» Fauna Bieszczadów | Wilki

Wilk (Canis lupus) w Bieszczadach

Bieszczady są jedną z najcenniejszych w kraju i najwartościowszych w Europie ostoi zwierzęcych. Występują tu wszystkie ptaki i ssaki puszczańskie, w tym wielkie drapieżniki. Żyją tu największe populacje w Polsce wilków i niedźwiedzi. Bieszczady rozumiane jako region geograficzny (mezoregion) w całości są objęte różnymi formami ochrony przyrody. Najcenniejsze przyrodniczo partie wchodzą w skład Bieszczadzkiego Parku Narodowego i jego otuliny Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego i Parku Krajobrazowego Doliny Sanu. Park wraz z otuliną jest częścią transgranicznego, trójstronnego polsko-słowacko-ukraińskiego Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie", ustanowionego pod patronatem UNESCO. Ostatnio część Rzerwatu Biosfery położonego na terenie Polski i Słowacji została objęta siecią NATURA 2000.

Wilk w Zatwarnicy, wiosna
foto: M. Piela

Na terenie Polski Obszar NATURA 2000:PLC 180001 Bieszczady obejmuje 111 519,5ha i w przybliżeniu odpowiada łącznej powierzchni BdPN i jego otuliny. Celem utworzenia owej sieci jest zachowanie różnorodności biologicznej krajów Unii Europejskiej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz zagrożonych w skali europejskiej gatunków roślin i zwierząt. Obszar Bieszczady został zgłoszony do Komisji Europejskiej jako tzw. Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków i jako tzw. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk. Dzięki takiej transgranicznej ochronie Bieszczady są ważnym obszarem ochrony siedlisk i gatunków. Na terenie naszego regionu w kategorii Gatunki NATURA 2000-zwierzęta chroni się 23 gatunki zwierząt. Wśród nich są tzw. gatunki piorytetowe czyli takie o szczególnym znaczeniu dla Wspólnoty, zagrożone wyginięciem, za które owa wspólnota ponosi odpowiedzialność. W Bieszczadach występują wśród kręgowców następujące gatunki piorytetowe: wilk, niedżwiedż oraz żubr.

Wataha wilków w Krywem, lato
foto: M. Piela

Wilk na przestrzeni dziejów był zwierzęciem bezwzględnie zwalczanym. Wszędzie tam, gdzie występował, starano się go wszelkimi, czasami bardzo okrutnymi sposobami wyeliminować ze środowiska. Tak o tym gatunku pisze Wiktor Schramm w "Lasach i zwierzynie Gór Sanockich":

"Złośliwy, krwiożerczy, dziki drapieżnik nie miał nigdy u ludzi żadnego poszanowania, był wręcz znienawidzony: twór diabelski, nieszlachetny, majacy w sobie coś brudnego, coś z upiora. Na wilki się nie polowało, wilki się tępiło jak tylko można: bronią i podstępem, zdradą. Strzelało się, biło, pałką i widłami, zastawiało sidła, oklepce, kopało się liczne wilcze doły, truło-jeśli się dało."

Wilk, trofeum myśliwskie Andrzeja Pawlaka z Mucznego
foto: P. Olejnik

Na szczęście ten okres minął. Obecnie wilk ma od 1998 r. status gatunku chronionego na terenie kraju, a od 2004 r.status gatunku piorytetowego. Jedna z najważniejszych europejskich ostoi tego gatunku znajduje się na terenie Bieszczadów. Jest to część populacji karpackiej zamieszkującej: Polskę, Słowację, Ukrainę, Romunię, Węgry i Czechy. Nasza bieszczadzka populacja zwana południowo-wschodnią, nawiększa w kraju stanowi tylko 8 % udział populacji karpackej. Dzięki badaniom naukowym (monitoringowi i badaniom DNA) prowadzonym przez m.in. dr Wojciecha Śmietanę wiadomo, że na terenie Bieszczadów na dzień dzisiejszy (kwiecień 2009) żyje siedem watah (rodzinnych stad) średnio liczących 6 osobników, czyli w granicach 35-40 osobników. Na obszarze Gór Sanocko-Turczańskich 3-4 watahy. Na naszym terenie średnio jedno stado o silnie rozwiniętej strukturze socjalnej zajmuje 190 km2 przestrzeni. Rewiry poszczególnych watah w pewnym stopniu mogą się pokrywać.

Wilk w Zatwarnicy, styczeń
foto: Robert Piela

Nie wszystkie wilki żyją w grupach rodzinnych. W tzw. nieeksploatowanych łowiskowo populacjach samotniki stanowią tylko 2-5% ogółu. Są to przede wszystkim młode wilki poszukujące swojego rewiru, odrzucone przez watahę słabe, chore i stare. W Bieszczadach, gdzie jest nagminne kłusownictwo i odstrzały na terenach przygranicznych odsetek samotników jest duży. Wilk może żyć do 15 lat, w Bieszczadach średnia życia wynosi tylko 3-4 lata. Watahy są rozbijjane przez kłusowników i myśliwych. Z obserwowanej przez dr Śmietanę w ub. roku watahy przeżył tylko jeden samiec alfa. Był monitorowany. W poszukiwaniu partnerki wędrował po Bieszczadach, Górach Sanocko-Turczańskich, części Beskidu Niskiego, przeszedł na stronę słowacką i tam urwał się sygnał.

