» Szlaki piesze | Wetlina - Riaba Skała - Rawki

Pętla: Wetlina - Rabia Skała (Riaba Skała) - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Wetlina, zwana również "bieszczadzką koronką"

Wetlina (wejście na szlak żółty) - Jawornik (1021 m n.p.m.) - Paportna (1198 m n.p.m.) - Czaszczowata (Riaba Skała, 1199 m n.p.m.) - Riaba Skała urwisko (1167 m n.p.m.) - Czoło (1159 m n.p.m.) - Przełęcz pod Borsukiem - Borsuk (Borsuczy) - Przełęcz pod Czerteżem (906 m n.p.m.) - Czerteż - Hrubki (1186 m n.p.m.) - Kamienna Łuka (1199 m n.p.m.) - Krzemieniec (Kremenaros, 1208 m n.p.m.) - Wielka Rawka (1307 m n.p.m.) - Mała Rawka (1272 m n.p.m.) - Dział - Wetlina

Czas przejścia: ok. 8-9 h (na lekko), 10-12 h z plecakiem. Znaki żółte, niebieskie (szlak graniczny), zielone.

Początek dość męczącego podejścia pod Jawornik
foto: P. Szechyński

Proponowana trasa jest jedną z najdłuższych jednodniowych wycieczek bieszczadzkim szlakiem w formie pętli. Wymaga zarezerwowania sobie na nią całego dnia i dobrej kondycji.

Rozpoczynamy w Wetlinie niedaleko kościoła i przystanku PKS, gdzie rozpoczyna bieg szlak koloru zielonego prowadzący na Jawornik. Z Wetliny na Jawornik można wejść również szlakiem żółtym ze Starego Sioła - jest to opcja troszkę dłuższa. Do ostatnich zabudowań wsi szlak prowadzi dróżką asfaltową, następnie dość mocno zaczyna wspinać się na wspomniany Jawornik.

Na stokach Paportnej
foto: P. Szechyński

Dojście do Jawornika to ok. 1-1,5 h marszu. Po drodze mijamy wzniesienie z dwoma krzyżami, na owym grzbieciku można chwilę odpocząć, po czym nadal stromo do góry.

Wierzchołek Jawornika jest zalesiony. Krzyżuje się tu szlak zielony z żółtym ze Starego Sioła - dalej poruszamy się już znaczkami żółtymi. Czas podany na szlakowskazach do Riabej Skały to 2 h 15 minut - w warunkach letnich nie powinno to zająć więcej niż 1,5 h.

Z Jawornika początkowo łagodnie, kilka zejść a następnie znowu pod górę stokami Paportnej. Na zboczach tejże góry kilka polan, z których rozpościerają się dosyć ładne widoki. Po minięciu Paportnej docieramy do styku szlaku żółtego z granicznym niebieskim.

Polana na grzbiecie Rabiej (Riabej) Skały
foto: P. Szechyński

Szlaki te krzyżują się na wierzchołku Riabej Skały, który zwany jest Czaszczowatą (1199 m n.p.m.), natomiast na słupku występuje zniekształcona nazwa Rabia Skała. Ze szczytu szczątkowe widoki na stronę słowacką. Od tego momentu poruszamy się szlakiem granicznym, czas dojścia stąd do Wielkiej Rawki podany na tabliczkach to 5 i pół godziny. Schodząc z Czaszczowatej już po chwili otworzą się ładne widoki na obie strony. Po kilkuset metrach urwisko, z którego Riaba Skała wzięła nazwę i z którego słynie.

Urwisko na Riabej Skale oznaczone jest słowackimi znaczkami, podana wysokość to 1167 m n.p.m. Samo urwisko jest bardzo strome i ma co najmniej kilkadziesiąt metrów wysokości. Wchodzi w skład słowackiego rezerwatu przyrody "Jaraba Skala" o powierzchni 359,94 ha, którego zadaniem jest ochrona geologicznych struktur fliszowego pasma oraz zasobów leśnych. Od tego miejsca aż po Kremenaros, równolegle ze szlakiem niebieskim, biegnie słowacki szlak koloru czerwonego. Z Riabej Skały (w pobliżu urwiska) można zejśc również szlakiem do Novej Sedlicy (2,5 h).

