» Cmentarze i cerkwiska | Lipie

Lipie - dawny cmentarz cerkiewny i pozostałości cerkwi

Lipie to mała bieszczadzka osada. Próżno szukać w internecie informacji o jej krajobrazie sakralnym. Jeszcze tylko sygnatura na mapie turystycznej sygnalizuje, że we wsi znajdują się pozostałości cerkwi i cmentarz.

Kilka słów o historii...

Lipie to wieś o długiej historii, jej początki sięgają 1557 roku i właśnie na XVI stulecie datowane jest wzniesienie pierwszej cerkwi. Pochodziła ona dokładnie z 1567 roku i została ufundowana przez króla Zygmunta Augusta.

Cerkiew parafialna p.w. Soboru Matki Bożej przed pożarem została uwieczniona na fotografii Z. Szantera

Świątynię traktowano w pewnym sensie jako wizytówkę wsi (taką postawę zaobserwować można w niemal wszystkich bieszczadzkich jednostkach osadniczych) a zatem w okresie prosperity, wzrostu liczby mieszkańców mimo, że poprzednia cerkiew była jeszcze w dobrym stanie wznoszono nową, większą i w mniemaniu miejscowych ładniejszą. I tak, niespełna sto lat po oddaniu wiernym do użytku świątyni greckokatolickiej, bowiem w 1660 roku, wzniesiono drugą, zaś trzecia, także drewniana, pochodziła z roku 1900. Przetrwała ona zarówno II wojnę światową, jak i jej późniejsze reperkusje (po 1951 roku zdewastowana, zaś od połowy lat 70. XX wieku użytkowana jako filialny kościół rzymskokatolicki). Gdyby nie pożar w nocy z 17 na 18 maja 1981 roku, niewykluczone, że dzisiaj znajdowałaby się na Szlaku Architektury Drewnianej i stanowiła dominantę w krajobrazie wioski.

Cerkiew w Lipiu swoją architekturą przypominała świątynię w sąsiednim Bystrem koło Michniowca i należała do typu, którego budowa rozpowszechniła się pod koniec XIX wieku. Świątynię wzniesiono na planie krzyża, nakryto ośmiopołaciowymi kopułami. Ramiona transeptu (naw) także były zwieńczone wielopołaciowymi dachami.

Na poniższej austriackiej mapie wojskowej z 1880 roku zaznaczono wieś Lipie w jej historycznych granicach i zaznaczono lokalizację świątyni i cmentarza:

Lipie to wieś łańcuchówka, co oznacza, że jej zabudowa ciągnie się linearnie zgodnie z rzeźbą terenu, ciekami wodnymi oraz szatą roślinną. Gdzieś w tle, za linią budynków, pośród pastwisk znajduje się skrawek terenu, który skrywa prochy dawnych mieszkańców.

Na poniższej mapce zaznaczono lokalizację cmentarza w krajobrazie wsi Lipie (źródło: opracowanie własne na podstawie www.zumi.pl)

Zidentyfikowanie cmentarza w krajobrazie Lipia jest możliwe dzięki drzewostanowi. Niewielkie wyniesienie terenu (cmentarz zlokalizowany na wysokości 560 m n.p.m., natomiast średnia wysokość dla zabudowy wsi wynosi 555 m n.p.m.) oraz typowe dla bieszczadzkich cmentarzy gatunki drzew (jesion, lipa) uświadamiają, że tu musiał ingerować człowiek. Tu musiał być kiedyś cmentarz.

Widok na starodrzew przez obiektyw aparatu fotograficznego
foto: A. Długozima

Na dawny cmentarz parafialny prowadzi nas ścieżka. Musimy minąć pastwisko, przekonać psa, że nie dybiemy na pasące się w pobliżu krowy i naszym oczom ukazuje się starodrzew, zza którego nieśmiało wyłaniają się ruiny dzwonnicy - bramy, murowanej, dwukondygnacyjnej. Otwór bramy dzwonnicy pod koniec jej funkcjonowania zamurowano. Dzwonnica ta mieściła trzy dzwony, co widać na poniższych zdjęciach.

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

Na terenie omawianego cmentarza parafialnego poza wspomnianą dzwonnicą pozostały inne ślady świadczące o istnieniu świątyni. Są to: podmurówka oraz blacha z kopuł.

