» Rozmaitości bieszczadzkie | Zatoka Victoriniego

"Kąpiel z czaszką" - czyli co kryje Zatoka Victoriniego

Tekst Macieja Wełłyczki z tygodnika "NIE", numer z roku 2000. Zawiera kilka błędów merytorycznych, jednak istota problemu została zachowana.

"Od dwóch lat trwa w Polsce susza. Tak samo długo trwają prace remontowe zapory solińskiej. Oba czynniki razem wzięte spowodowały obniżenie lustra wody zalewu o ok. dwa metry. Opadająca woda odsłoniła rąbek prawdy o wydarzeniach sprzed pół wieku. Po prawej, rzadko uczęszczanej stronie zalewu znajduje się niewielka zatoka, przez żeglarzy zwana Zatoką Victoriniego. Plaża wokół niej pokryta jest dziwnymi kwadratowymi i prostokątnymi kamieniami. Nie ma wątpliwości - to stare zniszczone nagrobki, niektóre w bardzo charakterystycznym dla kultury łemkowskiej kształcie kapliczki. Wokół nich walają się gałęzie i wszelkie naniesione przez wodę śmieci. Między gałęziami dostrzec można stare, zbrązowiałe ludzkie kości. W pierwszej chwili są trudne do rozpoznania. Jest ich tu mnóstwo. Zalegają na plaży na przestrzeni conajmniej trzystu metrów. Na jednym z nagrobków ktoś urządził miniwystawę gnatów. Obok piszczeli i kości udowych na kamieniu spoczywa bezzębna ludzka szczęka. Kilka metrów dalej znajdujemy fragment pokrywy czaszki, dwie połowy kości miednicy, ludzkie kręgi. Wieś Sokole i sąsiednie rolnicze osady: Sokołowa Wola, Paniszczew i Teleśnica Sanna, byłyby dziś zapewne turystycznymi kurortami nad malowniczym Zalewem Solińskim. Nie są, gdyż zrównano je z ziemią w ramach akcji "Wisła" na dwadzieścia lat przed budową zalewu.

Zatoka Victoriniego.
fot: "Nie"

Ze starych dokumentów wynika, że przed wojną Sokole było wsią średniej wielkości, liczącą 56 gospodarstw. Według średniej wielkości ówczesnych rodzin dawałoby to ok. 300 mieszkańców. Wydaje się, że cmentarz z Sokolego obsługiwał kilka okolicznych wsi. Po Sokolem nie pozostało prawie nic - w jednym istniejącym domu mieszka hodowca bydła, od którego nazwiska wzięła nazwę zatoka. Po reszcie wsi i pozostałych osadach pozostały jedynie zarastające lasem drogi i zdziczałe drzewa owocowe. W trakcie akcji "Wisła" wszystkie domy rozebrano do fundamentów tak, aby wysiedlonym ludziom nie zaświtała w głowie myśl o powrocie.

Niewielu mieszkańców Bieszczad chce wspominać tamte czasy, niewielu zresztą może. Dzisiejsi bieszczadzcy górale, to przeważnie ludność napływowa. Ale są wyjątki. W knajpie "U Żyda" w pobliskiej Polanie siaduje pan Stach. Właściwie lokal nazywa się inaczej, ale we wsi wszyscy mówią "U Żyda" i nie ma w tym żadnego antysemityzmu. Założycielem lokalu był zdemobilizowany oficer LWP żydowskiego pochodzenia, który przejął tradycję przedwojennego szynku żydowskiego.

Polana była przed wojną wsią polską z dużą społecznością żydowską - Sokole i okoliczne wsie były głównie ukraińskie, ale w tych stronach wszystko było pomieszane - wspomina pan Stach. W Sokolem mieszkali też Polacy. Przed rozpoczęciem budowy zalewu rodziny przeniosły ich szczątki na inne cmentarze. Ukraińcy zostali.

Cała trupia plaża wraz z górującym nad nią cmentarnym wzgórzem stała się terenem prywatnym oznaczonym stosownymi tablicami. Starych ukraińskich cmentarzy po prostu nie ma w wykazie cmentarzy, choć figurują na każdej starszej mapie. Ich obszar został sklasyfikowany jako grunty rolnicze lub leśne, więc władze gminy Czarna nie widziały żadnych przeszkód, by ktoś na wspomnianym terenie mógł hodować rasowe holenderskie krowy. Podobnie jest w innych rejonach Bieszczadów. Sądząc z map pod powierzchnią Soliny są jeszcze co najmniej trzy inne cmentarze. Z relacji budowniczych zalewu wiadomo, że zwłoki na pewno nie zostały wcześniej ekshumowane. Cmentarzy sprzedanych prywatnym osobom jest z pewnością więcej".