Tropy wilków na zamarzniętym Zalewie Solińskim
foto: P. Szechyński

Każda wataha zajmuje swoje terytorium. Stado przeważnie stanowią spokrewnione ze sobą osobniki, chociaż zdarzają się wypadki iż przyłączają się do nich obce wilki. W watasze rozmnaża sie tylko para alfa (najsilniejszy samiec i samica). Wadera (samica) rodzi w kwietniu, w norze średnio 4-7 szczeniąt. W pierwszym okresie życia młode karmione są mlekiem matki, a po trzech tygodniach, kiedy są na tyle silne aby opuścić norę opieka spada na całe stado, w większości starsze rodzeństwo. Wtedy to wadera i basior (samiec) mają do pomocy tzw. piastunów. Starsze szczeniaki karmione są w sposób dość niecodzienny. Głodne trącają pyszczkiem w pysk dorosłego wilka, a ten na ów sygnał zwraca na współstrawioną zdobycz, którą posilają się młode. Następnym etapem jest już konsumpcja mięsa i powolna nauka polowania. Jeżeli chodzi o przeżywalność szczeniąt na terenie Polski wynosi ona 1,8 szczeniaka, a na terenie górskim 1,3 szczeniaka. Roczny przyrost populacji jest niewielki i wynosi średnio 5%.

Wilk, wiosna
foto: M. Piela

Głównym składnikiem pożywienia wilków są kopytne, w przypadku Bieszczadów stanowią one 85-97% spożytej biomasy. Gatunkiem najczęściej łowionym przez wilki jest jeleń i stanowi około 31-55% wszystkich zabijanych kopytnych. W Bieszczadach w warunkach zimowych sporym składnikiem diety jest dzik. Oprócz tego w odchodach wilków znaleziono niestrawione resztki: saren, zajęcy, lisów, bobrów, kretów i gryzoni. Średnio wataha zabija tygodniowo 1-5 zwierząt. Dzienne zapotrzebowanie wilka na pokarm wynosi 5kg mięsa. Oczywiście wilki polują także na zwierzęta hodowlane, które stanowią około 3% diety wilczej.

Na terenie Polski żyje około 450-550 wilków. Są dwie silne populacje karpacka i północno-wschodnia, będąca częścią populacji północno-bałtyckiej. Zwarty zasięg występowania ogranicza się do wschodniej, południowej i północno-wschodniej części kraju. Na pozostałym obszarze mogą występować niestabilne subpopulacje bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany i na chów wsobny (łączenie się w pary bliskospokrewnionych osobników). Największym zagrożeniem dla wilków jest tzw. fragmentaryzacja środowiska spowodowana budową sieci dróg i autostrad przecinających korytarze ekologiczne, natężenie ruchu samochodowego, kłusownictwo, presja człowieka na środowisko, na lasy, odstrzały w rejonach przygranicznych, rozbudowa infrastruktury turystycznej, zakłocenie procesów wychowania młodych, duża śmiertelnośc szczeniąt, konflikty pomiędzy gospodarką hodowlaną, a drapieżnikami.

Wilk, wiosna
foto: M. Piela

Czy zdarzyły się w ostatnich latach ataki wilków na ludzi? Tak - raz chory na wściekliznę wilk usiłował zaatakować pracowników leśnych w Obniżeniu Górnego Sanu. Pozostałe przyapdki to historie wyssane z palca, szczególnie ta nagłośniona przez media w okolicach Tarnawy. Sporadycznie zdarza się, że przecinają się szlaki migracyjne wilków z ludzkimi. Często człowiek nawet nie wie, że obok niego przeszła wataha. Obserwacje wilków należą do rzadkości i w większości są przypadkowe. Najczęściej widujemy tropy i tzw. ślady bytowania w postaci odchodów (łatwo je poznać po znacznej ilości sieści, są walcowate o długości 5-6 cm i średnicy 2,5 cm), znakowanie rewirów przez drapanie na skrzyżowaniach dróg, resztek zabitych ofiar.

Odchody wilka, często zawierają sporo sierści
foto: P. Szechyński

Czy łatwo odróżnić trop dużego psa od tropu wilka? Nie, wbrew obiegowej opini jest to bardzo trudne, a w wielu wypadkach niemożliwe dla przeciętnego turysty. Podkładanie patyczka powyżej odcisku poduszki dłoniowej często jest nieskuteczne. Bywa iż odcisk łap wilka jest nieco dłuższy i węższy niż psi, palce są bardziej zwarte i mocniej odciśnięte. Odciski łap przednich różnią się od odcisków łap tylnich. Można obserwując tropy odróżnić w jakim tempie poruszał się drapieżnik. W stępie ma trop zygzakowaty, idąc kłusem stawia nogę za nogą, szybko biegnac robi susy rozstawiając szeroko palce, w cwale daje duże skoki. Idąc w watasze wilki chodzą jeden za drugim stawiając dokładnie łapy w trop poprzednika. Osoby o dobrym węchu mogą odróznić zapach moczu wilka pozostawiony jako oznakowanie swojego rewiru.

Lucyna Beata Pściuk

Opracowanie oparte na notatkach sporządzonych w czasie wykładów dr Wojciecha Śmietany prowadzonych na warsztatach organzowanych w ramach projektu "Śladami derkacza - przygotowanie transgranicznej oferty turystycznej", organizowanych przez "Pro Carpathię" i warsztatów poświęconych opracowaniu strategii zarządzania obszaru NATURA 2000 organizowanych przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Zobacz także:

Wilk utonął w nurtach Wetliny

Wilk w Zatwarnicy, styczeń 2014
foto: Robert Piela

Wilk, wiosna 2015
foto: M. Piela

Wilk potrafi być niewidoczny, luty 2014
foto: Mirosław Piela

Po wilczej uczcie, potok Nasiczniański, luty 2014
foto: Mirosław Piela

Po wilczej uczcie, potok Nasiczniański, luty 2014
foto: Mirosław Piela

Wilki, fragment ekspozycji w Nadleśnictwie Lutowiska
foto: Mirosław Piela

Wilki, fragment ekspozycji w Nadleśnictwie Lutowiska
foto: Mirosław Piela