» Fauna Bieszczadów | Pleń

Pleń

Pleń (robak hufcowy, niem. Heerwurm) to pełznąca masa, złożona z tysięcy maleńkich larw muchówki z gatunku ziemiórki pleniówki. Większość pleni ma długość od 50 do 100 cm., choć ponoć może dochodzić do 9-10 m. Pleń jest niezwykle rzadkim zjawiskiem, a przyczyna wędrówki larw do dziś nie została poznana. Podawane są przyczyny takie jak brak pokarmu czy wysuszające działanie promieni słonecznych.

Pleń w połowie długości
foto: M. Kusiak

Takie grupowe wędrówki znane są już od XVII w., jednak najbardziej wyczerpującą jak do tej pory na temat plenia jest praca polskiego uczonego Maksymiliana Siły Nowickiego z XIX w., który w swojej monografii po raz pierwszy opisuje ten gatunek jako Sciara militaria (Nowicki, 1868).

Ciekawy, choć beletrystyczny opis plenia dał XIX-wieczny przyrodnik, Erazm Majewski, w popularyzatorskiej powieści dla młodzieży "Doktor Muchołapski. Fantastyczne przygody w świecie owadów".

W XIX wieku z obserwacją plenia wiązano wiele przesądów. Najczęściej uznawano, że spotkanie z pleniem przynosi dobrobyt i szczęście na najbliższe lata. Larwy plenia były suszone, święcone i posypywano nimi obejścia domowe, aby zapewnić urodzaj i dostatek w gospodarstwie.

Jeszcze na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia nie dysponowano żadnym zdjęciem wędrującego plenia, a opisując to zjawisko przedstawiano rycinę z XIX wieku. W Polsce plenia spotykano bardzo rzadko. Jednej z pierwszych obserwacji dokonał w roku 1970 w Bieszczadach Krzysztof Wiktorowicz z Bytomia, opisuje on, że pleń rozdzielał się na czele na cztery węże, miał blisko 2,7 metra i wędrował z szaloną prędkością 7,5 metra na godzinę. Po drugiej wojnie światowej udokumentowanych jest około 100 przypadków tego typu obserwacji. Poza Polską pleń obserwowany był w lasach Rosji, Litwy, Szwecji, Norwegii, Bawarii, Turyngii, Harcu, Węgier, Szwajcarii i Ameryce Północnej.

Większość robaków hufcowych w Polsce spotykana jest na drogach w okolicach wilgotnych, i w godzinach przedpołudniowych - choć nie jest to regułą. Plenie w Polsce spotykane były głownie w Karpatach oraz bagnach biebrzańskich i Puszczy Białowieskiej. Nieznany jest w środkowej i zachodniej Polsce poza pojedynczym stwierdzeniem, jakie miało miejsce w Kampinosie.

W Bieszczadach Zachodnich plenia obserwowano kilkanaście razy. Przedostatni udokumentowany opis pochodzi z 27 czerwca 2008 roku znad miejscowości Kielczawa w masywie Gabrowego Wierchu. We wczesnych godzinach porannych około osiemdziesięcio-centymetrowej długości pleń w kształcie węża, powoli przemieszczał się w poprzek szlaku zrywkowego. Obserwacji dokonał leśnik Marcin Scelina.

Na początku czerwca 2012 r. również w masywie Gabrowego Wierchu, lecz tym razem na północnych jego stokach dane mi było zaobserwować to zjawisko na drodze leśnej (dawnej wiejskiej) prowadzącej do nieistniejącej wsi Choceń. W dniu 2 czerwca około godz. 17.00 spostrzegłem plenia pełznącego wzdłuż drogi. Początkowo pomyślałem nawet, że to drobna ściółka naniesiona przez spływającą po deszczu wodę. Dokładniejsza obserwacja upewniła mnie o napotkaniu, nie obcego, lecz nigdy wcześniej nie obserwowanego przeze mnie zjawiska. Spotkany "obiekt" miał około 5 metrów długości i szerokość dochodzącą u czoła do 5-8 centymetrów, w środkowej części kilkukrotnie pełzające larwy rozdzielały się na równoległe pasemka by po kilkunastu-kilkudziesieciu centymetrach ponownie się połączyć. Tempo "marszu" oceniłbym raczej na ślamazarne (prawie niezauważalne).

W dniu 3 czerwca około godz. 7.00 udałem się ponownie w wymienione wyżej miejsce i w odległości kilkunastu metrów od poprzedniej obserwacji spostrzegłem cztery "węże pleniowe". Pierwsze dwa miały długość około 50 centymetrów i szerokość blisko 10 centymetrów przy czole. Poruszały się one stosunkowo szybko w poprzek drogi. Czoło pierwszego z nich po dotarciu do skraju drogi zaczęło rozdzielać się na trzy części a następnie zastygło w bezruchu.

Kolejne dwa były bardzo wąskie (szerokość przy czole około dwóch centymetrów) lecz stosunkowo długie. Długość jednego wynosiła około czterech a drugiego dwóch metrów. Te dwa plenie tkwiły prawie w bezruchu. Odległość pomiędzy poszczególnymi pleniami wynosiła od 2 do 5 m.

Oceniając poranną obserwację nie wykluczam, że mógł to być pleń widziany poprzedniego dnia, który uległ rozdzieleniu.

opracowanie oraz zdjęcia:

Marek Kusiak - przewodnik beskidzki
www.bieszczady-przewodnicy.pl/Kandydaci/Marek.Kusiak
www.wrota-bieszczadow.info/galeria/markus

1 lipca 2012 pleń został dostrzeżony przez turystów na szlaku Zatwarnica - Suche Rzeki - Smerek. Poniżej zdjęcia i filmik z tego spotkania. Ci sami turyści spotkali plenia ponownie 3 lipca 2012 na szlaku czerwonym Brzegi Górne - Połonina Caryńska.

Ogólnie od tamtego czasu zanotowano znacznie więcej obserwacji. W zasadzie pleń spotykany jest obecnie każdego roku, głównie w czerwcu i lipcu. Pleń na tle leśnej ściółki często bywa słabo zauważalny, dlatego rodzi się pytanie: czy istotnie jest to "aż" tak bardzo rzadkie zjawisko, czy tylko zjawisko rzadko obserwowane.

Pleń na szlaku Zatwarnica - Smerek
foto: K. Dobosz

Pleń na szlaku Zatwarnica - Smerek
foto: K. Dobosz

W roku 2013 również było sporo obserwacji plenia. M.in. w lipcu Mirosław Piela spotkał 6 pleni w ciągu godziny. Poniżej zdjęcia z lipcowych obserwacji:

Pleń, lipiec 2013
foto: M. Piela

Pleń, lipiec 2013
foto: M. Piela

Pleń, lipiec 2013
foto: M. Piela

Pleń, lipiec 2013
foto: M. Piela

Pleń, lipiec 2013
foto: M. Piela