» Fauna Bieszczadów | Chrząszcze biegaczowate

Chrząszcze biegaczowate - najliczniejsze chronione drapieżniki w Bieszczadach

Dokądkolwiek skierujemy nasze kroki z pewnością spotkamy się z przedstawicielami największej żyjącej współcześnie grupy zwierząt, którą są owady. Żyją one wszędzie: w naszych domach, na polach, w lasach, w sadach, na ziemi, pod ziemią, we wszystkich strefach klimatycznych i na wszystkich kontynentach. Spośród około 800 tys. gatunków owadów prawie 350 tys. stanowią chrząszcze, które niejednokrotnie zadziwiają pięknem kształtów i barw, wielkością, biologią oraz środowiskiem życia. Rodzina biegaczowatych Carabidae, jest jedną z najliczniejszych gatunkowo w rzędzie chrząszczy. Liczy około 24 tys. opisanych do tej pory gatunków. Jest to rodzina bardzo zróżnicowana, zarówno w pod względem morfologicznym, jak i ekologicznym. Fauna polskich przedstawicieli omawianej rodziny liczy powyżej 500 gatunków zgrupowanych w ponad 70 rodzajach.

Biegaczowate często spotkamy na bieszczadzkich szlakach. Wystarczy jedynie dobrze się rozejrzeć, przystanąć nad strumieniem, podnieść kamień lub kłodę drewna. Naszą uwagę przykuwają nie tylko ich rozmiary, cechy zewnętrzne poszczególnych gatunków, lecz również ciekawa biologia, którą wyróżniają się spośród innych chrząszczy.

Biegaczowate są drapieżnikami. Chwytają swoje ofiary potężnymi szczękami i zabijają. Charakteryzuje je w większości trawienie pozajelitowe czyli schwytane ofiary oblewają sokami trawiennymi, po czym nadtrawione pożerają. Biegaczowate posiadają osobliwą broń, której używają w celu obrony przed drapieżnikami. Otóż w końcowej części ich odwłoka znajdują zbiorniki z substancją, którą wytryskują w kierunku agresora. Substancja ta zawiera kwas masłowy; charakteryzuje się niemiłą wonią i potrafi poparzyć, zwłaszcza gdy dostanie się do oczu. Niektóre gatunki z omawianej rodziny chrząszczy, jak np. strzel bombardier Brachinus explodens potrafi przechowywać w swoim ciele nadtlenek wodoru. Substancja ta, w chwili zagrożenia jest wystrzeliwana w powietrze z odwłoka; wchodząc w reakcję z tlenem powoduje charakterystyczny wybuch. Biegaczowate wyróżniają się szybkim sposobem poruszania się. Najszybsze z nich pokonują odległość metra w 10 sekund.

Przegląd bieszczadzkich gatunków chronionych

Tęcznik mniejszy (Calosoma inquisitor) jest chrząszczem o wymiarach 16-21mm. Przebywa przeważnie w koronach drzew, gdzie łowi gąsienice. Wstępuje w lasach bukowych i dębowych. Spotyka się go również na drzewach owocowych. Owad dorosły żyje 2-3 lata. W maju samica składa jaja do ziemi, gdzie po krótkim czasie rozwijają się larwy i przepoczwarzają się. Już w czerwcu wylegają się forma dojrzała, która zostaje w ziemi aż do przyszłego roku.

Biegacz skórzasty (Carabus coriaceus)
foto: P. Kutiak

Biegacz skórzasty (Carabus coriaceus) jest jednym z największych europejskich biegaczy. Osiąga maksymalnie 42 mm. Jest bardzo drapieżny, odżywia się głównie ślimakami, różnymi larwami owadów i dżdżownicami. Poluje nocą, w ciągu dnia zaś jest ukryty pod sągami drewna, korą starych pniaków, pod kamieniami itp.

