» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Górzance

Cerkiew greckokatolicka w Górzance (ob. kościół rzymskokatolicki)

Dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy w Górzance znajduje się na niewielkim wzgórzu, w otoczeniu starych dębów, przy drodze prowadzącej z Wołkowyji do Baligrodu. Poniżej cerkwi współczesna kapliczka rzymskokatolicka.

Cerkiew w Górzance
foto: P. Szechyński

Pierwsza wzmianka o cerkwi w tej miejscowości pochodzi z roku 1599 i wspomina drewnianą cerkiew stojącą wówczas na wzgórzu zwanym Bylite. Cerkiew spłonęła a kolejną wzniesiono w roku 1718 wc tym samym miejscu. W roku 1835 rozpoczęto obok niej budowę kolejnej - stojącej do dziś drewnianej cerkwi. Konsekracja odbyła się 10 września 1838 roku. Fundatorem cerkwi był ówczesny właściciel Górzanki - Feliks Giebułtowski.

Świątynia została odnowiona w roku 1912. Prace malarskie (polichromia figuralna) wykonał wówczas Włodzimierz Pawlikowski. Od roku 1948 jest użytkowana jako kościół rzymskokatolicki - najpierw filialny a od 1969 jako kościół parafialny pw. Wniebowstąpienia Pana Jezusa. Parafia liczy ok. 280 osób (2015).

Fragment dawnego ikonostasu
foto: J. Milczanowska

Cerkiew w Górzance jest obiektem drewnianym ustawionym na kamiennej podmurówce, dwudzielnym (nawa, prezbiterium), orientowanym - prezbiterium od wschodu. Konstrukcja cerkwi zrębowa, oszalowana deskami. Prezbiterium na planie kwadratu z zakrystią od północy. Nawa jest szersza - na planie prostokąta. Od zachodu przedsionek konstrukcji słupowej, nad nim wieżyczka. Stropy płaskie.

Ściany nawy wewnątrz i na zewnątrz wzmocnione są lisicami (pionowe "kleszcze" ściągnięte śrubami, które mają za zadanie zapobiec wypaczaniu się ścian). Chór muzyczny nadwieszany z wybrzuszonym parapetem. Drzwi z przedsionka do nawy klepkowe (w XIXw. zamek z szyldem). Na zewnątrz podmurowanie osłonięte fartuchem z blachy, gzyms wieńczący profilowany.

Boczny ołtarzyk
foto: J. Milczanowska

Okna zamknięte są półkoliście, z gzymsami nadokiennymi krytymi daszkami pulpitowymi. Dachy cerkwi kryte są blachą. Nad prezbiterium znajduje się dach kalenicowy, o trzech połaciach wklęsłych. Nad nawą wyższy, dwuspadowy z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę o cebulastym hełmie. Nad zakrystią - dwuspadowy, nad przedsionkiem - dwuspadowy z wtopioną czworoboczną wieżyczką pobitą blachą, krytą dachem namiotowym (trójkątne połacie, które zbiegają się w jednym wierzchołku).

Wewnątrz znajdują się fragmenty rzadko spotykanego ikonostasu w formie płaskorzeźbionych figur. Ikonostas ten początkiem XX wieku został zakwestionowany przez biskupa jako niekanoniczny - w myśl zasady że ikonostas powinien składać się z ikon malowanych, wykonanych wg ściśle przestrzeganych reguł. Nakazano go rozebrać, co stało się w roku 1912.

Poszczególnie jego części zostały rozwieszone w różnych miejscach świątyni. Na pierwotnym miejscu pozostała natomiast grupa Pasji oraz rząd proroków. Pozostałę figury znajdują się na ścianach przedsionka. Ikonostas ten powstał prawdopodobnie w I połowie XVIII wieku; wszystkie postacie były wycięte z deski a następnie rzeźbione i polichromowane. Z późniejszego - już malowanego - ikonostasu przetrwały do dziś ikony z rzędu Deesis.

Rzeźbiony konfesjonał
foto: J. Milczanowska

W świątyni znajdują się również dwa ołtarze boczne i ołtarz główny z czasu budowy cerkwi. Jeden z nich to ołtarz przeniesiony z kościoła w Wołkowyji (kościół rozebrano ze względu na napełnianie zbiornika solińskiego), na którym znajduje się obraz św. Ignacego Loyoli z początku XIXw. Ponadto dwa ludowe krzyże procesyjne z XIX wieku, późnobarokowy krucyfiks z XVIII wieku o nieproporcjonalnie długich ramionach oraz dwa cynowe lichtarze - również z XVIIIw, a w nawie rzeźbione konfesjonały.

Liczba wiernych:

•1880 - 256
•1890 - 279
•1918 - 310
•1938 - 372

Ostatnim greckokatolickim proboszczem Górzanki był ks. Andrzej Mokry. Obecnym proboszczem kościoła jest ks. Piotr Bartnik - osoba mająca ogromny wkład w stan i wyposażenie świątyni.

Przy cerkwi murowana dzwonnica wzniesiona w II połowie XIX wieku. Dzwonnica otynkowana, parawanowa, trójarkadowa z dachem dwuspadowym krytym blachą. Dzwon z 1744r.

W roku 2011 na dzwonnicy umieszczona została tablica pamiątkowa, poświęcona ks. Adamowi Bieleckiemu w 200 rocznicę urodzin. Ks. Adam Bielecki urodził się 19 grudnia 1811 roku w Górzance. Był m.in. prefektem studiów, profesorem prawa kanonicznego i historii kościoła w Seminarium Duchownym w Przemyślu. Od roku 2001 trwają liczne prace remontowe i konserwacyjne.

Obok cerkwi cmentarz w Górzance z kilkoma dawnymi nagrobkami, m.in. nagrobek Maksyma Pietraża (zm. 1875), kamienny, z żelaznym krzyżem.

Więcej zdjęć cerkwi: Cerkiew w Górzance - zdjęcia
Strona parafii: www.parafia-gorzanka.pl

Literatura:

1. Katalog zabytków sztuki - województwo krośnieńskie; pod redakcją Ewy Śnieżyńskiej-Stolotowej i Franciszka Stolota. (wstępną inwentaryzację przeprowadzili Ryszard Brykowski i Kazimiera Kutrzebianka). Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki Warszawa 1982.
2. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
3. M. i A. Michniewscy, M. Duda, "Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja", Pruszków 2003.
4. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.

Cerkiew Górzanka, 2014
foto: P. Szechyński

Cerkiew Górzanka, 2014
foto: P. Szechyński

Ikonostas w Górzance, 2014
foto: M. Piela

Tablica ks. Adama Bieleckiego, 2014
foto: P. Szechyński

Dzwonnica w Górzance, 2014
foto: P. Szechyński

Dzwonnica w Górzance, 2007
foto: P. Szechyński

Cerkiew oraz wiekowy dąb, 2007
foto: P. Szechyński