» Cerkwie drewniane | Cerkwie w Komańczy

Cerkiew w Komańczy

Cerkiew greckokatolicka (od 1963 prawosławna) z 1802r. - nieistniejąca

Cerkiew prawosławna (pierwotnie greckokatolicka) w Komańczy znajduje się (zbudowana od nowa) na niewielkim wzgórzu, zwanym dawniej przez miejscowych Pełeszuła Mirka, ok. 50m w linii prostej od szosy Komańcza - Jaśliska. Na teren obiektu prowadzi niedawno wyasfaltowana dróżka. Dojazd jest oznakowany tablicą Szlaku Architektury Drewnianej.

Cerkiew greckokatolicka, następnie prawosławna pw. Opieki Matki Bożej - nieistniejąca, 2006
foto: P. Szechyński

Był to obiekt w całości drewniany, pochodzący z roku 1802, wybudowany na miejscu wcześniejszej cerkwi, którą również strawił pożar 2 lata wcześniej. Cerkiew została konsekrowana w roku 1805, jako cerkiew greckokatolicka.

Odebrano ja grekokatolikom w roku 1961 i przekazano prawosławnym (oficjalnie w 1963) - wówczas przyjęła wezwanie Opieki Matki Bożej (Opieki Bogurodzicy).

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku wymienia: "Na 819 mieszkańców jest 725 gr.kat reszta rzym-kat. i izraelici. Wyposażenie parocha składa się z 200 m.r. (mórg) w ogóle. Parafia należy do dyec. przemyskiej, dek. jaśliskiego i ma z dołączonemi 2-ma cerkwiami w Czystohorbach i Dołżycy 1866 gr.-kat, 30 rzym.-kat i 69 izrael." Po zmianach ustrojowych w kraju nie została zwrócona prawowitym właścicielom.

Cerkiew (wówczas) prawosławna w Komańczy. Stan na sierpień 2006
foto: P. Szechyński

Obok znajduje się dzwonnica z 1834 roku, o konstrukcji słupowej, zwieńczona ośmioboczną wieżyczką na dachu namiotowym - "ściany" w dolnej części wypełnione częściowo kamieniem - stanowiąca jednocześnie bramę oraz kilka zachowanych nagrobków dawnego cmentarza przycerkiewnego z końca XIX wieku. Nowszy oraz obecny cmentarz znajduje się na tyłach terenu.

Komaniecka cerkiew była najczęściej wymieniana jako jedna z trzech zachowanych cerkwi w stylu wschodnio- łemkowskim. Uściślając należałoby jednak przyjąć, że zachowanych cerkwi w stylu wschodniołemkowskim wraz z Komańczą (czyli do 2006r.) było na tym terenie (szeroko rozumianym pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów) 6: Komańcza, Rzepedź, Turzańsk, Szczawne, Radoszyce, Wisłok Wielki. Stosując bardziej adekwatny podział zaliczamy w/w obiekty do typu północnowschodniego cerkwi łemkowskiej dzielącego się na dwa warianty: wieżowy i bezwieżowy (wg R. Brykowskiego). Wariant wieżowy cerkwi północnowschodniej posiada niewysoką wieżę nad zachodnią częścią (tj. nad przedsionkiem lub babińcem), natomiast wariant bezwieżowy posiada zwieńczenia w formie baniastych hełmów nad każdą z części cerkwi.

Ikony rzędu Deesis. Stan na 08/2006
foto: P. Szechyński

Do wariantu wieżowego zaliczamy zatem: Radoszyce, Szczawne i Wisłok Wielki, natomiast do bezwieżowego Komańczę, Rzepedź i Turzańsk (tzw. grupa osławska). Wychodząc dopiero z tego założenia, można przyjąć że obecnie zachowały się tylko 2 stare cerkwie w typie północnowschodnim w wariancie bezwieżowym: Rzepedź i Turzańsk, różniące się jednak wydatnie zarówno od komanieckiej, jak i od siebie nawzajem, gdyż każda z cerkwi jest na swój sposób unikatowa i niepowtarzalna.

