» Dawne wsie | Zawój

Zawój

Dawna wieś Zawój, położona była nad rzeką Wetlina, na jej lewym brzegu. Lokowano ją w dobrach Balów z Hoczwi a pierwsza wzmianka o Zawoju datowana jest na rok 1552. Informacje ze spisu podatkowego na temat 24 wolnizny (zwolnienie z podatku) pozwalają ustalić, że Zawój założono po roku 1543.

Zawój na mapie WIG z 1938r. Widoczne rozmieszczenie zabudowań

Zawój wchodził w skład klucza terczańskiego i wraz z nim po śmierci Mateusza III Bala przeszedł w 1598 roku na jego syna Samuela, który kilka lat później sprzedał te dobra swojemu bratu Piotrowi II. Balowie posiadali te tereny do drugiej połowy XVIII w., następnymi właścicielami byli Karszniccy, Krajewscy a ostatnimi Jurko Truchacz i współwłaściciele (1897 - ok.1910).

Zawój, miejsce po cerkwi
foto: P. Szechyński

Słownik geograficzny z końca XIX w., opisuje Zawój jako (sic): "wieś, pow. liski, w okolicy górskiej, lesistej, 598 mtr. p. m., na lewym brzegu Wetliny, okrążającej wieś niemal dokoła, niedaleko ujścia tej rzeki do Solinki z praw. brzegu. Góry, sięgające do 735 mt. npm., otaczają wieś ze wszystkich stron. Do niedawna istniała tu potażarnia, celem zużytkowywania drzewa. Wś. należy do par. rzym-kat. w Wołkowyi a gr.kat. w Jaworzcu. Liczy 25 dm i 178 mk. (87 męż., 91 kob., 147 rzym-kat., 24 gr.-kat. i 7 izrael.) Pos. tabularna, rozparcelowana, wynosi ogółem 696 morg., prawie samego lasu; pos. mn. 169 mr. roli, 98 mr. łąk i 30 mr. lasu. Jest to osada muzurska. Najbliższemi wsiami są: na zach. Buk, na płd. Łuh, na płn. Studenne a na wschód Tworylcze."

Wspomniana w powyższym cytacie "osada mazurska" oznacza, że była to wieś zamieszkiwana w większości przez Polaków. Zdania na ten temat są jednak podzielone, schematyzmy z tego okresu podają, że większość mieszkańców wsi była grekokatolikami. Część zabudowań Zawoju uległa zniszczeniu podczas I wojny światowej.

Zawój, najbardziej okazała lipa na cmentarzu
foto: P. Szechyński

W okresie międzywojennym żyły tu rodziny o nazwiskach: Banbard, Basarab, Borko, Byk, Dobiński, Fidyrko, Kabłasz, Korenda, Kot, Krajewski, Kucej, Łazoryszyn, Maruszczak, Miśko, Przypłot, Sarak, Semkiw, Solan, Sołtys, Stołycia, Szczerba, Szenik, Szumański, Terłycki, Truchacz, Wajda, Wojtanowski, Wronowski, Zajczyk. Mieszkały tu również dwie rodziny cygańskie: Huczko i Nojda.

We wspomnianym czasie ludność wsi uprawiała owies, żyto, pszenicę, ziemniaki, konopie, lne, bób i groch. Hodowano kozy, owce, krowy, woły i konie. Zimą cała wieś zajmowała się tkactwem. Na rzece w obrębie wsi było 5 brodów, którymi chodzono do Tworylczyka, Tworylnego czy Jaworca, nie było natomiast bitej drogi. W Zawoju działał młyn i tartak wodny, potasznia, folusz, karczma, kuźnia i olejarnia.

Zawój przetrwał II wojnę światową i jak wiele bieszczadzkich wsi uległ zniszczeniu dopiero po jej zakończeniu. W ramach wysiedleń z roku 1946 na Ukrainę dobrowowolnie wyjechały trzy rodziny. W ramach operacji "Wisła", w roku 1947, wysiedlono pozostałe 48 rodzin. Zabudowania wsi zostały spalone przez Wojsko Polskie a tereny te są niezamieszkałe do dziś.

