» Dawne wsie | Bukowiec

Bukowiec

Bukowiec położony jest w dolinie Górnego Sanu, pomiędzy Tarnawą Niżną i Wyżną, Sokolikami Górskimi a Beniową. Można tu dotrzeć samochodem drogą Stuposiany - Muczne - Tarnawa - Bukowiec. Parking BdPN w Bukowcu na początku ścieżki "W dolinie Górnego Sanu", jest ostatnim punktem dokąd można dojechać samochodem. Rowerem do Bukowca można dojechać tą samą trasą, lub drogą leśną nr 19 (tzw. "dziewiętnastka"), skręcając na nią przed Tarnawą Niżną w prawo (jak do punktu widokowego Pichorów).

Bukowiec. Kadź z dawnej potaszni, 2004
foto: P. Szechyński

Nazwa Bukowiec pojawia się już pod koniec XV wieku, nie jako nazwa wsi tylko nazwa miejsca. W 1580 roku Bukowiec był już zaludnioną wsią, co oznacza że został zasiedlony około roku 1550.

Wieś stanowiła jeden kompleks gospodarczy z niedaleką Beniową, dlatego też obie te miejscowości należały zawsze do jednych właścicieli. O tym że wieś powstała około 1550 roku świadczy także regestr podatkowy z 1589 roku który podaje 9,25 łana osiadłego przez kmieci i jednego zagrodnika (czyli chłopa bez ziemi) i w tym czasie Bukowiec płacił już podatki czyli minął okres 24 letniej wolnizny.

W 1709 roku Bukowiec podobnie jak Beniowa został doszczętnie zniszczony przez Szwedów. Ostały się tylko dwie rodziny. Nigdy też Bukowiec nie osiągnął dawnej świetności, mimo że był uważany za wieś przemysłową. W 1931 roku liczba mieszkańców wynosiła 546 osób.

Drewniany krzyż w Bukowcu na cmentarzu z okresu I wojny światowej, ustawiony tu w roku 1993 przez pracowników BdPN, stan na rok 2005
foto: Zbyszek

Mieszkańcy wsi zajmowali się gospodarką pasterską na okolicznych połoninach ale nie tylko. W latach 30.XXw., działała tu ukraińska spółdzielna "Halicz". Bydło w tym okresie wypasano na Połoninie Bukowskiej. Wypas na połoninie za Haliczem, która należała głównie do Wołosatego był płatny. Stada pilnowało kilku pastuchów, mieszkających w kolibie na płozach. Zaganiali oni stado na noc do obszernej zagrody, którą co dwa dni przesuwali.

W Bukowcu w latach trzydziestych istniało sporo różnych zakładów takich jak: Potasznia, gdzie produkowano potaż którego używano do wyrobu mydła i szkła (kadź z Potaszni leży na skrzyżowaniu dróg za parkingiem w Bukowcu), Tartak wodny w rejonie Sanu, Tartak wodny nad potokiem w górnej części wsi (Halicz), 2 karczmy, beczkarnia - zakład do produkcji beczek w najlepszych czasach zatrudniał około 500 osób, piekarnia. Wspomina się także o browarze, ale nie są to potwierdzone informacje.

Cmentarz w Bukowcu a na wprost w kępie drzew miejsce po cerkwi.
foto: P. Szechyński

Ponadto w Bukowcu funkcjonowały młyny. Pisze o tym Maciej Augustyn w tekście "Antropogeniczne zmiany środowiska wodnego w Bieszczadach do 1951r.": Istnienie jednokołowego młyna w Bukowcu po raz pierwszy odnotowano w 1589r. Przypuszczalnie powstał wkrótce po założeniu wsi. W XVII w. obiekt ten jest wykazywany w kolejnych regestrach podatkowych. W 1709 r. wraz z całą wsią spalony przez Szwedów. Na mapie von Miega nie odnotowano tu istnienia obiektu o napędzie wodnym, ale widoczna jest młynówka, wskazująca na wcześniejszą lokalizację. W XIX w. powstału tu dwa młyny i tartak wodny. Zaś na początku XX w. prawdopodobnie przy beczkarni istniała elektrownia wodna. W księgach metrykalnych Bukowca nie natrafiono na adnotacje o młynarzach katolikach, co wskazuje, że tutejsze zakłady dzierżawione były przez żydowskich przedsiębiorców.