W cerkwi znajdował się czterostrefowy ikonostas z 1832 roku pochodzący ze wsi Wołosianka z rejonu Przełęczy Użockiej autorstwa Aftanazego Ruzyłowicza (przemalowywany w 1934r.) oraz ołtarz fundacji Grzegorza Dido z 1803 roku a także ołtarzyk boczny z końca XVIIw i fragmenty ikonostasów i ołtarzy z innych cerkwi - m.in. z nieistniejącej cerkwi w pobliskiej Dołżycy - wszystkie spłoneły podczas pożaru a ponadto m.in. sporo cennych starodruków, chorągwie procesyjne, stanowiące element ikonostasu ażurowe wrota carskie oraz wrota diakońskie, solea - próg podwyższenia przed ikonostasem - który w Komańczy był ozdobnie wykończony (polichromowany), polichromie na ścianach i kopułach, ława kolatorska z XIXw.

Wejście z przedsionka. Stan na 08/2006
foto: P. Szechyński

Cerkiew w Komańczy pierwotnie była trójdzielna (babiniec, nawa i prezbiterium). Każda z tych części zamknięta kopułą, zwieńczenie stanowiły ośmioboczne wieżyczki (cebulaste hełmy) o różnych wymiarach.

W okresie późniejszym dobudowano najpierw zakrystię (1836r.) a następnie niewielki przedsionek przy wejściu do babińca nakryty dachem pulpitowym. Plan cerkwi wydłużony: najszersza jej część - nawa - na planie kwadratu, pozostałe na planie prostokąta. Całość stała na podmurówce z kamienia łamanego.

Nad dobudowaną zakrystią (w osi cerkwi; od wschodu) umieszczono cebulastą wieżyczkę ze ślepą latarnią (tzw. latarnia pozorna; pseudolatarnia), stąd komaniecka cerkiew miała ich cztery. Wszystkie dachy kryte blachą, którą położono częściowo podczas remontu w 1919 roku a dokończono w 1955 roku.

Pierwotnie cerkiew kryta była gontem i wszystko wskazywało na to, że obiekt zrekonstruowany również będzie miał pokrycie zgodne ze stanem wcześniejszym (przy czym warto dodać, że powrót do gontów był planowany już wcześniej, niezależnie od pożaru), jednak ostatecznie z gontów zrezygnowano i zastosowano pokrycie z blachy, głównie z powodu kosztów.

Dach o jednej kalenicy, nad zakrystią i babińcem opada trzema połaciami. Nad nawą dach brogowy, w górnej partii wielopołaciowy, o wybrzuszonych połaciach. Ściany oszalowane pionowo z listwowaniem, z gontowym fartuchem osłaniającym podwaliny.

Odbudowana cerkiew oraz odnowiona dzwonnica. Stan na rok 2009
foto: P. Szechyński

Gzymsy podokapowe profilowane, wokół zakrystii, prezbiterium, nawy i babińca zdwojone. Otwory okienne i drzwiowe prostokątne. Wewnątrz sklepienia zwierciadlane, nad nawą i babińcem ośmiopolowe a w przedsionku sufit z desek. Prezbiterium wydzielone ikonostasem. W cerkwi znajdował się również chór - nadwieszony.

Cerkiew ta była wielokrotnie remontowana, m.in. w roku 1919, 1934, 1955, 1970. W ostatnich latach również wykonano przy cerkwi szereg prac remontowych.

Parafia otrzymała pierwszą nagrodę od Ford Motor Company w dziedzinie Ochrony Środowiska i Dziedzictwa Kulturowego na realizację projektu "Prace zabezpieczająco-konserwatorskie drewnianej parafialnej cerkwi prawosławnej w Komańczy". Pieniądze zostały przeznaczone głównie na remont dachu, który w roku 2001 został uszkodzony przez zwalone drzewo.

Komaniecka cerkiew spłonęła 13.09.2006 roku, przyczyną było zaprószenie ognia przez turystów (świece). Z pożaru ocalała dzwonnica, krzyż stojący obok cerkwi oraz fragment przedsionka.

Została odbudowana / zrekonstruowana (jest w zasadzie wierną kopią poprzedniej) końcem roku 2008, przez kolejne dwa lata trwały prace wykończeniowe. Pomocy w odbudowie udzieliły m.in. Lasy Państwowe oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, uzyskano również dotację z UE. Całość prac (do dnia konsekracji) zamknęła się w kwocie ok. 1,8mln zł. Uroczysta konsekracja nowej cerkwi odbyła się 13.10.2010 przy udziale m.in. arcybiskupa Sawy - prawosławnego metropolity Warszawy i całej Polski, arcybiskupa Abla, arcybiskupa Apaisa i władyki Adama. Parafia p.w. Opieki Matki Bożej w Komańczy skupia obecnie 16 rodzin, proboszczem jest ks. Marek Gocko.