Taras widokowy nad urwiskiem Riabej Skały
foto: P. Szechyński

Na wierzchołku urwiska Słowacy postawili taras widokowy. Roztacza się stąd wspaniała panorama 145 stopni, na słowackie i ukraińskie góry. Na tarasie znajduje się tablica ze zdjęciem i opisem widocznych szczytów. Widać stąd m.in. Kińczyk Bukowski (RP), Czeremchę, Pikuj, Ostrą Horę, Połoninę Równą, Stinską (UA), Holicę, Wielki Bukowiec, Mały Bukowiec czy Vihorlat (SK).

Schodząc z Riabej Skały ładne widoki na cały jej grzbiecik. Po chwili osiągamy pierwszą z wiat BdPN, gdzie można zrobić sobie przerwę i odpocząć. Mijamy szczyt Czoła maszerując bardzo ładnym lasem. Odcinek od Riabej po Kremenraos jest dość słabo eksploatowany, toteż na tym fragmencie trasy spotyka się niewielu turystów nawet w sezonie. Mijając przełęcz pod Borsukiem i Borsuk (Borsuczy), schodzimy do przełęczy pod Czerteżem. To również dobre miejsce na postój i odpoczynek.

Parkowa wiata na przełęczy pod Czerteżem
foto: P. Szechyński

Na przełęczy pod Czerteżem po stronie polskiej znajduje się typowa wiata BdPN, natomiast po stronie słowackiej chatka turystyczna (taborisko), nadająca się również na miejsce awaryjnego noclegu. Chatka jest zamykana, tzn. że w odróżnieniu od parkowych wiatek ma ściany i drzwi ;) Przed chatką ławki, miejsce na ognisko oraz źródełko (100 m), gdzie można uzupełnić zapas wody.

Teraz kawałek solidnego podejścia pod Czerteż. Po drodze liczne ślady umocnień z I wojny światowej oraz kilka ciekawych wychodni skalnych. Czerteż jest szczytem zalesionym, znajduje się tu jedynie niewielka polanka, z której widoki zasłaniają drzewa. Można stąd zejść na Słowację szlakiem koloru zielonego: Zbojsky Potok (1 h 20 minut), Nova Sedlica (1 h 50 minut lub przez Luki pod Prikrym 1 h 20 minut).

Mogiła żołnierza P. Gładysza
foto: P. Szechyński

Z Czerteża maszerujemy nadal bardzo wyraźną ścieżką, mijając kilka polan oraz leśne dróżki schodzące do Moczarnego (zakaz wstępu). Po polskiej stronie Puszcza Bukowa. Po chwili Szantowa Polanka i coraz słabiej widoczna stara ściezka na Moczarne. Docieramy do stojącej samotnie mogiły otoczonej żelaznym płotkiem. Jest to grób sowieckiego żołnierza Piotra Gładysza (naprawdę nazywał się Piotr Andriejewicz Gładyszow, ur. 12.12.1924, zm. 09.10.1944), który zginął w okolicy w roku 1944. Grobem opiekują się Słowacy. Mijając Hrubki docieramy na wierzchołek Kamiennej, skąd roztacza się kilka ciekawych widoków. Widać góry po stronie słowackiej oraz grzbiet Wielkiej Rawki.

Kremenaros (Krzemieniec) jest kolejnym punktem trasy. Na wysokości 1208 m n.p.m (najwyższy punkt Krzemieńca ma 1221 m n.p.m.) znajduje się granitowy obelisk na styku trzech granic: Polski, Ukrainy i Słowacji. Jest to również najwyższy szczyt słowackich Gór Bukowskich (Bukovske Vrchy) i najdalej na wschód wysunięty punkt. Na stronę słowacką biegnie stąd szlak do Novej Sedlicy - kolor czerwony. Po stronie słowackiej rezerwat przyrody Stużica wchodzący w skład Parku Narodowego "Połoniny". 40 m od trójstyku źródełko. W sezonie turystycznym Krzemieniec bywa licznie odwiedzany przez turystów, którzy docierają tu z Wielkiej Rawki.

