» Fauna Bieszczadów | Salamandra plamista

Salamandra - karpacka smoczyca

Salamandra plamista (Salamandra salamandra) jest niewątpliwym symbolem karpackiej przyrody, być może bardziej czytelnym niż nadobnica alpejska, ryś czy żubr. Zdobi ona m.in. logo Gorczańskiego Parku Narodowego, Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody SALAMANDRA i Kolbuszowskiego Klubu Turystycznego. W Bieszczadach jest symbolem jednej ze ścieżek przyrodniczych Bieszczadzkiego Parku Narodowego, prowadzącej z Ustrzyk Górnych do Wołosatego (torfowisko), użyczyła również nazwy jednemu z lokalnych hoteli.

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Przed wiekami budziła respekt, a niekiedy i grozę, dziś tylko fascynuje osobliwym wyglądem. Mówiono o niej "zrodzona z płomieni" gdy opuszczała rozpalone drewno, w którego próchnie znalazła wcześniej schronienie.

Salamandra plamista jest naszym największym europejskim płazem ogoniastym. Dorasta do 25 cm długości, zdarzają się jednak okazy, które dochodzą do 30 cm. Wyróżnia się spośród rodzimej fauny czarnym ubarwieniem z żółtymi lub pomarańczowymi plamkami. Ich układ charakteryzuje się ogromną zmiennością i stanowi indywidualną cechę każdego osobnika. Kontrastujące ze sobą kolory na skórze salamandry stanowią ostrzeżenie dla drapieżników i tym samym zniechęcają ich do ataku.

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Omawiany gatunek posiada dużą i płaską głowę, zaokrąglony pysk i wyłupiaste oczy o czarnych źrenicach. Z tyłu głowy salamandra posiada gruczoły wypełnione toksyczną substancją zwaną salamandryną. Są one skuteczną obroną w razie ataku, ponieważ uwolniona z gruczołów salamandryna podrażnia błony śluzowe potencjalnego agresora.

Ciało salamandry jest krępe i walcowate, krótkie nogi świadczą o przystosowaniu do lądowego trybu życia. Samice są większe od samców, posiadają też krótsze od nich kończyny. Samce są smuklejsze i posiadają charakterystyczne zgrubienie u nasady ogona.

Salamandrę spotykamy w górskich lasach z przewagą gatunków liściastych, głownie na południu naszego kraju. W literaturze często podaje się informację o tym, że spotka się ją na wysokości do 1000 m n.p.m.

Młoda salamandra plamista
foto: P. Szechyński

Najwyżej położonym stanowiskiem, na którym natknąłem się na salamandrę, była ścieżka przy żółtym szlaku nad reglowym lasem w masywie Połoniny Wetlińskiej, czyli na wysokości powyżej 1150 m n.p.m. Idealnymi warunkami do życia i rozrodu salamander są lasy obfitujące w czyste strumienie i potoki. Nie stroni ona również od polan, skalistych zboczy i parowów. Spotkana jest również w pobliżu osiedli ludzkich.

Płaz ten porusza się dość wolno i niezdarnie. W czasie marszu często odpoczywa leżąc na brzuchu. Pływa słabo a w głębokiej wodzie szybko tonie. Salamandra jest aktywna po zmierzchu. Za dnia spotyka się ją na górskich szlakach jedynie w czasie godów, podczas deszczu lub gdy jest pochmurno. Jesienią te piękne płazy poszukują spróchniałych pni, nor, kamieni oraz jaskiń, aby zapaść w zimowy sen. Zdarza się, że w jednym miejscu przebywa nawet kilkaset osobników.

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Kryjówki te opuszczają wiosną. W okresie godowym samce penetrują swoje areały w poszukiwaniu samicy. Wciskają się pod napotkaną partnerkę, przytrzymując ją przednimi odnóżami. Następnie składają w ciele samicy spermatofor, który może być przechowywany w jej ciele przez dwa do nawet trzech lat. Zapłodniona samica przechowuje w swoim ciele rozwijające się zarodki do przyszłej wiosny. Larwy rodzi nocą w liczbie od kilku do kilkudziesięciu osobników, wyszukując w tym celu wolno płynących strumieni lub źródeł. Mają one już po urodzeniu dobrze wykształcone nogi i pierzaste skrzela. Po upływie trzech miesięcy wychodzą na ląd. Dojrzałość płciową osiągają po upływie czterech lat. W skład diety tego płaza wchodzą owady, mięczaki, dżdżownice oraz wije i skorupiaki lądowe. Są one bardzo odporne na długotrwały brak pokarmu, potrafią wytrzymać kilka tygodni bez jedzenia.

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Przed wiekami wierzono, że salamandra zwana również jaszczyrzem lub jaszczurem ogniowym rodzi się z płomieni. Wierzono również, że może ugasić płonący dom, stąd też podczas pożarów wrzucano ją do płonących obiektów. Panicznie bano się jej ukąszenia, jej jadowi przypisywano silne i toksyczne właściwości. Zawiera on alkaloidy chinolizydynowe: salamandrynę, samandaron i samandarydynę. Salamandrynę pozyskiwaną z gruczołów używano jako środka halucynogennego, pomocnego przy wchodzeniu w trans. W zamierzchłych czasach często wkładano żywe osobniki do wysokoprocentowego alkoholu i marynowano. Praktyki takie można spotkać jeszcze i dzisiaj w Słowenii, gdzie nadal w ten sposób produkuje się halucynogenną wódkę. W Chorwacji wierzono, iż salamandra odbiera ludziom mowę - człowiek, który usłyszy głos salamandry sam go traci. Odradzam brać ją do rąk, nieumiejętne obchodzenie się z tym zwierzątkiem może poskutkować zatruciem.

tekst: Piotr Kutiak
www.przewodnik-bieszczady.pl

Bibliografia:

1. Młynarski M., 1987, "Płazy i gady Polski". Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Salamandra plamista
foto: P. Szechyński

Salamandra plamista
foto: P. Szechyński

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak

Salamandra plamista
foto: P. Kutiak