» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Czarnej

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra (ob. parafialny kościół rzymskokatolicki) w Czarnej

Czarna to obecnie duża, bieszczadzka wieś na trasie wielkiej obwodnicy. Lokowana przez A. Wyderkę w roku 1505 na prawie wołoskim, na surowym korzeniu. W latach 1944-1951 Czarna należała do ZSRR. Po powrocie w granice Polski ludność wysiedlono w głąb Ukrainy a w Czarnej osiedli wygnańcy z Sokalszczyzny, którzy przybyli tu wraz z księdzem Edwardem Godlewiczem z Waręża. Głównie dzięki nim ocalała cerkiew, która od roku 1951 pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Cerkiew w Czarnej
foto: P. Szechyński

Cerkiew ulokowana jest na wzgórzu, w niewielkiej odległości od trasy obwodnicy, dojazd jest oznakowany (na Czarną Dolną) a przed cerkwią i obecną plebanią znajduje się utwardzony parking.

Obecna, drewniana cerkiew została zbudowana w roku 1834 na miejscu poprzedniej, wzmiankowanej w roku 1795. Jest to świątynia orientowana, konstrukcji zrębowej, oszalowana pionowo deskami. Ustawiona na betonowej podmurówce, trójdzielna o wydłużonym planie - z szeroką i krótką nawą, poprzedzoną babińcem i z sanktuarium zamkniętym ścianą prostą, z zakrystiami od południa i północy. Babiniec, sanktuarium oraz zakrystie na planie zbliżonym do kwadratu, nawa na planie prostokąta. Chór nadwieszony o ażurowym parapecie.

Chrzcielnica z pokrywą zdobioną motywem owoców i winnej latorośli (XVIII w.), pochodzi z nieistniejącej cerkwi w pobliskim Lipiu - spłoneła w roku 1981.
foto: P. Szechyński

Cerkiew pokryta jest dwuspadowymi dachami o zróżnicowanych kalenicach. Sanktuarium, nawa i babiniec równej wysokości, kryte dachami siodłowymi. Dach nad nawą o najwyższej linii kalenicy, w jego centralnej części ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę nakryta baniastym hełmem. Nad sanktuarium dach trójpołaciowy, nad babińcem przyczółkowy z wydatnym okapem podszalowanym deskami a nad zakrystiami dachy pulpitowe. Wszystkie dachy oraz wieżyczka na sygnaturkę kryte są blachą. Ściany i szczyt oszalowane pionowo z listwowaniem, gzyms podokapowy profilowany.

Oryginalnym i uważanym za najefektowniejszy elementem cerkwi jest klasycystyczna fasada z portykiem zwieńczonym trójkąntnym szczytem, który opiera się na 6 kolumnach doryckich - wykonanych z drewna. Jest to dowód latynizacji świątyni i ulegania aktualnym formom stylowym. Do świątyni prowadzą ciekawe drzwi klepkowe z roku jej budowy. Nowe piaskowcowe schody wykonano w roku 1993, podonie jak cokoły kolumn portyku.

Wewnątrz niekompletny, oryginalny ikonostas z 1882 roku. Jedynie XVII-wieczne carskie wrota znajdują się obecnie w MBL w Sanoku oraz feretron (XIXw) i figura MB (XIXw) w muzeum w Łańcucie. W roku 1967 w czasie prac remontowych część ikonostasu została przesunięta na tylna ścianę nawy głównej, poza ołtarz.

Cofnięty na tylną ściane prezbiterium ikonostas
foto: P. Szechyński

W nawie poprzecznej znajdują się przywiezione przez przesiedleńców z Sokala rzeźby ukrzyżowanego Chrystusa, Matki Bożej, św. Jana, Piotra i Pawła, ponadto dwa feretrony malowane na blasze, rzeźbiona grupę Pasji. W bocznych ołtarzach wizerunek św. Mikołaja, Matka Boża Pokrow, w antepedium św. Dymitr oraz Chrzest w Jordanie.

Liczba wiernych:

• 1890r. - 625
• 1918r. - 815
• 1938r. - 2500 (z Czarną Dolną)

Przy cerkwi dzwonnica drewniana z XXw z dzwonem z roku1886. Kilkanaście zachowanych nagrobków na cmentarzu cerkiewnym, m.in. nagrobek proboszcza Markelija Myhułowicza (1836-1904) oraz proboszcza Iljariona Tuny (1845-1919). Obok cerkwi współczesny obelisk z pamiątkową tablicą odsłoniętą w roku 2001 w 50 rocznicę przesiedlenia na te tereny ludności polskiej z powiatów hrubieszowskiego i tomaszowskiego. Po przeciwnej stronie drewniana rzeźba-pomnik pamięci ofiar pomordowanych na Ziemi Sokalskiej.

Z lewej przywiezione z sokalszczyzny figury, na wprost fragment ikonostasu - wizerunek św. Mikołaja
foto: P. Szechyński

Ikona Matki Bożej Pokrow (XVIIw.)
foto: P. Szechyński

Wnętrze cerkwi w Czarnej
foto: P. Szechyński

Więcej zdjęć cerkwi: Cerkiew w Czarnej - zdjęcia

opracowanie i zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. M. i A. Michniewscy, M. Duda: "Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja", Pruszków 2003.
2. S. Kryciński, "Cerkwie w Bieszczadach", Pruszków 1995.
3. Katalog zabytków sztuki - województwo krośnieńskie; pod redakcją Ewy Śnieżyńskiej-Stolotowej i Franciszka Stolota (wstępną inwentaryzację przeprowadzili Ryszard Brykowski i Kazimiera Kutrzebianka). Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki Warszawa 1982.
Parafia Czarna - Kościół prafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.