» Cerkwie murowane | Cerkiew w Osadnem (Bukowske Vrchy)

Cerkiew prawosławna w Osadnem (Pravoslavna cirkevna obec Osadne) oraz krypta ze szczątkami żołnierzy z I wojny światowej

Osadne to niewielka, licząca niecałe 300 mieszkańców miejscowość, położona w bliskiej odległości od Balnicy (ok.7km), w Bieszczadach słowackich, których nazwa to Bukovske Vrchy. Z Balnicy do Osadnego prowadzi znakowana ścieżka, można tu dojechać również samochodem przez Palotę i Medzilaborce.

Cerkiew prawosławna w Osadnem
foto: P. Szechyński

Pierwsze wzmianki o Osadnem pochodzą rzekomo z roku 1212, kiedy to wieś tę miał założyć słowacki zbójnik Telepa i nazwać swoim imieniem.

Oficjalnie pierwsze zapisy na temat wsi pochodzą z roku 1639. Wcześniej wymieniana jest jeszcze jako Filarova Vol'a (1543r.), następnie została przemianowana na Telepouz (1639r. - z węgierskiego Telepóc: osadniansky) i Telepovce (1808), która to nazwa funkcjonowała do roku 1948.

Wieś zamieszkiwali głównie Rusini. Do dziś znajduje się tu druga murowana cerkiew - greckokatolicka - z roku 1792, przy czym postawiona ona została w miejscu starszej cerkwi prawosławnej a założenie wsi przypisuje się również prawosławnym.

Cerkiew prawosławna w Osadnem - ikonostas
foto: P. Szechyński

Pomimo, że prawosławie we wsi istniało praktycznie od jej założenia, w związku z zawirowaniami historycznymi wokół tych obrządków (przymusowe przejście z prawosławia na grekokatolicyzm w roku 1690), urosła liczna grupa wiernych greckokatlickich (unitów). Unickimi duchownymi byli w Osadnem m.in. Petro Kokirdak 1777 - 1782, Petro Andrejev 1799 - 1829, Afanasij Kohina 1831 - 1847, Joan Bistej 1847 - 1884, Joan Sostek 1884 - 1897, Simeon Smandray 1897 - 1902, Irinej Kovalicky 1902 - 1910, Alexej Mart'ak 1918 - 1929, Andrij Jasencak 1929 - 1930.

Intensywny wzrost wiernych obrządku prawosławnego nastąpił dopiero po I wojnie światowej, kiedy to ludzie masowo przechodzili na prawosławie, głownie z powodu pazerności duchownych greckokatolickich, którzy kazali sobie słono płacić za posługi.

Cerkiew prawosławna w Osadnem - carskie wrota
foto: P. Szechyński

Jak opowiada Peter Soroka (obecny ksiądz prawosławny) w roku 1925 mieszkańcy Osadnego poprosili greckokatolickiego księdza Alexeja Mart'aka o obniżenie opłat. Zapamiętana została również sytuacja, kiedy to ów ksiądz zabrał biednej kobiecie ostatnią jałówkę, jako zapłatę za pogrzeb męża. W odpowiedzi usłyszeli, że jak im nie pasuje niech sobie sprowadzą duchownego prawosławnego z Mukaceva, który będzie im służył za darmo (prawosławni duchowni nie pobierali opłat). Mimo, że odpowiedź była ironiczna, mieszkańcy wzięli ją na poważnie i wkróce sprowadzli Aleksandra Cuglevica, który został ich duchownym a na prawosławie przeszła cała wieś. Greckokatoliccy duchowni nie mogli przeboleć straty i wysłali tu swojego najlepszego księdza - Jasencaka, który miał przemówić mieszkańcom do rozumu. Nie pomogło ani to, ani wizyta samego biskupa Gojdica - w każdym razie skutek był mizerny. Gojdic obiecał zatem ludziom ziemię w zamian za zmianę wyznania. Zgodziło się na to wg różnych źródeł 12 do 14 rodzin.

Cerkiew prawosławna w Osadnem - chór
foto: P. Szechyński

Wkróce po tym wydarzeniu prawosławni postanowili wybudować własną cerkiew. Wystąpili o zgodę na budowę, jednak odpowiedź była odmowna, gdyż prawosławie było w tym okresie zakazane. Wówczas to ojciec Aleksander Cuglevic wpadł na genialny pomysł, aby wykorzystać kości poległych podczas I wojny światowej żołnierzy, których tysiące były porozrzucane po okolicznych lasach. Mieszkańcy zebrali kości 1025 żołnierzy i umieścili je w niewielkiej krypcie. Następnie wystąpili o zgodę na budowę pomnika dla ruskich żołnierzy. Otrzymali ją i w roku 1929 rozpoczęto budowę cerkwi (chramu), którą zaprojektował znany architekt Andrej Kolomacky (projektował m.in. cerkwie w Medzilaborcach i Presovie).

Budowla została wzniesiona w roku 1930, prace wykończeniowe trwały do 1933. Jest to cerkiew murowana, reprezentująca staroruski styl architektoniczny. Pierwotnie cerkiew przyjęła wezwanie Archanioła Michała. Wewnątrz ciekawe wyposażenie, które z pewnością warto zobaczyć. Ciekawostką jest fakt, że trafiła tu część wyposażenia nieistniejącej obecnie cerkwi w Balnicy, która została rozebrana w latach 50.XXw. Z niej pochodzi żyrandol, ikona Przenajświętszej Bogurodzicy oraz cyborium.