• Młyn i tartak - zlokalizowane w środkowej części wsi na obszarze folwarku dworskiego. Ok. 230 m powyżej mostu na potoku Halicz wodę spiętrzono tamą długości 22 m. Powstał w wyniku tego zbiornik wodny o pow. 3500 m2. Tartak wodny zlokalizowany był 10 m poniżej tamy, bezpośrednio na brzegu potoku. Z 1877 r. zachowało się kilka informacji o tartaku. Wysposażony był w 1 gatrę i 1 piłę zwyczajną. Przecierano 320 m3 drewna jodłowego i świerkowego, z któego uzyskiwano ok. 200 m3 desek. Trak dzierżąwiony był od dworu przez przedsiębiorcę Szloma Kellera.
• Młyn górny - zlokalizowany w górnej części zabudowy dawnej wsi, na prawym brzegu potoku Halicz, 240 m powyżej ujścia potoku płynącego na południe od szczytu 881,8 m n.p.m. Powyżej młyna wody spiętrzono tamą dług. 18 m. Powstał w wyniku tego długi, wąski zbiornik o powierzchni 1350 m2. Brak danych o funkcjonowaniu tego młyna w XX w.
• Beczkarnia - zlokalizowana na prawym brzegu Sanu, 500 m powyżej ujścia potoku Halicz. Był to najnowocześniejszy zakład przetwórstwa drzewnego zbudowany przed I wojną światową. Produkcja oparta była o napęd parowy.
• Stara młynówka - na mapie von Miega nie wykazano w Bukowcu żadnego młyna. Przypuszczalnie mieszkańcy korzystali z młyna w pobliskich Słowianach, należących do tego samego dominium. Jednak pomięzy cerkwią a dworem po cięciwie zakola potoku Halicz naniesiony został dość długi kanał wodny. Najbardziej prawdopodobne jest, że to pozostałość po wcześniej istniejącym obiekcie. Młynówka przekopana była wzdłuż lewego brzegu Halicza. Rozpoczynała się 220 m poniżej zachowanych fundamentów cerkwi. Jej ujście do naturalnego koryta znajdowało się 386 m poniżej cerkwi. Sama młynówka miała ok. 230 m długości.

Bukowiec, nagrobek z 1906r., wyremontowany przez Stowarzyszenie "Magurycz".
foto: M. Piela

Pod koniec lat trzydziestych został wyznakowany niebieski szlak turystyczny prowadzący ze stacji w Sokolikach, przez Folwark Beczkarnię i wieś Bukowiec w górę potoku Halicz do leśniczówki Potasznia, a stąd do szczytu Rozsypańca, gdzie łączył się z głównym, czerwonym szlakiem karpackim. W leśniczówce powstała stacja noclegowa dysponująca trzema łóżkami.

02.06.1946 roku wieś została całkowicie wysiedlona w rejon Stanisławowa i Tarnopola a zabudowania doszczętnie spalono. Na początku lat 80.XXw., tereny wsi Bukowiec zostały zrekultywowane, a uczyniono to za pomocą materiałów wybuchowych. Tak zniknęła większość śladów po Bukowcu.

Cerkiew greckokatolicka istniała w Bukowcu już w 1589 r. Następnie istniała cerkiew filialna pw. Objawienia Pańskiego, drewniana, zbudowana w 1824 r. a konsekrowana w 1839r. Była to świątynia w typie cerkwi bojkowskich, na planie podłużnym, nakryta trzema brogowymi zwieńczeniami, z jednym załomem na każdym z nich. Kolejna, drewniana cerkiew wzniesiona została w roku 1910 staraniem księdza Aleksego Chteja, parafian i firmy "Rubinstein & Frommer". Została spalona 2 czerwca 1946r. Przezd II wojną tutejszym cerkownikiem był Hawryło Capicz.