Chrząszcza tego spotykamy w naszych sadach i ogrodach. Często masowo ginie w płytkich studniach po długotrwałych ulewach. Często chroni się pod podłogami namiotów na bieszczadzkich stanicach i polach namiotowych, gdzie znajduje schronienie podczas dnia. Zaniepokojony, przybiera pozycję ostrzegawczą stając na wyprostowanych nogach. Potrafi wystrzelić cuchnącą i żrącą substancję na odległość 1 m.

Biegacz fioletowy (Carabus violaceus)
foto: P. Kutiak

Biegacz fioletowy (Carabus violaceus) osiąga rozmiary do 35 mm. Wyróżnia się fioletowym albo niebieskozielonym obrzeżeniem pokryw. Najczęściej żyje w lasach i na polach, czasami także w ogrodach, od nizin po rejony górskie. Na niektórych stanowiskach, głównie w reglu dolnym, bywa liczny. Najczęściej spotykany gatunek na beskidzkich szlakach.

Biegacz pomarszczony (Carabus intricatus) w wilgotnych lasach, pod starymi kłodami, korą drzew, w mchu, pod kamieniami itd. Podobnie jak inne biegacze nie lata, ale za to doskonale biega na długich i smukłych nogach. Łowi larwy owadów i ślimaki, unika zjadania martwych zwierząt. Chętnie pije soki wyciekające z poranionych pni drzew oraz dojrzałych owoców. W obrębie jego zasięgu istnieje kilka pięknych barwnych form. W Bieszczadach oprócz formy o niebieskawej barwie spotyka się osobniki barwie zielonkawej. 24-35 mm. Znany z punktowych stanowisk, spotykany głównie w reglu dolnym.

Biegacz pomarszczony (Carabus intricatus)
foto: P. Kutiak

Biegacz zielonozłoty (Carabus auronitens) stanowi ozdobę karpackich lasów. Poluje nocą, dzień spędza ukryty pod korą pniaków, pod kłodami i kamieniami. Chrząszcze o rozmiarach 17-28 mm zimują w butwiejących pniakach, które opuszczają wiosną w kwietniu. Podobnie jak i inne duże biegacze, biegacz zielonozłoty ma silne tendencje do tworzenia podgatunków lub odmian, różniących się między sobą odcieniem ubarwienia pokryw i tarczki, ubarwieniem kończyn i czułków, a także rozmiarami. Jeden z najliczniejszych gatunków w reglu dolnym w Bieszczadach.

Biegacza ogrodowego (Carabus horstensis) (23-30 mm) spotykamy w wilgotnych lasach, często w ogrodach wiejskich. Jest to drapieżnik nocny, podobnie jak jego larwy. Łowi larwy różnych owadów, ślimaki i chrząszcze. Często atakuje owady swoich rozmiarów np. chrabąszcze. W ciągu dnia pozostaje ukryty pod korą pniaków, pod kłodami i kamieniami.

Biegacz zielonozłoty (Carabus auronitens)
foto: P. Kutiak

Biegacz górski (Carabus arcensis Herbest) (13-18 mm) charakteryzuje się znaczną zmiennością ubarwienia. U niektórych osobników dominuje brązowawe, u niektórych zielonkawe, fioletowe miedziane lub czarne. Lekko wypukłe pokrywy znaczą trzy podłużne rzędy wzgórków. Zamieszkuje górskie i podgórskie lasy. W Bieszczadach bardzo liczny. Zimuje gromadnie w utworzonych przez siebie jamkach w butwiejącym drewnie.

Biegacz gruzełkowaty (Carabus variolosus) zwany również w literaturze biegaczem urozmaiconym (23-33 mm) przebywa wyłącznie w środowisku wilgotnym. Zamieszkuje mokradła w górach i na pogórzu, spotykany przy leśnych potokach i wysychających kałużach powstałych na leśnych drogach. Jest rzadki. Znajduje się na liście gatunków załączniku II Dyrektywy Siedliskowej.

