» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Radoszycach

Cerkiew greckokatolicka (ob. kościół rzymskokatolicki) w Radoszycach

Radoszyce położone są pomiędzy Komańczą a Osławicą - na zachód od szosy Komańcza - Cisna w odległości 4 km od Komańczy. Do niedawna na uboczu (w/w szosa przebiega w dolnej części wsi), obecnie po wybudowaniu nowej drogi na Słowację, zagląda tu nieco więcej turystów.

Cerkiew w Radoszycach
foto: P. Szechyński

Wieś uważana jest za najstarszą w dorzeczu Osławicy. Wzmiankowana jako Radoszyce po raz pierwszy w roku 1361. W rzeczywistości wcześniej również istniała tu wieś a w czasach rzymskich biegł szlak handlowy.

W dokumentach nadania figuruje jako "loco deserta", co oznacza miejsce puste - stąd przypuszczenie że wcześniejsza osada z niewiadomych przyczyn opustoszała. Lokacja wsi miała miejsce w roku 1441, osadźcą był Jacobus Walachus. Od jego nazwiska osadników określano mianem "Walachi".

Była to wieś królewska: "w roku 1445, zeznał starosta Kuropatwa wobec aktów grodzkich (A.G.Z.XI,252, nr 2011) że miał na wsi Radischicze 50 grzywien u królowej. W roku 1450 toczył się spór o sołtystwo".

Cerkiew w Radoszycach
foto: P. Szechyński

Pierwsza cerkiew w Radoszycach wymieniana jest w roku 1530. Obecna, stojąca na niewielkim wzgórzu (wedle zasady, że dom Boga powinien stać wyżej niż domy ludzi) świątynia, wybudowana została w roku 1868. W roku 1880 dokumenty wymieniają uposażenie proboszcza (parocha), które wówczas stanowiło: 106 mórg roli i 36 mórg łąk, wspólne pastwisko z gminą, 20 sągów na opał i jeden buk na materiał. Parafia należała do diecezji przemyskiej, dekanatu jaśliskiego i obejmowała również sąsiednią Osławicę.

Radoszycka cerkiew przyjęła wezwanie św. Dymitra. Św. Dymitr zginął ok. roku 305 jako męczennik, za wiarę chrześcijańską, podczas panowania cesarza Maksymiliana. Przedstawiany jest najczęściej jako młody wojownik w zbroi z mieczem lub włócznią oraz tarczą. Wizerunek św. Dymitra można spotkać często wśród ikon namiestnych, jest patronem wielu cerkwi.

Drewniana cerkiew w Radoszycach klasyfikowana jest jako typ północnowschodni cerkwi łemkowskiej (wg. R. Brykowskiego). Styl ten, często w uproszczeniu nazywany wschodniołemkowskim można podzielić na dwa warianty: bezwieżowy i wieżowy. Z wariantem wieżowym mamy do czynienia w przypadku świątyń, gdzie nad zachodnią częścią babińca (przednawia) postawiona jest niewielka wieża o prostych ścianach - tak jak widać to właśnie w Radoszycach a spotkać można jeszcze w Wisłoku Wielkim, Szczawnem czy Zawadce Rymanowskiej. Wariant bezwieżowy natomiast, jest owego elementu pozbawiony - występuje natomiast wolno stojąca dzwonnica ulokowana na osi cerkwi. Przykładem są cerkwie w Rzepedzi i Turzańsku a do niedawna była nim również Komańcza, wcześniej Zubeńsko (najstarsza) i Jawornik.

Cerkiew w Radoszycach
foto: P. Szechyński

Cerkiew w Radoszycach jest orientowana - czyli prezbiterium skierowane jest ku wschodowi. Położenie takie ma symbolizować rolę Chrystusa, który rozświetlił mroki ziemi - niczym wschodzące słońce. Ogólnie rzecz biorąc natomiast - tradycja ta dotyczy nie tylko świątyń chrześcijańskich, jest bardzo stara i nawiązuje do kultu słońca.

Drewniana budowla posiada konstrukcję zrębową (ściany z poziomo ułożonych brusów lub bali, powiązane na łączach za pomocą nacięć i usztywnione klinami) o równej wysokości zrębu poszczególnych części. Jest trójdzielna (często wzmiankowana jako pozornie dwudzielna), składa sie z prezbiterium i wydłużonego pomieszczenia, które wewnątrz podzielone jest na nawę i babiniec a w związku z tym z zewnątrz sprawia wrażenie tylko dwudzielnej. W Radoszycach dodatkowo wyodrębniony wewnętrznie jest niewielki przedsionek. Nad przedsionkiem znajduje się mała wieża o konstrukcji słupowej.

Obiekt przykryty jest dachem jednokalenicowym, dwuspadowym z trzema baniastymi hełmami: nad prezbiterium, nawą oraz wieżą. Cerkiew kryta jest blachą, dawniej była pokryta gontem. Powyżej linii okien znajduje się niewielki daszek okapowy.

We wnętrzu ikonostas z końca XIXw. Z ikonami z XXw. oraz polichromia - również z końca XIXw. Ikony strefy prazdników (prazdniki to inaczej ikony świąteczne - 12 małych ikon przedstawiających poszczególne święta, rozdzielone są przedstawieniem ostatniej wieczerzy) zostały skradzione w roku 1991, w ich miejscu znajdują się obecnie kopie. Ikona patrona cerkwi - św. Dymitra znajduje się na niewielkim ołtarzyku przy ścianie wschodniej. Ołtarz główny pośrodku prezbiterium.

Dzwonnica w Radoszycach
foto: P. Szechyński

Klucze u p. Zofii Gusztak nr 12 lub u księdza: Komańcza 88, tel. (0-13) 467 70 81. Przed cerkwią sporej wielkości dzwonnica parawanowa, murowana, pochodząca z początku XX wieku, oraz mur z kamienia łamanego. Przy cerkwi dawny cmentarz z jednym nagrobkiem z roku 1868. Obok nadal czynny cmentarz z zachowanymi kilkunastoma starszymi nagrobkami.

opracowanie: P. Szechyński

Literatura:

1. M. i A. Michniewscy, M. Duda, "Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja", Pruszków 2003.
2. J. Ciupka, J. Arlet, "Komańcza i okolice", Krosno 1999.
3. Magdalena Michniewska, "Drewniane cerkwie w Karpatach" (skrypt).
4. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.

Krzyż za prezbiterium cerkwi w Radoszycach
foto: P. Szechyński