» Cmentarze i cerkwiska | Wołosate

Wołosate - cmentarz oraz cerkwisko

Wołosate, wieś królewska (dawniej: Wołoschatka) została założona w roku 1557 przez Tymko Kobrzynowicza - kniazia i osadźcę, który otrzymał przywilej na założenie miejscowości. Początki były skromne - oprócz kniazia w Wołosatem osiedliło się jeszcze dwóch kmieci (1565r.), z czasem jednak dolinę potoku nad którym założono wieś zaczęto zagospodarowywać i po czasie przynosiła ona zyski kniaziowi oraz starostwu.

Cmentarz w Wołosatem, 2006
foto: P. Szechyński

W roku 1785 ludność Wołosatego liczyła 386 mieszkańców z czego 365 była grekokatolikami. Parafia greckokatolicka podlegała wówczas dekanatowi żukotyńskiemu. Katolików rzymskich było wówczas we wsi tylko 5, mieli swą parafię w Polanie a ponadto Wołosate zamieszkiwało 6 Żydów.

W roku 1852 dokonano szczegółowych pomiarów wsi i sporządzono plan katastralny oraz dokumenty własnościowe, dzięki którym powstał obraz pokazujący życie wsi w owym okresie. Przeprowadzony w roku 1854 spis ludności wykazał 460 osób, natomiast w roku 1921 Wołosate zamieszkiwało już 819 osób a 10 lat później liczba ta przekroczyła tysiąc i wynosiła dokładnie 1084 osoby.

Cmentarz w Wołosatem, 2006
foto: P. Szechyński

Najwcześniejsza wzmianka o popie z Wołosatego pochodzi z 1676 roku, zatem już w tym okresie istniała tu cerkiew parafialna. Siedzibą parafii greckokatolickiej Wołosate było do końca XVIII wieku, początkiem wieku XIX parafię tutejszą zlikwidowano a Wołosate zostało przyłączone do parafii w Ustrzykach Górnych - proboszcz parafii ustrzyckiej mieszkał jednak do połowy XXw. w Wołosatem.

Ostatnia cerkiew filialna pw. Wielkiego Męczennika Dymitra wzniesiona została w roku 1837. Był to obiekt drewniany, trójdzielny, w charakterystycznym dla tego rejonu stylu bojkowskim z dachami namiotowymi (brogowymi) na poszczególnych częściach budowli. Na ikonostasie znajdował się napis z którego można było odczytać nazwisko proboszcza Joanna Bandrowskiego z datą 1778r.

Od początków XX wieku podejmowano w Wołosatem działania mające na celu kształtowanie świadomości politycznej i narodowościowej tutejszej ludności. W 1904 roku proboszczem ustrzyckim był Mychaiło Skrocki - podjęto wtedy próbę założenia czytelni Towarzystwa im. M. Kaczkowskiego, poprzez którą popularyzowano opcję starorusińską. W 1914 roku za ks. K. Fediwa we wsi istniała czytelnia "Prośwyty", stawiająca sobie za cel budzenie ukraińskiej świadomości narodowej.

Cerkiew pw. Wielkiego Męczennika Dymitra w Wołosatem
(fot. Ukraińskie cerkwie drewniane, geneza i rozwój form". Lwów 1937)

Liczba wiernych:

• 1890r. - 673,
• 1918r. - 910,
• 1938r. - 1194.

Diacy:

• 1887r. - Michał Dudycz,
• 1884-1892r. - Antoni Maniawski; syn diaka z Maniowa,
• 1899r. - Dymitr Bandrowski
• 1924r. - Józef Wędziłocz.

Przy cerkwi znajdowała się drewniana dzwonnica konstrukcji zrębowo-szkieletowej, stała w odległości 55 metrów od cerkwi, istniała jeszcze w 1852 roku.

Cerkiew została spalona wraz ze wszystkimi, opustoszałymi zabudowaniami wsi w roku 1947, pozostała po niej jedynie podmurówka. Mieszkańcy zostali wysiedleni w roku 1946, kilka rodzin przeniesiono do Ustrzyk Górnych, gdzie stacjonował oddział WP dowodzony przez płk Jana Gerharda.

Tablica z planem wsi, obok cmentarza
foto: P. Szechyński

Cmentarz cerkiewny znajdował się wokół cerkwi. Powierzchnia w roku 1852 wynosiła 18 arów i taka pozostała do naszych czasów, wcześniej cmentarz był prawdopodobnie mniejszy. Po roku 1946 został bardzo dotkliwie zdewastowany - nie zachował się ani jeden nagrobek, który byłby w całości.

W roku 1991 podczas obozu Społecznej Komisji Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej przy ZG Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Warszawie został odnowiony. Najlepiej zachowanym nagrobkiem jest otoczona żelaznym płotkiem mogiła rocznej córeczki proboszcza ustrzyckiego Mychaiła Skrockiego. Wszystkie pozostałe nagrobki pozbawione są inskrypcji. Jeden grób ziemny posiada współcześnie umiesczoną tabliczkę na drewnianym krzyżu. W roku 1994 cmentarz został ogrodzony drewnianym płotem przez BdPN oraz wolontariusza z Amerykańskiego Korpusu Pokoju - Kirka Henwooda.

Obecnie cmentarz i cerkwisko stanowią punkt początkowy ścieżki historyczno-przyrodniczej Wołosate - Tarnica (kolor zielony). Ścieżka po minięciu cmentarza dochodzi do tablicy z historycznym planem wsi wg stanu na rok 1852, po czym łaką kieruje się w stronę lasu gdzie łączy się ze szlakiem niebieskim.

Cmentarz w Wołosatem, 2014
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Wołosatem, 2014
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Wołosatem, 2014
foto: P. Szechyński

Część zachowanych nagrobków (stan na 09/2007):

Grób rocznej córeczki proboszcza Mychaiła Skrockiego, piaskowcowy nagrobek otoczony jest kutym żelaznym ogrodzeniem. Inskrypcja:
Olga Maria Skrockaja * 31/5 1906 † 20/3 1907
(fot. P. Szechyński)

Betonowy nagrobek, bez inskrypcji
(fot. P. Szechyński)

Grób ziemny z drewnianym krzyżem i tabliczką z inskrypcją (fonet.):
† Tut spocziwajut †
Biganicz D.M 1896 - 1945
Biganicz P.D 1941 - 1942
(fot. P. Szechyński)

Betonowy nagrobek zwieńczony charakterystycznie wygiętym, kutym żelaznym krzyżem, bez inskypcji
(fot. P. Szechyński)

Kamienne nagrobki we wschodniej części cmentarza, bez inskrypcji
(fot. P. Szechyński)

Cerkwisko, fragmenty podmurówki dawnej cerkwi
(fot. P. Szechyński)

Więcej aktualnych zdjęć: cmentarz w Wołosatem - zdjęcia

opracowanie: Piotr Szechyński

Literatura:

1. Augustyn M., "Nazewnictwo wsi Wołosate", Bieszczad nr 6, Ustrzyki Dolne 1999.
2. Kryciński S., "Bieszczady, Słownik Historyczno-Krajoznawczy, cz.1, Gmina Lutowiska", UG - Warszawa 1995,
3. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1991.
4. "Ukraińskie cerkwie drewniane, geneza i rozwój form", Lwów 1937.
5. Michniewscy M i A., Duda M, "Cerkwie drewniane Karpat", Pruszków 2003.
6. "Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", Warszawa 1880.