» Warto wiedzieć | Podział Bieszczadów

Podział Bieszczadów. Pisowania: "Z Bieszczad czy z Bieszczadów?"

Podziałów Bieszczadów jest bardzo wiele, być może tak wiele jak wielu jest miłośników tego regionu. Stąd też, często dochodzi do dyskusji gdzie tak naprawdę zaczynają się Bieszczady a gdzie się kończą. Nie podejmuję się rozstrzygnięcia tego sporu, tym bardziej, że również mam te "swoje" Bieszczady ulokowane w określonych granicach, niekoniecznie zgodnych z opinią geografów.

Podział geograficzny Bieszczadów

Ścisły podział geograficzny jest ogólnie niezbyt dobrze znany. Wiedzieć wypada, że Bieszczady dzielimy na Zachodnie - po stronie polskiej i słowackiej oraz znacznie większe obszarowo Wschodnie - po stronie ukraińskiej. Bieszczady Wschodnie i Zachodnie oddziela położona na terytorium Ukrainy przełęcz Użocka - zatem część B. Zachodnich minimalnie zahacza o Ukrainę. Do Bieszczadów Zachodnich zaliczamy również położone po stronie słowackiej Bukovske Vrchy (Góry Bukowskie).

Bieszczady Zachodnie
foto: P. Szechyński

Wspomnieć trzeba, iż najbardziej chyba rozpowszechniony jest podział geograficzny wg prof. Kondrackiego lokujący Bieszczady Zachodnie pomiędzy pasmem Wysokiego Działu na południu a Sanem od północy - w dużym uproszczeniu, przy czym część geografów do Bieszczadów zalicza jeszcze pasmo Otrytu a część już do Gór Sanocko-Turczańskich.

Wg podziałów geograficznych w Bieszczadach (co nie dla wszystkich jest oczywiste) nie leżą takie miejscowości jak Ustrzyki Dolne, Lesko, Polańczyk, Solina, Chrewt, Polana, Czarna czy Lutowiska, które są położone w Górach Sanocko-Turczańskich a także m.in. Rzepedź, Komańcza czy Radoszyce, które znajdują się w Beskidzie Niskim.

Podział turystyczny Bieszczadów

O wiele bardziej rozpowszechnione i stosowane w praktyce, są tzw. granice turystyczne. Tworząc ten serwis, posługujemy się wyłącznie granicami turystycznymi, to jest takimi, które naszym zdaniem są najbardziej przydatne turyście odwiedzającemu ten region. Trudno oczekiwać, że ktoś będąc np. w Dwerniku i chcąc spędzić wakacje w Bieszczadach, nie podjedzie sobie do Soliny czy Polańczyka bo to już nie Bieszczady.

Granice turystyczne przyjęte w ten sposób lokują się następująco: granica państwa ze Słowacją i Ukrainą od południa, linia kolejowa Zagórz - Łupków od zachodu i południa (+ Radoszyce), pasmo Żukowa od północy oraz granica z Ukrainą na wschodzie.

Stosując podział turystyczny - w materiałach zawartych w serwisie - w Bieszczadach umieszczono m.in. Solinę, Bóbrkę, Zwierzyń, Uherce, Czarną i inne. Mamy nadzieję, iż zostało wyjaśnione dlaczego tak się stało, zatem nie należy tego rozpatrywać w kategoriach błędu, a celowego działania, mającego na celu ułatwienie poznania całego regionu pod kątem ciekawych miejsc i zabytków.

Osobnym tematem natomiast jest Arłamów. Na tyle osobnym, że w zasadzie nie powinno być tu dla niego miejsca. Jednak usilne działania marketingowe, prowadzone przez zainteresowanych ściągnięciem tam ludzi, wymagaja kilku słów wyjaśnienia. Arłamów nie ma nic wspólnego z Bieszczadami. Można gdybać, dyskutować czy np. Solina albo Ustrzyki Dolne to Bieszczady a to stosując podział geograficzny, a to turystyczny, a to jeszcze inny. Arłamów nie mieści się w żadnym. Miejscowość ta położona jest na Pogórzu Przemyskim, blisko 30 km na północ od Ustrzyk Dolnych i ponad 70 km od Ustrzyk Górnych. Pisanie o Arłamowie w Bieszczadach, tak powszechne w mediach (choć nie tylko) wynika albo z niewiedzy, albo jest celowym działaniem mającym za zadanie wtłoczyć Arłamów w Bieszczady na siłę. Bo tak jest korzystniej z marketingowego punktu widzenia. Bieszczady są dość rozpoznawalną marką a Pogórze Przemyskie na razie żadną. Jest to wprowadzanie turystów w błąd.