Biegacz leśny (Carabus sylvestris) osiąga rozmiary 16-25 mm. Jest dość podobny do spokrewnionego z nim Biegacza Linneusza. Ubarwienie ma zmienne, przechodzące od metalicznie zielonego przez miedziane do odcieni czerni. Zamieszkuje górskie lasy.

Biegacz wręgaty (Carabus cancellatus) należy do dużych biegaczy (18-27 mm) o pokrywach ozdobionych wzgórkami. Podstawowe ubarwienie ma miedziane, czasami z zielonkawym odcieniem. Nogi są czerwonawe lub czarne. Dobrze i szybko biega, żyje zarówno na polach, jak i w lasach. Zimują owady dorosłe. Samica składa późna wiosną i latem jaja długości 4,5 mm. Rozwój przebiega podobnie jak i u innych dużych biegaczy. Pod koniec lata pojawiają się osobniki dorosłe nowego pokolenia. Chrząszcze i larwy są bardzo drapieżne. Żywi się ślimakami, dżdżownicami, larwami owadów.

Biegacz granulowany (Carabus granulatus) jest zwykle brązowy z zielonkawym odcieniem, tylko wyjątkowo czarny. Osiąga wymiary od 16 do 23 mm Przebywa najczęściej na uprawianych polach. Chrząszcze zimują w ziemi w kolebkach poczwarkowych, na głębokości około 0,5 m. Samica składa jaja wiosną. Larwa zawsze przed zrzuceniem wylinki zagrzebuje się w ziemi, dorosła schodzi jeszcze głębiej i robi kolebkę w której się przepoczwarza. Owady dorosłe po wylęgu pozostają z reguły w ziemi aż do wiosny następnego roku.

Biegacz gładki (Carabus glabratus) o wymiarach 22-32 mm spotykany jest na każdej wysokości w Bieszczadach. Żyje w lasach, ale również znajdowane są osobniki tego gatunku w partiach połonin. Poluje w ciągu dnia. Preferuje wilgotne stanowiska. Po deszczu pojawia się licznie na leśnych drogach i w pobliżu płynących w lasach potoków.

Biegacz dołkowany (Carabus irregularis) należy do dużych (19-30 mm) górskich biegaczy. Wyszukuje stare próchniejące pniaki jodły i buka. Rzadko spotykany. Jest jednym z najciekawszych biegaczy pod względem budowy morfologicznej.

Biegacz Zawadzkiego (Carabus zawadzkii) jest endemitem wschodniokarpackim. Na terenie naszego kraju jego stanowisko stwierdzono w kilku miejscach w Bieszczadach, gdzie jest obiektem ochrony na obszarze Natura 2000, i na ich przedgórzu w okolicy Sanoka. Jego biologia jest słabo poznana.

Biegaczowate pod ochroną

Najokazalsze i najpiękniejsze biegaczowate, należące do rodzaju biegacz i tęcznik objęto ochroną. Są one pożyteczne gdyż wchodzą w skład czynników oporu środowiska. Likwidują one całe gradacje szkodników roślin. Dwa gatunki spośród bieszczadzkich biegaczy znajdują się w załączniku II Dyrektywy: biegacz gruzełkowaty i biegacz Zawadzkiego. Ten ostatni został również umieszczony na polskiej "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych".

Biegaczowate są bardzo czułe na zmiany w środowisku. Wahania bazy pokarmowej pod względem ilości i jakości odzwierciedlają się w liczebności populacji konsumenta. Mimo podejmowanych akcji i coraz skuteczniejszych metod ochrony rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków owadów należy liczyć się z tym, że część z nich zniknie bezpowrotnie. Dlatego też warto pamiętać o udziale biegaczowatych w zachowaniu równowagi biocenotycznej bieszczadzkich siedlisk. Biegacze są również niewątpliwą ozdobą karpackich lasów, spotykając je na szlakach starajmy się im nie przeszkadzać i uszanujmy ich dom nie śmiecąc i nie przekształcając ich siedlisk.

tekst oraz zdjęcia: Piotr Kutiak
www.przewodnik-bieszczady.pl