pod bieżącą wodą, tuż przed suszeniem.

Pozyskiwanie kwiatów

Zbiór kwiatów wymaga największej dokładności i staranności. Najlepiej dokonywać go ręcznie. Odpowiednią porą zbioru jest okres rozkwitania kwiatów lub pełnia ich rozkwitu w porze popołudniowej, w pogodne dni. Nie należy zbierać kwiatów zwiędłych czy uszkodzonych. Naszym surowcem mogą być same płatki kwiatowe, wtedy wyskubujemy je delikatnie i luźno układamy w koszu. Gdy pozyskujemy całe koszyczki kwiatowe, należy je oderwać, każdy z osobna tuż u nasady. Ponieważ ta część rośliny jest bardzo delikatna, łatwo więdnie i może również zmieniać barwę, kwiaty powinno zbierać się ostrożnie, nie ściskając i niezwłocznie po zbiorze rozpocząć proces suszenia.

Pozyskiwanie owoców

Owoce pozyskuje się zasadniczo gdy są dojrzałe lub przed ich całkowitym dojrzeniem, nigdy natomiast, gdy są przejrzałe. Owoce mięsiste należy zbierać w dni suche i słoneczne, natomiast owoce suche w dni pochmurne przed obeschnięciem rosy. Nasiona należy zbierać tuż przed całkowitym dojrzeniem owoców, ponieważ nasiona po dojrzeniu owoców najczęściej szybko z nich wypadają. Niektóre owoce, takie jak na przykład jagody bzu czarnego, zbiera się w całych owocostanach, ponieważ są one bardzo nietrwałe. Inne owoce, takie jak na przykład jeżyny czy maliny, aby zachowały jędrność warto zbierać razem z dnem kwiatowym i szypułką, a oddzielić je dopiero przed samym suszeniem, są one trwalsze i nie uszkadzają się tak łatwo.

Pozyskiwanie kory

W celach leczniczych korę pozyskuje się na wiosnę. Najlepszym momentem jest okres, w którym pączki zaczynają pęcznieć, ponieważ kora łatwo wtedy odchodzi od drewna. Korę pozyskuje się z młodych, kilkuletnich pędów nadziemnych, która jest czysta i gładka. Najpierw pędy pozbawia się bocznych gałązek, a następnie nacina na około, a po rozcięciu kory wzdłuż pędu, zdejmujemy korę za pomocą noża. Korę pozyskujemy jedynie z ściętych pędów i drzew lub w miejscach do tego wyznaczonych.

Pozyskiwanie pączków

Najlepszym okresem na pozyskiwanie pączków jest wczesna wiosna, ponieważ mają one wtedy odpowiedni aromat i zawierają najwięcej substancji czynnych. Kiedy pąki zaczynają pękać i pokazują się wierzchołki liści nie nadają się one wtedy już na surowiec do pozyskania. Pączki pozyskuje się wyłącznie z drzewek wyciętych podczas czyszczeń w młodniku. Ne należy zbierać roślin dla celów leczniczych i kulinarnych z pól uprawnych, gdzie stosuje się intensywne nawożenie i pestycydy, z torowisk kolejowych i wszelkich miejsc podejrzanych o skażenie gleby i powietrza substancjami toksycznymi.

źródło: Procarpathia