» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Bandrowie

Cerkiew greckokatolicka (ob. kościół) w Bandrowie Narodowym

Cerkiew greckokatolicka w Bandrowie Narodowym, pełniąca obecnie funkcję kościoła rzymskokatolickiego pw. św. Andrzeja Boboli znajduje się mniej więcej w centrum wsi, tuż przy drodze. Dojazd z trasy obwodnicy z Ustrzyk Dolnych lub Czarnej przez Jałowe.

Cerkiew w Bandrowie - obecnie kościół
foto: P. Szechyński

Pierwsza cerkiew greckokatolicka w Bandrowie powstała wkrótce po lokacji samej wsi w 1513 roku a pierwsze wzmianki o niej pochodzą z roku 1564. Była to świątynia pw. Narodzenia Matki Bożej. Kolejne (liczba nieznana) budowane były na tym samym miejscu. Ostatnią cerkiew w Bandrowie wybudowano w roku 1880. Nie była to jednak stojąca tu obecnie cerkiew.

Obiekt z roku 1880 został opuszczony po wysiedleniach mieszkańców, jakie miały miejsce w roku 1951. W 1954r. (wg innych źródeł w 1952) cerkiew została rozebrana. Wraz z cerkwią rozebrano również murowaną dzwonnicę stojącą obok. Wcześniej miejscową ludność wysiedlono na wschód a po roku 1951 (powrót do granic Polski) Bandrów zasiedlony został głównie przez Polaków.

Cerkiew w Bandrowie - obecnie kościół. Wyraźnie widoczna pozorna dwudzielność cerkwi. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, zakrystia znajduje się po niewidocznej stronie
foto: P. Szechyński

Ponieważ nie było w Bandrowie kościoła, staraniem parafian i duchowieństwa przeniesiono tu drewnianą cerkiew z Jasienia z roku 1882 i zaadoptowano ją na kościół rzymskokatolicki w 1974 roku. Wcześniej, po roku 1951 służyła ona w Jasieniu m.in. jako magazyn GS (Gminnej Spółdzielni). W roku 1964 przeznaczono ją do rozbiórki przed którą uratowały ją starania parafii rzymskokatolickiej - celem zaadoptowania na kościół.

Bryła cerkwi jest konstrukcji zrębowej, pozornie dwudzielna (nieuwydatniony babiniec w bryle obiektu), oszalowana pionowo deskami, prezbiterium zamknięte trójbocznie. Od strony północnej zakrystia. Dach dwuspadowy, kryty blachą, nad babińcem ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę, baniasta z latarnią zwieńczona krzyżem.

Dziś świątynia filialna w Bandrowie należy do Sanktuarium Matki Bożej Bieszczadzkiej w Jasieniu i prowadzona jest przez Zgromadzenie św. Michała Archanioła.

Dawny cmentarz cerkiewny, 2006
foto: P. Szechyński

We wspomnieniach Joanny Kopeć dawnej mieszkanki Bandrowa, urodzonej tu w roku 1918, córki greckokatolickiego proboszcza Juliana Nehrebeckiego, który kierował tutejszą parafią w latach 1903-1943 (do śmierci) czytamy m.in:

[...] Ojciec mój przyjechał tu na parafię z Biłyny koło Sambora ok. roku 1900. Plebania w której mieszkaliśmy, pamiętała czasy napoleońskie. Była zbudowana z kamienia, mury miały ok. 90cm grubości. Przez środek domu prowadziła sień z półkolistym sklepieniem, od którego odcinał się szeroki komin. Po prawej stronie były dwa pokoje, po lewej znajdowała się wielka kuchnia z piecem piekarskim i okapem [...]

Dawny cmentarz cerkiewny, 2020
foto: P. Szechyński

[...] Na wigilię Bożego Narodzenia kładło się pod obrus siano i czosnek. Służba rozkładała na podłodze w kuchni słomę i stawiala jeszcze snopek słomy do kąta. Po wigilijnej kolacji najstarszy ze służby rzucał łyżką kutię do sufitu. Jak przykleiła się do powały, to znaczyło że rok będzie urodzajny, a gdy spadła to zapowiadał się nieurodzaj. [...]

