Obelisk UPA pod Chryszczatą

Akcentując przeróżne stare i współczesne pamiątki rozrzucone po całych Bieszczadach, wśród dawnych wsi, cmentarzy czy pamiątkowych obelisków, należy wymienić również obelisk, który pojawił się w roku 2006 w okolicy Chryszczatej.

Obelisk UPA
foto: P. Szechyński

Obelisk oraz symboliczny cmentarz, na który składają się: jeden duży krzyż oraz siedem mniejszych - prawdopodobnie każdy dla jednego z poległych banderowców, dotyczy wydarzeń roku 1947, kiedy to oddział Wojska Polskiego zlokalizował i zniszczył podziemny szpital UPA. Do dziś krążą legendy na temat jego wielkości i świetności a lokalizacja jest kwestią sporów. Umieszcza się go m.in. w okolicy Woli Michowej (Krąglica), Smolnika (Maguryczne) a także nad Kołonicami. Nie wiadomo również do końca ile było tego typu szpitali - obelisk nie ujawnia, którego konkretnie podziemnego szpitala dotyczy, ani też czy ustawiono go w konkretnym miejscu. Wiadomo natomiast, iż data na obelisku jest zbieżna ze zniszczeniem szpitala kurenia "Rena": 23 styczeń 1947. Wówczas szpital wraz z załogą wyleciał w powietrze na skutek - prawdopodobnie przypadkowego - trafienia pociskiem sygnalizacyjnym w skład paliwa i amunicji.

Napisy na obelisku w języku ukraińskim oraz polskim o treści:

Cześć pamięci żołnierzom UPA, poległym 23.01.1947 w walce z żołnierzami WP
w obronie podziemnego szpitala.
Cześć ich pamięci. Towarzysze broni. Chryszczata 2006.

Obelisku należy szukać na zachód od szczytu Chryszczatej w pobliżu miejsca zwanego Strzelnicą, pomiędzy Suchym Czartiżem a Soloną Wodą w niewielkiej odległości od Duszatyna. Przed wojną mniej więcej w tym miejscu stało schronisko.

Końcem roku 2008, wicewojewoda podkarpacki Małgorzata Chomycz, zwróciła się do samorządu Gminy Komańcza z prośbą o likwidację wspomnianego wyżej obelisku.

Inwentaryzacji nielegalnych upamiętnień, jakim również jest w/w obelisk, dokonano po zawirowaniach wokół obelisku w Przemyślu, z którego usunięto kontrowersyjny element o czym szeroko rozpisywała się prasa. Wówczas to o obelisku pod Chryszczatą zrobiło się głośno, mimo że od dawna zarówno fakt jego postawienia jak i lokalizacja były znane - część środowisk i instytucji woli jednak twierdzić, iż nic o tym nie wiedziała. Pozwolenia na jego postawienie nie wydał powiatowy bądź wojewódzki nadzór budowlany, o pomniku nie wiedziała również nic Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa co oznacza że jest to obiekt postawiony nielegalnie. Ustawienie pomnika nie było również konsultowane ze Związkiem Ukraińców w Polsce, o czym zapewnia jego prezes Piotr Tyma.

Obecnie brak jest chętnych do podjęcia ostatecznej decyzji kto ma ów obelisk usunać i uprawiana jest tzw. spychologia. Należy również pamiętać, że oprócz samego obelisku znajduje się tam siedem krzyży, rysuje się zatem również możliwość zburzenia obelisku a pozostawienia samych krzyży. Na rozbiórkę zostanie prawdopodobnie rozpisany przetarg.

Aktualizacja, 04.2009: obelisk został zniszczony, powyrywano również krzyże. Brak zdecydowanych działań ze strony Nadleśnictwa Komańcza, Nadzoru Budowlanego oraz innych instytucji została wyręczona przez osoby trzecie - sprawcy nieznani.

W roku 2010-2011 trwało intensywne dochodzenie w sprawie zniszczenia obelisku postawionego niezgodnie z prawem przez towarzyszy broni dla "żołnierzy" UPA. Doniesienie do policji złożyło Nadleśnictwo Komańcza (ale o fakcie jego postawienia nie...). Nadleśnictwo Komańcza wcześniej odmówiło rozbiórki obelisku i zaskarżyło decyzję Nadzoru Budowlanego, który taką rozbiórkę nakazał.

W roku 2010 po drugiej stronie Chryszczatej, tuż przy przełęczy Żebrak stanął inny obelisk (teren Nadl. Komańcza). Nie dotyczył UPA ani żadnych zaszłości. Ustawiono go po 10 kwietnia - wiadomo z jakiej okazji. Stawianie takich obelisków nie jest potrzebne i zaburza nieco krajobraz. Należy jednak podkreślić, że nie było żadnych problemów z jego rozwaleniem i nikt się nie skarżył policji, nie były potrzebne zgody i dochodzenia...

Kwiecień 2008 (fot. P. Szechyński)

Obelisk UPA, 04.2008 (fot. P. Szechyński)

Tablica na obelisku, 04.2008 (fot. P. Szechyński)

04.2008 (fot. P. Szechyński)

Zniszczony obelisk ukraińskich nacjonalistów, maj 2009 (fot. P. Szechyński)

Zniszczony obelisk, maj 2009 (fot. P. Szechyński)

Zniszczony obelisk, maj 2009 (fot. P. Szechyński)

Zniszczony obelisk, maj 2009 (fot. P. Szechyński)

Zniszczony obelisk, maj 2009 (fot. P. Szechyński)