Więcej o pożarze oraz zdjęcia z pogorzeliska: Pożar cerkwi w Komańczy

Dyplom od firmy Ford MC, wisiał w przedsionku cerkwi, 2006
foto: P. Szechyński

Cerkiew prawosławna w Komańczy, 2017
foto: P. Szechyński

Stan na 12 sierpnia 2010
foto: P. Szechyński

Stan na 1 grudnia 2009
foto: P. Szechyński

Podczas odbudowy cerkwi w Komańczy, 2007
foto: P. Szechyński

Na zdjęciach od lewej (sierpień 2006):
(1) fragment ikonostasu (największe ikony rzędu Deesis - pośrodku zasłonięty żyrandolem Chrystus Pankrator w otoczeniu Matki Bożej i św. Jana, powyżej w okrągłych "medalionach" (tondach) prorocy starotestamentowi,
(2) chorągwie procesyjne, w tle Deesis i dwa prazdniki
(3) w przedsionku,
(4) wejście z przedsionka,
(5) wejście do dzwonnicy (wieży),
(6) jeden z obrazów,
(7) jeden z zachowanych nagrobków na przycerkiewnym cmentarzu.
drugi rząd (sierpień 2006):
(1) wejście do cerkwi,
(2) krzyż (nie został uszkodzony przez pożar),
(3) kopuła i zwieńczenie nad babińcem (makowica, pozorna latarnia i makowiczka),
(4) krzyż obok cerkwi,
(5) cerkiew od północy,
(6) dzwonnica-brama,
(7) wnętrze dzwonnicy.
trzeci rząd (sierpień 2006):
(1) cerkiew z przodu (zachód),
(2) cerkiew od strony północnej,
(3) prawe wrota diakońskie,
(4) ikony prawej części strefy Deesis,
(5) ikona.
czwarty rząd (połowa października 2006):
(1) uprzątnięte pogorzelisko i dzwonnica z tymczasową przybudówką,
(2) tyle zostało,
(3) zwęglone pozostałości po cerkwi.

Zobacz także: Zdjęcia starej oraz odbudowanej cerkwi - galeria

Cerkiew greckokatolicka w Komańczy z 1988r.

Drugą z komanieckich cerkwi jest murowano-drewniany obiekt z roku 1988. Stoi ona tuż przy szosie, ok. 300 m bliżej (patrząc od skrzyżowania) niż cerkiew poprzednia.

Cerkiew greckokatolicka w Komańczy, 2010
foto: P. Szechyński

Jak łatwo obliczyć, ma ona zatem niecałe trzydzieści kilka lat, jednak ciekawostką jest to, iż jest to pierwsza konsekrowana w powojennej Polsce cerkiew. Cerkiew jest drewniano-murowana. Na kamiennej podmurówce, ustawiono rekonstrukcję drewnianej cerkwi ze wsi Dudyńce w okolicach Sanoka.

Teren wokół cerkwi bardzo zadbany. Obok tablica informacyjna z dokładnym opisem dziejów parafii. Sama cerkiew otwarta jest na ogół dla zwiedzających w sezonie letnim.

Obiekt prezentuje się bardzo ciekawie - warto obejrzeć. Na miejscu do kupienia albumy, oraz foldery z historią i zdjęciami cerkwi, oraz regionu. Parafia skupia obecnie około 80 rodzin, głównie z Komańczy.
Wkrótce obszerny opis cerkwi oraz zdjęcia.

opracowanie, zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. M. i A. Michniewscy, M. Duda: Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, Pruszków 2003.
2. J. Ciupka, J. Arlet: Komańcza i okolice, Krosno 1999.
3. R. Reinfuss: Śladami Łemków, Warszawa 1990.
4. Magdalena Michniewska: Drewniane cerkwie w Karpatach (skrypt).
5. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.

Cerkiew greckokatolicka w Komańczy, 2010
foto: P. Szechyński