Obelisk na Krzemieńcu
foto: P. Szechyński

Z Krzemieńca idziemy wzdłuż granicy polsko-ukraińskiej, aż do wierzchołka Wielkiej Rawki, który jest najwyższy w paśmie granicznym. Po chwili szczyt (1307 m n.p.m.) i rozwidlenie szlaków. Niebieski schodzi teraz do Ustrzyk Górnych. Kierujemy się teraz krótkim szlakiem łącznikowym koloru żółtego przez Wielką Rawkę na Małą Rawkę. Obydwa szczyty bardzo widokowe, świetne panoramy na pasmo graniczne, Ustrzyki Górne oraz całe niemal Bieszczady Wysokie z Połoniną Caryńską na czele, którą widać stąd w całej okazałości. Od szczytu towarzyszyć nam będzie teraz również ścieżka przyrodnicza "Wielka Rawka" oznaczona symbolem jarzębiny. Na Małej Rawce ścieżka ta rozwidla się: część biegnie na przełęcz Wyżniańską, natomiast druga część przez Dział do Wetliny.

Na Małej Rawce łapiemy szlak zielony i przez grzbiet Działu zmierzamy w kierunku Wetliny. Liczne polany jagodowe, sporo ciekawych widoków po drodze. Proponowana trasa kończy bieg w Wetlinie przy leśniczówce leśnictwa Moczarne. Końcówka to dość strome, ale krótkie zejście. Aby domknac pętlę, należy jeszcze kawałek przejść szosą i ponownie znajdziemy się w centrum Wetliny.

Podsumowując: trasa ciekawa, zawierająca w sobie zarówno doskonałe widoki, jak i walory przyrodnicze. Wymagana jest dobra kondycja. Poza sezonem na odcinku granicznym od Riabej Skały po Kremenraos można nie spotkać nikogo. Pętlę tę można przejść w dowolnym kierunku, jednak podejście Działem na Małą Rawkę jest dość długie i monotonne. Podejście pod Jawornik i Paportną jest bardziej męczące, ale krótsze. Mając w nogach wiele kilometrów wygodniej schodzi się łagodnym zejściem Działem.

tekst oraz zdjęcia: P. Szechyński

Kilka zdjęć z proponowanej trasy (chronologicznie):

1. Pierwszy z krzyży w drodze na Jawornik.
2. Drugi krzyż.
3. Las pod Jawornikiem.

4. Na Jaworniku.
5. W paprociach pod Paportną.
6. Widoki ze stoków Paportnej.

7. Czaszczowata (Riaba Skała) - 1199 m n.p.m.
8. Polana na Riabej Skale.
9. Widok na Czaszczowatą.

10. Riaba Skała, fragment urwiska
11. Widok z urwiska na Riabej Skale.
12. Riaba Skała.

13. Riaba Skała, widok z urwiska
14. Riaba Skała.
15. Riaba Skała.

16. Chatka na przełęczy pod Czerteżem
17. Podejście pod Czerteż.
18. Na Czerteżu.

19. Między Czerteżem a Hrubkami
20. Mogiła żołnierza P. Gładysza.
21. W stronę Krzemieńca.

22. Na Kamiennej
23. Na Kamiennej.
24. Krzemieniec - słowacka straż pilnująca porządku i czystości.

25. Obelisk na Krzemieńcu
26. Między Krzemieńcem a Wielką Rawką.
27. Między Krzemieńcem a Wielką Rawką.

28. Pod Wielką Rawką
29. Na szczycie Wielkiej Rawki.
30. Widok na Małą Rawkę.

31. Ścieżka przez Dział widziana z Małej Rawki
32. Na Dziale.
33. Połonina Wetlińska z Działu.

34. Przełęcz Wyżna, początek podejścia żółtym szlakiem do Chatki Puchatka - widok z Działu.
35. Zejście z Działu do Wetliny.
36. Leśniczówka - tu łapiemy asfalt w Wetlinie.