[...] Na Jordana ksiądz szedł z parafianami nad rzekę. Tam odprawiał nabożeństwo i poświęcał wodę. Ludzie myli się w rzece i brali tę wodę w butelkach do domu [...]

[...] Na Wielkanoc ludzie przynosili do cerkwi święcić paskę, szynkę, kiełbasę, masło, ser, jajka - co kto miał. U nas w domu ubierało się ładnie stół, na którym stawiało się całą marynowaną w domu szynkę, ugotowaną, ubrana goździkami ułożonymi w kształcie krzyża a koło niej inne wędliny domowej roboty i pozostałe potrawy. [...]

[...] Grekokatolicy są obrządku wschodniego i tym głównie odróżniają się od prawosławnych, że podlegają papieżowi, co zostało uzgodnione w Unii Brzeskiej. W niektórych diecezjach księża mogli się żenić, ale tylko przed wyświęceniem i raz w życiu. Jeśli księdzu greckokatolickiemu umarła żona, pozostawał wdowcem do końca życia. Ja byłam dziewiątym dzieckiem z rzędu. Mama zmarła gdy miałam 11 miesięcy. [...]

[...] Co ileś lat (nie pamiętam w jakich odstępach czasu) odbywały się soborczyki, czyli tzw. małe sobory. [...]

[...] Wszystkie rzeczy, pamiątki, biblioteka zostały rozgrabione i zniszczone. Na cmentarzu obok obecnego kościoła, który został przerobiony z cerkwi z Jasienia, było osiem grobów mojej najbliższej i dalszej rodziny. Wszystko zostało zniszczone, pomniki zburzone. Niektóre były ogrodzone, ze zdjęciami, lecz ani jeden nie ocalał. [...]

Cerkiew w Bandrowie, 2020
foto: P. Szechyński

Obiekt otacza rozległy cmentarz, który przez wieki był miejscem pochówku mieszkańców wszystkich żyjących tu wyznań katolickich. Część cmentarza bliżej świątyni to dawny cmentarz greckokatolicki, który powstał prawdopodobnie już w XVIw. Zachowało się na nim obecnie 19 nagrobków z pierwszej połowy XXw. Nagrobki znajduja się obecnie w kiepskim stanie, inskrypcje słabo czytelne. Część terenu jest wykoszona a druga część (bardziej na wschód) w której również jest kilka nagrobków - zarośnięta. Nowy cmentarz rzymskokatolicki znajduje się na rozległej łące z tyłu. Obok świątyni niewielka metalowa dzwonnica oraz ustawiona w roku 2003 tablica (płyta) z krótkim rysem historycznym cerkwi.

Kilkaset metrów dalej, po prawej stronie drogi znajdują się pozostałości po zborze ewangelickim oraz dawny cmentarz ewangelicki. Więcej: Cmentarze ewangelickie Bandrów i Steinfels oraz cmentarz greckokatolicki w Stebniku

Cerkiew w Bandrowie, 2020
foto: P. Szechyński

Tablica z opisem obok dawnej cerkwi, 2020
foto: P. Szechyński

Cmentarz greckokatolicki w Bandrowie, jeden z nagrobków, 2020
foto: P. Szechyński

Cmentarz greckokatolicki w Bandrowie, 2020
foto: P. Szechyński

Cmentarz greckokatolicki w Bandrowie, 2020
foto: P. Szechyński

Cmentarz greckokatolicki w Bandrowie, 2020
foto: P. Szechyński

Cmentarz greckokatolicki w Bandrowie, 2020
foto: P. Szechyński

Poniżej kilka zdjęć z roku 2006, od lewej: (kliknij aby powiększyć): cerkiew a obecnie kościół w Bandrowie, jeden z nagrobków dawnego cmentarza, dawny cmentarz greckokatolicki, dzwonnica i płyta pamiątkowa.

opracowanie, zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. Materiały Parafii w Jasieniu,
2. Kopeć J., "Wspomnienia o Bandrowie i dawnych latach", Bieszczad nr 8, Ustrzyki Dolne 2001.
3. Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda - "Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja"; wyd. Rewasz 2003.
Informacje własne.