» Cmentarze i cerkwiska | Grób hrabiny, cmentarz w Siankach

Sianki - cmentarz i miejsce po cerkwi greckokatolickiej z 1831 r., grób hrabiny

Sianki - przed wojną ludna wieś, obecnie jest zamieszkała tylko po stronie ukraińskiej. Po polskiej stronie prowadzi tu znakowana ścieżka historyczna W dolinie górnego Sanu, która bierze swój początek w Bukowcu i biegnie przez Beniową i tereny dawnej zabudowy Sianek do umownych źródeł Sanu. Obecnie to jedna z najpopularniejszych ścieżek w Bieszczadach, jednak tłoku tutaj nie ma i wędruje się bardzo przyjemnie.

Z dawnych lat w Siankach zachowały się m.in. pozostałości dworu oraz cmentarz a właściwie jeden z cmentarzy. Sianki posiadały m.in. 2 cerkwie, kilka cmentarzy, kościół i kaplicę rzymskokatolicką. Tu skupimy się na tym, co pozostało czytelne lub dostępne dla turysty, czyli cmentarzu i miejscu po cerkwi greckokatolickiej pw. św. Stefana z 1831r. Więcej o samej wsi: Sianki - rys historyczny

Sianki - grób hrabiny w roku 2002
foto: P. Szechyński

Podział wsi miał miejsce w roku 1939. Wówczas to tereny po zachodniej stronie Sanu znalazły się pod okupacją niemiecką, natomiast po wschodniej - sowiecką. W roku 1941 do Sianek wkroczył spory oddział węgierski, pozostając tu (wraz z gestapo) do roku 1944. W tymże roku w związku ze zbliżaniem się frontu Węgrzy wycofali się a Sianki były pod ciągłym ostrzałem sowieckim. Zniszczona została wtedy znaczna część zabudowy wsi. Wiosną 1945 wojska radzieckie oczyściły pas na prawym brzegu Sanu (szerokości ok. 800m) - poprzez wysiedlenie ludności. Wiązało się to z wytyczeniem nowej granicy polsko-sowieckiej. Po polskiej stronie wysiedleń dokonano w roku 1946 a zabudowę wsi w większości spalono (Wojsko Polskie). W 1947r. spalono resztę wraz z cerkwią. Od tego czasu Sianki "polskie" są niezamieszkałe. Natomiast Sianki po stronie ukraińskiej to w większości zabudowa powojenna, ponieważ tam w późniejszym okresie wróciło życie - a po naszej stronie nie.

Sianki (2002) - grób hrabiny i miejsce po cerkwi greckokatolickiej św. Stefana z 1831r.
foto: P. Szechyński

Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Stefana w Siankach zbudowana została w roku 1831 (konsekracja w 1834), przynależąc do parafii w pobliskiej Beniowej. Możliwe, że została przeniesiona tu z Zakarpacia, gdyż bryłą przypomina cerkwie z okolic Wołowca. Nie zbudowano jej - jak to najczęściej czyniono - w miejscu poprzedniej cerkwi, tylko ok. 400m na północ, w widłach Sanu i jednego z jego dopływów. Z lokalizacją tą związana jest miejscowa legenda. Otóż cerkiew poprzednia, która stała na wzgórzu o nazwie Płosiń pewnego dnia bardzo mocno ucierpiała na skutek wichury. Wiatr był tak silny, że zerwał krzyż z jej zwieńczenia i rzucił go kilkaset metrów dalej. Uznano to za znak Boży i w tymże miejscu wzniosiono nową świątynię, natomiast starą świątynię (cerkiew typu bojkowskiego z roku 1703) sprzedano do wsi Sil na Zakarpaciu, co nie było tu wyjątkiem, gdyż jeszcze starszą cerkiew - z 1645 r. - przeniesiono do Kostryni w roku budowy następnej a więc w 1703.

Sianki - grób hrabiny, 2006
foto: P. Szechyński

Ikonostas do cerkwi z 1831 r. wykonał Jan Sedenkiewicz, który po lewej stronie carskich wrót umieścił napis o treści: "Taze robota zmalowano za dzica Stroińskiego Francyka zapsykładem wóyta prawego i prowizora cerkiewnego Michała Milcakowski staraniem całej gromady dali zrobić - za odpuszczenie grzechów swoich". Cerkiew pełniła swoją rolę w zasadzie do roku 1908, kiedy to w Siankach wzniesiono kolejną cerkiew greckokatolicką - tym razem na terenie obecnie należącym do Ukrainy. Po roku 1908 służyła jako kaplica cmentarna i popadała w ruinę.

Przy cerkwi znajdowała się dzwonnica wyposażona w cztery dzwony. Na wieży cerkiewnej również znajdował się jeden dzwon. Krzyż ze zwieńczenia cerkwi został odnaleziony podczas jednego z obozów konserwatorskich "Nadsanie" i znajduje się w Izbie Pamięci w Lutowiskach.

Wokół cerkwi z 1831r. znajduje się cmentarz o powierzchni ok. 6,4 a. W latach 60.XIX w. tuż za cerkwią powstała niewielka murowana kaplica (nieco ponad 12 m2 powierzchni). Pomiędzy nimi ułożono płyty nagrobne Klary i Franciszka Stroińskich - ówczesnych właścicieli majątku. Ich nagrobki wraz z przyległą kaplicą zdają się tworzyć całość i zostały potocznie nazwane grobem hrabiny. Za czasów PRL było to miejsce dla turystów niedostępne, wręcz legendarne, niejeden zapalczywy turysta stawiał sobie za punkt honoru dotarcie właśnie do owego grobu hrabiny.