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

Z reguły obok cerkwiska sytuowane są stare greckokatolickie cmentarze bądź ich pozostałości i tak też jest w przypadku wsi Lipie. Kępa starych drzew skrywa opuszczone, zarośnięte "miejsce wiecznego snu".

Świadectwem bogatej historii, świetności tych terenów i egzystencji wyznawców grekokatolicyzmu są zachowane i skrzętnie skryte wśród roślinności nagrobki. Do czasów nam współczesnych zachowało się 16. Są one proste w formie, wykonane z tutejszego surowca, najprawdopodobniej przez miejscowych kamieniarzy.

Przeważają nagrobki mieszane (kamienny cokół i żeliwny krzyż), w większości zdewastowane, porozbijane, niekiedy pozbawione krzyża:

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

Odnaleźć także można dwa nagrobki kamienne z bardzo oryginalną kamieniarką.
Na jednym z nich w kamieniu został uwieczniony Chrystus Ukrzyżowany (nogi przybite osobno, palce u dłoni wyciągnięte w geście błogosławieństwa):

foto: A. Długozima

Drugi zaś przedstawia krzyż, przez którego ramię przewieszono kir:

foto: A. Długozima

Mimo ogólnego złego stanu nagrobków optymizmem napawa fakt, że na dwóch z nich pojawiły się nowe tablice.

foto: A. Długozima

wiatry i deszcze pozbawiły większość nagrobków inskrypcji:

foto: A. Długozima

Odczytać można jedynie inskrypcje na dwóch nagrobkach.
Pierwsza z nich głosi:

"D.O.M.
JAKÓB WACHAL
1828 - 1905.
SPIJ W SPOKOJU
OJCZE UKOCHANY!"

Natomiast druga została napisana cyrylicą i mówi:

foto: A. Długozima

Fotografie przedstawiają stan cmentarza na sierpień 2008 roku.

opracowanie: Ania Długozima

Literatura:

1. Potocki A., Bieszczadzkie losy. Bojkowie i Żydzi, Rzeszów - Krosno 2000.
2. Bieszczady. Przewodnik, Pruszków 1999.
3. Skowroński M., Komski A., Skowrońska - Wydrzyńska A., Cerkwie bieszczadzkie, Nowy Sącz 2001.
4. Kłos S., Bieszczady, Wrocław 2000.

Lipie, tablica na cerkwisku, 2018
foto: M. Piela

Lipie, cerkiewna blacha, 2017
foto: P. Szechyński

Lipie, dzwonnica, 2017
foto: P. Szechyński

Prace remontowe na cmentarzu w Lipiu

Pierwsze prace remontowe na cmentarzu w Lipiu, zostały przeprowadzone w sierpniu 1988r. w ramach obozu "Nadsania". Obóz ten został zorganizowany wspólnie przez Stanisława Krycińskiego i Szymona Modrzejewskiego.

Kolejny remont nagrobków został przeprowadzony w sierpniu 2017 roku, przez Stowarzyszenie "Magurycz", założone w 1997 r., przez Szymona Modrzejewskiego. Przed rozpoczęciem remontu teren cmentarza został częściowo odkrzaczony, wykoszono ścieżkę prowadzącą od szosy oraz wykonano kładkę przez potok.

Podczas obozu w Lipiu wyremontowano kilkanaście nagrobków a podczas plantowania terenu wokół nagrobków udało się znaleźć klucz do cerkwi (drugi odnalazł się u jednego z mieszkańców Lipia). Wyremontowany został m.in. nagrobek o. Iwana Dmytrasewycza, *1863 +1892, proboszcza ukraińskiej parafii greckokatolickiej w Lipiu, który został posklejany z kilkudziesięciu fragmentów, co kosztowało sporo wysiłku. Nagrobek ten mocno ucierpiał podczas pożaru cerkwi w maju 1981 r.

Zdjęcia z prac remontowych 08.2017 (foto: P. Szechyński):

1. Nagrobek o. Iwana Dmytrasewycza, *1863 +1892
2. Nagrobek o. Iwana Dmytrasewycza, *1863 +1892
3. Nagrobek w trakcie remontu

4. Szymon Modrzejewski z Magurycza podczas obozu w Lipiu
5. Remontowane nagrobki
6. Remontowane nagrobki

7. Remontowane nagrobki
8. Remontowane nagrobki
9. Przedmioty znalezione podczas remontu