Bukowiec, miejsce po cerkwi greckokatolickiej, trzy krzyże z jej zwieńczenia.
foto: M. Piela

Obok cerkwi, na południe od niej, stała dzwonnica. Pozostał murowany fundament o wymiarach 6,5 x 6,5m. 100 m na zachód od cerkwi, nad potokiem Halicz znajduje się cmentarz. Jedyna zachowana inskrypcja brzmi: FT 1906. Cmentarz odnowiono siłami społecznymi w 1990 r. podczas obozu zorganizowanego przez Społeczną Komisję Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej przy ZG TOnZ w Warszawie.

Obecnie na terenie dawnej wsi można odszukać cmentarz, miejsce po cerkwi oraz cmentarz z I wojny światowej, na którym znajduje się 12 zbiorowych mogił. Do cmentarzy prowadzi znakowana ścieżka BdPN. Można tu dojść zarówno z drogi do Bukowca, jak i z parkingu w Bukowcu. Na terenie dawnej wsi zachowały się również dwa przedwojenne krzyże przydrożne. Jeden przy parkingu a drugi zaraz na początku drogi do Beniowej (ułamany kilka lat temu - brakuje górnej części krzyża). Z Bukowca bierze swój początek ścieżka historyczno-przyrodnicza W Dolinie Górnego Sanu, która prowadzi przez Beniową, grób hrabiny, do punktu widokowego na Sianki ukraińskie i Przełęcz Użocką oraz od niedawna do umownych źródeł Sanu na granicy z Ukrainą.

W maju 2013 Stowarzyszenie "Magurycz" ustawiło na cerkwisku w Bukowcu trzy wyremontowane wcześniej krzyże, pochodzące ze zwieńczenia tutejszej cerkwi greckokatolickiej pw. Objawienia Pańskiego z 1910r., spalonej 2 czerwca 1946r. Dodatkowo szef Magurycza - Szymon Modrzejewski - umieścił na kamieniach, na których osadzono krzyże trzy daty: budowy cerkwi, jej spalenia oraz umieszczenia naprawionych krzyży. Ponadto wyremontowany został stojący na cmentarzu nagrobek z 1906r. Wszystkie prace wykonano ze środków własnych Stowarzyszenia Magurycz. Teren cmentarzy jest obecnie ogrodzony.

opracowanie:P. Szechyński, Z. Jantoń

Więcej zdjęć z Doliny Górnego Sanu
Cmentarz w Bukowcu n.Sanem - zdjęcia

Literatura:

1. Augustyn M., "Antropogeniczne zmiany środowiska wodnego w Bieszczadach do 1951r.", Bieszczad nr 13, Ustrzyki Dolne 2007.
2. Kryciński S., "Bieszczady. Słownik Historyczno-Krajoznawczy cz.I Gmina Lutowiska", Ustrzyki Górne - Warszawa, 1995.
3. Krygowski W., "Połoniny, Bieszczady i Pogórze".
4. Mapa "Bieszczady Wysokie", W. Krukar, wyd. Ruthenus Krosno.

Bukowiec, droga prowadząca m.in. od cmentarza do skrzyżowania z drogą Tarnawa - Bukowiec. Z prawej tereny dawnej wsi.
foto: P. Szechyński

Bukowiec, cmentarz greckokatolicki, nagrobki po remoncie.
foto: P. Szechyński

Bukowiec, kładka łącząca cerkwisko z cmentarzem wojennym.
foto: P. Szechyński

Bukowiec, ułamany krzyż przydrożny przy drodze do Beniowej.
foto: P. Szechyński

Bukowiec, krzyż przydrożny na przeciw parkingu.
foto: P. Szechyński

Bukowiec, miejsce po cerkwi, 2014.
foto: M. Piela

Bukowiec, cmentarz z nagrobkiem z 1906r., 2014
foto: M. Piela

Cmentarz w Bukowcu, 2014.
foto: M. Piela

Cmentarz wojenny z I wojny światowej w Bukowcu, 2014.
foto: M. Piela

Cmentarz wojenny z I wojny światowej w Bukowcu, zbiorowe mogiły ziemne, 2014.
foto: M. Piela

Bukowiec, w dole San, 2014.
foto: P. Szechyński

Bukowiec, parking i początek ścieżki W dolinie górnego Sanu, 2014.
foto: P. Szechyński