Sianki - grób Franciszka Stroińskiego, 2006
foto: P. Szechyński

Początkiem XXw. powierzchnię cmentarza rozszerzono do 25 a. W kolejnych latach cmentarz ogrodzono siatką oraz wykonane zostały dwie bramki zwieńczone kutymi krzyżami. W latach 80.XX w. grobowiec Stroińskich uległ częściowemu zniszczeniu - sprofanowali go "poszukiwacze skarbów", którzy odsunęli płyty nagrobne i rozkopali groby.

W roku 1990 cmentarz został uporządkowany przez wolontariuszy w ramach obozów konserwatorskich "Nadsanie" prowadzonych przez Stanisława Krycińskiego. Sklejono jeden z ocalałych wapiennych nagrobków, który rozpadł się na 9 części. Oczyszczono cmentarz z chaszczy a także dokonano napraw tablic z inskrypcjami na nagrobkach Stroińskich. S. Kryciński zastał wówczas odsunięte płyty nagrobne Stroińskich - zapewne poszukiwano w środku jakichś cennych przedmiotów. Jak wspomina w jednej z ostatnich publikacji: "- Trumien nie było widać, więc nie wiem czy zostały naruszone. Nie wiadomo kto to zrobił, ale do odsunięcia płyt użyto sprzętu mechanicznego, więc zapewne byli to ludzie związani z eksploatacją lasu." Udało się dostrzec ok. 30 mogił ziemnych. W roku 1993 pracownicy BdPN (z inicjatywy A. Derwicha) zrekonstruowali walące się ściany kaplicy i nakryli ją daszkiem. Podczas prac odnaleziony został kuty krzyż pochodzący ze zwieńczenia cerkwi. W roku 1994 na cmentarzu ustawiono tablicę informacyjną.

Grób hrabiny oraz zarys cerkwi w Siankach widoczny na ustawionej tu instalacji, 07.2023
foto: M. Piela

Dawniej w pobliżu znajdował się jeszcze jeden cmentarz (ogólnie w Siankach więcej), usytuowany ok. 200 m od powyższego. Miał powierzchnię ok. 5 a, obecnie jest całkowicie nieczytelny. Mógł to być cmentarz grzebalny lub choleryczny z 1 połowy XIXw.

W roku 2013 Bieszczadzki Park Narodowy zlecił przeprowadzenie remontu kaplicy (grób hrabiny). Przykryto ją nowym daszkiem, poprawiono konstrukcję ścian. Drewniany daszek, wsparty na dwóch "kolumienkach" pełni funkcję ochronną, drewniana rynna odprowadza wodę. Wykonano również nowe ogrodzenie cmentarza. Prace finansowane z projektu UE.

W kolejnych latach uporządkowano teren a w roku 2021 odnowione zostały m.in. tablice z inskrypcjami Stroińskich, na których umieszczono poprawne daty śmierci. Franciszek zmarł w roku 1853 a Klara w 1869. Daty ustalił BdPN, poprzez Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, gdzie zachowały się wypisy z księgi zmarłych parafii Turka.

Galeria zdjęć: cmentarz w Siankach - zdjęcia

Literatura:

1. Kryciński S. (red.), Augustyn M., Modrzejewski S., Szewc R., 1995, "Bieszczady. Słownik historyczno-krajoznawczy. Część 1 Gmina Lutowiska", BdPN, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Ustrzyki Górne-Warszawa.
2. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
3. Kryciński S., "Bieszczady. Tam gdzie diabły, hucuły, ukraińce", Rzeszów 2013.
4. Holly G., "Stan zachowania zabytkowych cmentarzy chrześcijańskich na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego", Roczniki Bieszczadzkie nr 15 (2007).
5. Kalendarium NGK "Magurycz".

Grób hrabiny, 07.2023
foto: M. Piela

Grób hrabiny, wnętrze, 07.2023
foto: M. Piela

Grób hrabiny po remoncie, 04.2014
foto: P. Szechyński

Grób hrabiny po remoncie, 04.2014
foto: P. Szechyński

Grób hrabiny po remoncie, 04.2014
foto: P. Szechyński

Grób hrabiny po remoncie, widok od Sanu, 04.2014
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Siankach, ledwie widoczne mogiły ziemne
foto: M. Piela

Sianki, remont grobu hrabiny, 10.2013
foto: M. Piela

Sianki, remont grobu hrabiny, 10.2013
foto: M. Piela

Sianki, remont grobu hrabiny, 10.2013
foto: M. Piela

Sianki, płyta nagrobna hrabiny Klary, inskrypcje jeszcze kilka lat temu były czytelne, 10.2013
foto: M. Piela

Sianki, grób Franciszka Stroińskiego, 10.2013
foto: M. Piela

Sianki, grób hrabiny Klary Stroińskiej, 10.2013
foto: M. Piela

Sianki - cmentarz, 2006
foto: P. Szechyński

Płyta nagrobna Klary z Kalinowskich Stroińskiej, stan na rok 2005
foto: P. Szechyński

Płyta nagrobna Franciszka Stroińskiego, 2005
foto: P. Szechyński