» Szlaki piesze | Bukowy Dwór

Ścieżka florystyczna Bukowy Dwór w Rabem

Bieszczady to wschodnia część Karpat Zachodnich i obszar o wysokiej różnorodności biologicznej. Dla zachowania wysokich walorów przyrodniczych wprowadzono tu wszystkie formy prawnej ochrony przyrody w Polsce (pomniki przyrody, rezerwaty, parki krajobrazowe i narodowe), a także europejski obszar sieci Natura 2000 o nazwie PLC180001 Bieszczady. Ten ostatni utworzono zarówno dla ochrony ptaków (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków), jak i dla ochrony siedlisk roślinnych (Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk). Utworzenie obszaru sieci Natuta 2000 oznacza, że miejscowa przyroda ma walory cenne w skali całej Europy a sieć tych obszarów tworzy ekologiczny, zdrowy i urozmaicony biologicznie kręgosłup kontynentu.

Podkolan biały

W Bieszczadach występuje około 1100 gatunków roślin naczyniowych i około 1000 gatunków mszaków. Pośród nich jest wiele rzadkich i zagrożonych gatunków, a także kilka gatunków endemicznych, czyli takich, które występują jedynie na obszarze wschodniej części Karpat. Do unikatowych w skali europejskiej należą zbiorowiska leśne, a szczególnie buczyna karpacka, mieszane lasy nazywane jaworzynami oraz zbiorowiska połoninowe.

Szczytowe partie gór (powyżej 1150 m n.p.m.) porośnięte są przez łany traw i borówczysk, które tworzą z innymi, nieleśnymi zbiorowiskami, charakterystyczne dla Bieszcadów i unikatowe w Polsce - połoniny. Poniżej połonin występują zarośla olchy kosej, które przechodzą w lasy reglowe z przewagą buczyn. Poniżej piętra lasów leżą rozległe doliny, niegdyś użytkowane rolniczo, a obecnie zarastane przez olchę szarą w procesie tzw. naturalnej sukcesji leśnej.

Oznaczenie ścieżki przyrodniczej

Bukowy Dwór, położony po północnej stronie przełęczy Żłobek we wsi Rabe jest interesującym miejscem gdzie znaleźć można zarówno dobrze zachowane elementy flory miejscowej, jak i tworzoną od kilku lat kolekcję roślin karpackich. Kolekcja ta jest sukcesywnie urządzana i opisywana jako florystyczna ścieżka spacerowa, dostępna nie tylko dla gości Bukowego Dworu, dla której zwiedzania nie są potrzebne specjalne umiejętności czy strój.

Kilka z rosnących na florystycznej ścieżce Bukowego Dworu gatunków roślin, należy do karpackiego kanonu i zobaczenie ich i późniejsze rozpoznawanie podczas wycieczek w góry, znacznie wzbogaca eksplorację Bieszczadów.

Do takich gatunków należy bez wątpienia olsza zielona (Alnus viridis), zwana także olchą kosą. Jest to krzew rosnący wysoko w górach (bardzo rzadko spotkać ją można na wys. ok. 500 m n.p.m.) i pełniący rolę kosówki w Tatrach. Olcha kosa jest gatunkiem zasiedlającym daleką Północ Azji (Syberia, Kamczatka) i Europy. Jedynym obszarem w Polsce gdzie można ją obserwować w swym naturalnym miejscu występowania są Bieszczady. Jak wszystkie olchy (np. olcha szara i czarna) ma w korze ukryte wielkie ilości garbników.

Dzwonek skupiony (Campanula glomerata)

W kolekcji Bukowego Dworu znajduje się także sosna limba (Pinus cembra), występująca w Tatrach powyżej 1000 m n.p.m. Jest to gatunek sosny o niezwykłych właściwościach cenionych od najdawniejszych czasów. Jeszcze w latach 30 XX wieku na Słowacji działali znachorzy (a może: specjaliści od medycyny naturalnej i kosmetologii ?) zwani olejkarzami, którzy z substancji zawartych w żywicy, drewnie, igliwiu, korze, szyszkach (nasionach zwanych orzeszkami limbowymi) i korzeniach limby wytwarzali maści, napary, kadzidła, balsamy i olejki o wielu zastosowaniach. Ponieważ limba aby urosnąć na jeden metr wysokości potrzebuje 30 lat życia, po pewnym czasie okazało się, że jest gatunkiem rzadkim i uratowała się przed eksploatacją jedynie w niedostępnych zakątkach skalnych partii Tatr. Z limbą związany jest ptak o nazwie orzechówka, który potrafi zgromadzić w wolu do 40 orzeszków limbowych, z których większość ukrywa w ziemi. W ten sposób, zbierając setki tysięcy drobnych nasion limby w czasie jednego sezonu, sadzi limby w miejscach mało lub wcale niedostępnych dla ludzi.

Groszek skrzydlaty (Lathyrus montanus)

Innym, niezwykłym gatunkiem jaki można oglądać w pobliżu Bukowego Dworu jest kłokoczka południowa (Staphylea pinnata). Jest to spory krzew występujący w Polsce wyspowo na obszarach górzystych i mający wiele interesujących walorów i specjalną pozycję w kulturze. Nazwa: kłokoczka (od kłokotać) jest wskazaniem na dźwiękowe walory mieszków nasiennych kłokoczki, w których znajdują się twarde, brązowe owoce przypominające wielkością pestki czereśni. Skupiska wysychających mieszków poruszonych przez wiatr wydaje charakterystyczny, miły dla ucha dźwięk. Z nasion kłokoczki wyrabiano dobrej jakości olej, ale głównie znane były jako doskonały i piękny materiał do wyrobu ozdób (szczególnie upodobali je sobie Huculi - górale zamieszkujący Karpaty Wschodnie) i różańców. Drewno kłokoczki, lekko zabarwione na kolor żółty, służyło do wyrobu drobnych przedmiotów gospodarskich, ale także małych krzyżyków domowych. Kłokoczka jest ważnym elementem kultury Słowian, ale także niektórych plemion germańskich i stanowi niezwykle interesujący przykład na potrzebę badań etnobotanicznych*.

Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare)

* Etnobotanika, jako dyscyplina naukowa i badawcza została zapoczątkowana ponad sto lat temu w USA i rozwija się ostatnio także w Polsce. Bada miejsce roślin w kulturze ludzkiej i wzajemne, dynamiczne powiązania ludzi i roślin we wszelkich ich aspektach, wykraczających daleko poza temat roślin pokarmowych czy energetycznych.

Kłokoczka, poza swymi walorami użytkowymi i konotacjami duchowymi jest także bardzo pięknym krzewem, który jest atrakcyjnym elementem roślinnym właściwie o każdej porze roku: poprzez piękne białe kwiaty przypominające nieco konwalie (!), ładnie ubarwioną korę i oryginalne skupiska zielonkawych mieszków nasiennych wśród czerwonych liści jesienią.

Knieć błotna (Caltha palustris)

Podobną rolę w kulturze jaką spełniała kłokoczka południowa pełniły także obecne w kolekcji Bukowego Dworu: bez czarny (Sambucus nigra), lilak (Siringa vulgaris), kalina koralowa (Viburnum opulus), czeremcha (Padus avium), leszczyna (Corylus avellana), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), dzika róża (Rosa canina) albo jałowiec zwyczajny (Juniperus communis).

Gatunki te kryją wiele tajemnic, właściwości znanych w dawnych czasach i niespodzianek botanicznych. Wystarczy wspomnieć, że bez czarny jest prawdziwym bzem (w sensie botanicznym), a lilak zwany powszechnie bzem... nie ma nic wspólnego z bzami! Kalina koralowa i dzika róża zbierana była po pierwszych przymrozkach gdyż działanie mrozu zmienia smak jej owoców na bardziej słodki i aromatyczny... Czeremcha daje owoce, które w dawnych czasach służyły do wyrobu mąki "strategicznej", pozwalającej zwyciężać w długich kampaniach wojennych. Zmielone owoce czeremchy przeciwdziałają pleśnieniu mąki i worki z tak zaprawioną mąką dłużej służyły jako zapas aprowizacyjny niż zwykła mąka przeciwnika! Leszczyna jest jednym z najbardziej szanowanych roślin w starej kulturze Celtów i według wierzeń europejskich pasterzy chroni przed uderzeniem piorunów. Owoce jałowca poza świetnym działaniem na poprawę trawienia i problemy z żołądkiem były podstawowym składnikiem magicznych kadzideł, a wawrzynek, jako silnie trująca roślina, był niegdyś podstawowym atrybutem czarownic, ale dzisiaj ciągle warto szukać jego wonnych i pięknych kwiatów wczesną wiosną, zakwita bowiem przed rozwinięciem liści i często kwitnące okazy wilczego łyka stoją w śniegu.

Podrzeń żebrowiec (Blechnum spicant)

Na florystycznej ścieżce Bukowego Dworu spotkać można wiele innych roślin, w tym drobnych, zielnych gatunków i tworzą one tzw. botaniczne aspekty, inne o każdej porze roku. Szczególnie bogaty jest aspekt wiosenny, który rozwija się tu od końca kwietnia, ale pięknie wygląda przez cały maj. Aspekt ten budują rośliny kwitnące na biało, żółto i różowo: przebiśniegi, śnieżyce, cebulice, pierwiosnki, czosnek niedźwiedzi, knieć błotna (kaczeńce), ziarnopłony, oraz miodunki. W lecie spotkać tu można wspaniałą lilię złotogłów (Lilium martagon), a także całą łąkę jednego z najbardziej czarodziejskich ziół Karpat czyli dziurawca zwyczajnego (Hypericum perfortum) oraz skupiska kilku gatunków goryczek (Gentiana sp.) i kilka gatunków paproci, a pośród nich niezwykle ciekawą paproć języcznik zwyczajny ( Phyllitis scolopendrium). Bardzo interesujący jest ładnie kwitnący od lata do późnej jesieni wilczomlecz karpacki (Euphorbia carpatica). Dla koneserów orchidei czekają karpackie storczyki - podkolan biały, gółka, kruszczyk, kukawka i inne. W zbiornikach wodnych mieszkają traszki i kumaki, a wokół nich znaleźć można okazałe, dzikie irysy: syberyjskie i żółte.

Na florystycznym szlaku spacerowym napotkać można jeszcze kilkadziesiąt innych gatunków roślin, których stale przybywa w karpackiej kolekcji Bukowego Dworu. Najlepiej zatem jest wybrać się na wolną przechadzkę i smakować kształty, kolory, zapachy i tajemnice roślin. Rozpoznanie gatunków ułatwią opisy jakie napotkać można w terenie, a dla pragnących zgłębić mniej znane aspekty etnobotaniczne roślin Karpat polecamy biblioteczkę dostępną dla gości Bukowego Dworu, a pośród niej Zielnik podróżny. Rośliny w tradycji Karpat i Bałkanów pióra przyrodnika i ekologa Marka Styczyńskiego.

Opracowano w Bukowym Dworze
www.bukowydwor.pl