Bieszczady Zachodnie, dolina Terebowca jesienią
foto: P. Szechyński

Z Bieszczad czy Bieszczadów - "odwieczny" problem

Zagadnienie jak właściwie powinno się poprawnie mówić: z Bieszczad czy Bieszczadów, jest dość powszechne. Obie formy mają wielu zwolenników i przeciwników. Poprawność formy wydaje się być pozornie prosta i oczywista, zatem nie będziemy tu zagłębiać się w szczegóły - jest ich w internecie całe mnóstwo. To, jak powinno się mówić / pisać wynika bezpośrednio z pochodzenia i historii tego słowa oraz jego pierwotnego znaczenia. Nie sposób zauważyć, że część językoznawców, którzy dopuszczają obie formy i wprowadzili je m.in. do słowników (wg słownika poprawne są obie) prawdopodobnie nie zbadała dogłębnie historii słowa, tego w jakiej formie było używane dawniej i skąd pochodzi. Trud taki zadał sobie m.in. doc. dr hab. Adam Fastnacht, wieloletni pracownik najstarszego polskiego wydawnictwa - Ossolineum we Wrocławiu oraz autor wielu prac o regionie - jego ciekawe i klarowne wyjaśnienie problemu również jest dostępne online. Forma "z Bieszczad" została rozpowszechniona głównie w II połowie XXw., m.in. przez dziennikarzy, którzy nie musieli znać (i często nie znali) prawidłowej odmiany, ale także np. przez piszącego przewodniki Mieczysława Orłowicza. To co było często powtarzane - przyjęło się w zasadzie bez głębszego zastanowienia. Jednak gdyby spora część społeczeństwa zaczęła nagle mówić "poszłem", to czy należałoby to uznać również jako formę poprawną? Przyjmując, że język jest żywy, ewoluuje - wydaje się że tak, ale pogodzic się z tym ciężko.

Zatem wydaje się, że poprawna jest wyłącznie forma "z Bieszczadów". Pamiętajmy, że Bieszczady są częścią Beskidów i słowo to odmienia się tak samo, zwłaszcza że dawniej były to słowa tożsame - oznaczające to samo. (Ten) Bieszczad oznaczał najczęściej grzbiet graniczny, który oddzielał Polskę od Węgier (również dział wodny). Mawiano "idę za Bieszczad", byłem "na Bieszczadzie". Słowo mogło być też stosowane do określenia kilku pomniejszych wzgórz, grzbietów granicznych, itp. - przy kilku dochodzi liczba mnoga. Jeśli całe góry nazwano potem Bieszczadami, to w domyśle jest ich wiele. Jeden Bieszczad, pięć Bieszczadów a nie pięć Bieszczad. Znaczący to samo Beskid pozostał przy swojej pierwotnej formie. Mówimy "z Beskidów" (będąc np. na wycieczce w kilku) oraz "z Beskidu" (Niskiego, Sądeckiego, itd.) I nikt z tym nie polemizuje. Jeżeli zatem upieramy się przy formie "z Bieszczad", "lasy Bieszczad", "wsie Bieszczad" to bądźmy konsekwentni i mówmy: "wróciłem z Beskid", "dzikie lasy Beskid", itd. Wymowa mieszana, tj. taka, którą najczęściej można usłyszeć z ust zwolenników formy Bieszczad (w dopełniaczu), którzy mówią "z Bieszczad" i jednocześnie "z Beskidów" brzmi dość zabawnie.

Powszechnym błędem językowym jest również używanie określenia "grekokatolicki" w odniesieniu do obrządku oraz cerkwi. Wierni obrządku greckiego (unici) to grekokatolicy. Natomiast cerkiew jest greckokatolicka, msza (liturgia) greckokatolicka, cmentarz greckokatolicki, itd. Wyraz ten piszemy łącznie, bez myślnika rozdzielającego człony (np. greko-katolik, grecko-katolicki - jest pisownią błędną). Na Ukrainie forma "grekokatolicki" będzie poprawna, gdyż jest to dosłowna kopia właśnie z ukraińskiego. Podobnie na pozostałościach na naszym terenie. W Polsce jednak forma ta jest uznawana za błędną. Słowo składa się z dwóch członów, które oznaczają świątynię katolicką obrządku greckiego - stąd greckokatolicka.

Warto również zwaracać uwagę na poprawną odmianę nazw bieszczadzkich miejscowości. Stosowane formy np. Krywym, Rajskim, Tworylnym, itp. nie są poprawne. Winno być: Krywem, Rajskiem, Tworylnem, Hulskiem, itp.

P. Szechyński

Zachód słońca nad połoninami widziany z grzbietu Bukowego Berda
foto: P. Szechyński