» Bieszczady w filmie | Baza ludzi umarłych

Baza ludzi umarłych

Rok produkcji: 1958
Premiera: 1959.08.10
Gatunek: Film psychologiczny, Film obyczajowy
Produkcja: Polska

Dane techniczne: Czarno-biały. 2978 m. 109 min.
Plenery: Góry Bialskie, Bielice.

Opis:

Adaptacja noweli Marka Hłaski "Następny do raju" (inny tytuł: "Głupcy wierzą w poranek"). Nazwisko pisarza nie znalazło się jednak w czołówce. Przyczyną była optymistyczna, choć nie pozbawiona goryczy pointa filmu. Hłasko opowiadał się natomiast za pesymistyczną, nie dającą bohaterom żadnej nadziei. Nie przeszkodziło to wszakże cenzurze na blisko półtora roku wycofać utwór z dystrybucji, mimo że pod wieloma względami przypominał realizowane kilka lat wcześniej produkcyjniaki. Przewyższał jej jednak zdecydowanie nie tylko pod względem psychologicznej głębi, lecz także scenografii (liczne pochwały krytyki dla Wojciecha Krzysztofiaka), kostiumów, charakteryzacji i wreszcie aktorstwa. Recenzenci wyróżnili zwłaszcza kreacje Leona Niemczyka (Dziewiątka) i Tadeusza Łomnickiego (Partyzant), choć trudno znaleźć w filmie Petelskiego role zdecydowanie "puszczone".

Emil Karewicz (Warszawiak) i Leon Niemczyk (Dziewiątka)
foto: Muzeum Kinematografii w Łodzi

Próżno też szukać w "Bazie..." etycznych uproszczeń i socrealistycznej tendencyjności. Nie ma tu bohaterów jednoznacznie złych i jednoznacznie dobrych. Nikt też nie przechodzi budującej przemiany od ciemnego typa do przodownika pracy. Wszyscy są "przyczernieni", pozbawieni cienia idealizmu, nie wolni od cynizmu. Osaczeni przez bezwyjściową sytuację, niemal co dzień stając oko w oko ze śmiercią, starają się żyć zgodnie z własnym kodeksem honorowym. Wolni od złudzeń i skrupułów, są zarazem zdolni do autentycznego bohaterstwa. Wszystko to sprawia, że mimo upływu lat utwór Czesława Petelskiego wytrzymał próbę czasu. Metaforyczno-naturalistyczna poetyka "Bazy..." wciąż może frapować, a to, co dawniej szokowało, dziś raczej wzrusza i skłania do refleksji.

Zygmunt Kęstowicz jako Zabawa
foto: Muzeum Kinematografii w Łodzi

Akcja filmu toczy się w bazie transportu drewna w Bieszczadach. Na odludziu, w fatalnych warunkach sanitarnych pracują wyrokowcy i życiowi wykolejeńcy. Należyte wykonywanie obowiązków nieustannie utrudniają im braki samochodów, warsztatów, części oraz wiszące wciąż nad głowami widmo śmierci. Nic dziwnego, że nikomu nie zależy na pracy, wszystkim zaś - na możliwie rychłej ucieczce. Nie jest to wszakże takie proste. Tym bardziej, że do bazy przybywa niejaki Zabawa - mechanik i aktywista partyjny. Ma za zadanie zmobilizować ludzi do większego wysiłku, bez czego niemożliwe jest wykonanie planu. Przyjeżdża z żoną, która oddaje się każdemu, kto tylko obiecuje ją stąd zabrać. Przywalony kłodami drewna ginie "Apostoł", śmierć wybiera "Dziewiątka", nie chcąc najechać na maszerujący oddział żołnierzy . . . Kiedy wreszcie nadchodzą nowe samochody, w bazie pozostali tylko Zabawa i jego najzagorzalszy wróg - "Warszawiak".

Emil Karewicz (Warszawiak), Leon Niemczyk (Dziewiątka) oraz Roman Kłosowski (Orsaczek)
foto: Muzeum Kinematografii w Łodzi

Reżyseria: Czesław Petelski
Współpraca reżyserska: Leokadia Migielska , Zbigniew Chmielewski
Scenariusz: Marek Hłasko (Pierwotnie autor scenariusza, wycofał swoje nazwisko z czołówki filmu.)
Scenopis: Czesław Petelski
Zdjęcia: Kurt Weber
Scenografia: Wojciech Krysztofiak
Kostiumy: Janina Koźmińska
Muzyka: Adam Walaciński
Wykonanie muzyki: Wielka Orkiestra Symfoniczna PRiTv (Katowice)
Dźwięk: Stanisław Urbaniak
Montaż: Felicja Rogowska
Charakteryzacja: Zbigniew Dobracki , Romualda (Romana) Baszkiewicz
Kierownictwo produkcji: Stanisław Zylewicz
Współpraca produkcyjna: Jan Szymański , Kazimierz Niziński , Donat Bilski , Tadeusz Urbanowicz
Produkcja: Zespół Filmowy Studio
Atelier: Wytwórnia Filmów Fabularnych (Wrocław)
Laboratorium: Wytwórnia Filmów Fabularnych (Łódź)

Obsada aktorska:

Zygmunt Kęstowicz (Zabawa), Emil Karewicz (Warszawiak), Teresa Iżewska (Wanda), Leon Niemczyk (Dziewiątka), Aleksander Fogiel (Apostoł), Tadeusz Łomnicki (partyzant), Roman Kłosowski (Orsaczek), Adam Kwiatkowski (Buźka), Józef Łodyński, Mieczysław Łoza, Stanisław Milski, Antoni Odrowąż, Edward Wichura, Tadeusz Kosudarski (Dzwonkowiak, amant Wandy), Juliusz Grabowski, Roman Hubczenko, Włodzimierz Kwaskowski.

Pierwowzór: NASTĘPNY DO RAJU
Gatunek: Opowiadanie
Autor pierwowzoru: Marek Hłasko

Materiały umieszczono za zgodą Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi:
www.filmpolski.pl