Zawój, miejsce po cerkwi
foto: P. Szechyński

W Zawoju pozostał cmentarz i miejsce po cerkwi, stara droga prowadząca do brodu (obecnie jest to ścieżka widokowa "Sine Wiry II"), kilka studni i podmurówek. Drewniana cerkiew pw. św. Michała Archanioła została zbudowana w roku 1860, była kryta blachą, należała do parafii w Jaworcu. Na teren cerkwi wchodziło się przez dzwonnicę. Usytuowana na stromym wzgórzu ponad wsią. Zachowały się fragmenty podmurówki oraz mensy ołtarzowej. Na cerkiewnym cmentarzu jedyny zachowany nagrobek, należący do rodziny Fedirków - najbogatszych gospodarzy w Zawoju - oraz mogiły ziemne. Jest tu również grób Pelagii Szczerby, która zginęła w roku 1945 niosąc mężowi jedzenie na pole. Teren otaczają bardzo okazałe lipy drobnolistne, obecnie jest uporządkowany. W miejscu, gdzie stała cerkiew ustawiono drewniany krzyż. Końcem października 2014 na nagrobku Fidyrków został umieszczony żeliwny krzyż a pracę tę wykonało Stowarzyszenie "Magurycz" oraz M. Dobrowolski ze Stow. Rozwoju Wetliny i Okolic.
Zdjęcia z cmentarza w naszej galerii: Zawój, cmentarz i miejsce po cerkwi - galeria zdjęć

Zawój, wiata ogniskowa, początek ścieżki spacerowej "Sine Wiry II"
foto: P. Szechyński

Zawój turystycznie

Zawój położony jest przy obecnej drodze Kalnica - Polanki, przez Łuh. Od miejscowości Łuh prawie po ujście Wetliny do Solinki teren objęty jest rezerwatem "Sine Wiry". Nadleśnictwo Cisna utworzyło w rezerwacie 2 ścieżki widokowe, z których ta oznaczona nr 2 pozwala zejść nad rzekę starą drogą prowadzącą do brodu. Znajduje się tam wiata dla turystów oraz miejsce na ognisko. Na początku tejże ścieżki jest również stojak gdzie można przypiąć rower. Droga od wysokości Jaworca objęta jest zakazem ruchu, ale dostępna dla rowerów - prowadzi tędy bardzo przyjemna trasa rowerowa z licznymi podjazdami i zjazdami o obecnie dobrej nawierzchni.

W roku 2012 została otwarta ścieżka "Bieszczady Odnalezione", która obejmuje Jaworzec, Łuh i Zawój. Inicjatorem projektu jest Marcin Dobrowolski ze Stowarzyszenia Rozwoju Wetliny i Okolic. Udział w projekcie wzięło również Stowarzyszenie Beskydzkie-Zemlactwo z Iwano-Frankowska. Uporządkowane zostały cmentarze i cerkwiska w tych miejscowościach, wyeksponowano to co jeszcze pozostało, rozmieszczone zostały także tablice informacyjne z krótkim opisem wszystkich trzech wsi. W poszczególnych punktach znajdują się również odpowiednie tabliczki, cała trasa jest bardzo dobrze oznakowana w terenie.

opr., zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., "Bieszczady. Słownik historyczno-krajoznawczy, cz. 2 Gmina Cisna", Warszawa 2007.
2. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
3. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIV (Worowo - Żyżyn) z 1895 r.

W pobliżu warto zobaczyć:

Jaworzec
Łuh

Zawój na zdjęciach:

1. Żuraw w Zawoju.
2. Tereny wsi Zawój.
3. Cmentarz w Zawoju, nagrobek Fidyrków.

4. Początek Zawoju od strony Łuhu.
5. Droga przez Zawój.
6. Tereny dawnej wsi Zawój.

7. Zawój, miejsce po cerkwi.
8. Cmentarz w Zawoju, nagrobek Fidyrków, 2014 (obecnie jest na nim krzyż).
9. Cmentarz w Zawoju, nagrobek Fidyrków, 2014.

10. Zawój, grób Pelagii Szczerby, 2014.
11. Zawój, krzyż na grobie Pelagii Szczerby, 2014.
12. Zawój, fragment mensy ołtarzowej oraz podmurówki cerkwi, 2014.

13. Zawój, stara studnia (zabezpieczona).
14. Zawój, schron dla turystów w dolnej części wsi nad rzeką.
15. Przełom Wetliny w Zawoju.