Cerkiew prawosławna w Osadnem - wnętrze
foto: P. Szechyński

Duchownymi prawosławnymi byli po Aleksandrze Cuglevicu (1925 - 1930) Konstantin Machlajcik (1930 - 1944), Andrej Macko (1945 - 1950), Peter Piruch (1952 - 1969), Andrej Glogovsky (1970 - 1981), Mikulasz Petrovka (1983 - 2002). Od roku 2002 do dziś funkcję tę sprawuje Peter Soroka.

Podczas II wojny światowej Konstantin Machlajcik ochrzcił tu ok. 70 Żydów, czym uratował im życie. W latach 80.XXw. wykonano nową fasadę świątyni oraz wstawiono nowe ławki.

Gdy w roku 2002 przybył tu ojciec dr Peter Soroka, zapragnał aby Osadne i cerkiew prawosławna były również wykorzystane turystycznie. Postanowił wykorzystać do tego kryptę ze szczątkami żołnierzy, która była już wówczas w katastrofalnym stanie - ze względu na wilgoć sufit groził zawaleniem (krypta znajduje się pod prezbiterium cerkwi). Pierwsze prace ruszyły już w roku 2003, udało się znaleźć na nie sponsora - Ambasadę Federacji Rosyjskiej na Słowację. Wszystkie kości zostały wyciągnięte i oczyszczone. Otwór krypty został powiększony, aby można było oglądać jej zawartość, przy czym obecnie szczątki zalegają jeszcze po 1,5m w każdą stronę poza widoczną część. Ma wymiary 1,5 x 4 m i głębokość 7 metrów.

Ks. dr Peter Soroka w krypcie
foto: P. Szechyński

Istnieje pewna rozbieżność co do ilości spoczywających tu szczątków. Wg tablicy umieszczonej w krypcie jest ich 1025 (w tym 23 zidentyfikowane) podobne info znajduje się w wydanym przez parafię przewodniku. Natomiast broszury dostępne w cerkwi oraz tablica przy wejściu do krypty mówią o 1600 żołnierzy (64 zidentyfikowanych), tj. owe 1025 + przeniesione tu w roku 1933 i 1934 szczątki z cmentarzy w Wyżnej i Niżnej Jabłonce, Wielkiej Polanie oraz Osadnego.

W roku 2004 zrobiono prace wykończeniowe a "metropolita ceskych krajin" i Słowacji (niezależnie od podziału Czechosłowacji, metropolita jest jeden na oba kraje) ustawił przed kryptą krzyż od ambasady Federacji Rosyjskiej w Słowacji i dokonał jego poświęcenia. W roku 2005 rekonstrukcja krypty została ukończona i poświęcono sama kryptę.

Samo wystawianie szczątków ludzkich dla oka turystów budzi pewne kontrowersje, jednak dla tej miejscowości okazało się strzałem w dziesiątkę. Przybywa tu sporo odwiedzających z zagranicy oraz Słowacji, aby na własne oczy obejrzeć czaszki żołnierzy poległych w latach 1914-15. Bez tego prawdopodobnie nie zajrzałby tu pies z kulawą nogą.

Oprócz krypty warto obejrzeć również wnętrze cerkwi i jej ciekawe wyposażenie. Ks. Peter Soroka chętnie oprowadza po świątyni i opowiada o jej historii a także dziejach prawosławia na tym terenie. Na miejscu można nabyć przewodniki, broszury oraz płyty CD z materiałami cerkiewnymi.

Krypta żołnierzy z I wojny światowej pod cerkwią w Osadnem
foto: P. Szechyński

W roku 2009 został nakręcony film pt. Osadne. Opowiada on o staraniach miejscowych prominentów oraz ich wyprawie do parlamantu europejskiego: Ks. Peter Soroka, przez ostatnie 5 lat odprawił 50 pogrzebów, a ochrzcił zaledwie dwoje dzieci. Świeckim odpowiednikiem Soroki jest wójt Ladislav Mikulaszko, gruba ryba i polityczny rekordzista, który od 36 lat sprawuje ten sam urząd. Ci dwaj niezwykli lokalni patrioci postanawiają wziąć w swoje ręce przyszłość wsi Osadne i z pomocą działacza Fedora Vico, zwracają się po pomoc do najwyższych władz. Film na Słowacji cieszył się dużą popularnością a na festiwalu w Karlovych Varach otrzymał I nagrodę za najlepszy film dokumentalny trwający powyżej 30 minut. Słowacy traktuja ten film jak mniej więcej Polacy "Samych swoich" - w każdym razie wzbudza u nich sporo śmiechu.

Zobacz także:

Więcej zdjęć: galeria zdjęć z cerkwi i krypty w Osadnem

opracowanie i zdjęcia: P. Szechyński
wykorzystano materiały dostępne w cerkwi w Osadnem oraz opowiadanie ks. Petera Soroki.

Krypta żołnierzy z I wojny światowej pod cerkwią w Osadnem
foto: P. Szechyński