» Cmentarze i cerkwiska | Stuposiany

Cmentarz i cerkwisko w Stuposianach

Stuposiany to niewielka dziś miejscowość na trasie obwodnicy bieszczadzkiej, pomiędzy Pszczelinami a Procisnem i Smolnikiem w Gminie Lutowiska. Odchodzi stąd odgałęzienie drogi prowadzące do Mucznego i Tarnawy Niżnej.

Cerkiew w Stuposianach z 1787r.
źródło: "Ukraińskie cerkwie drewniane, geneza i rozwój form". Lwów 1937

Właśnie przy owej drodze, znajduje się obiekt na który warto zwrócić uwagę, gdyż niewiele już zachowało się w Stuposianach pamiątek z przeszłości - jest to obecnie oznakowany i ogrodzony kompleks "Cmentarz w Stuposianach".

Trafić tu bardzo łatwo: znajduje się on ok. 50 metrów od mostu nad Wołosatym, po prawej stronie drogi prowadzącej do Mucznego. Na teren cmentarza prowadzi drewniana kładka, obok trzy tablice: czerwona z nazwą kompleksu Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Cmentarz w Stuposianach", biała pod charakerystycznym spadzistym daszkiem z planem dawnej wsi i podstawowymi informacjami oraz drewniana z wyrzeźbioną sylwetką stuposiańskiej cerkwi oraz dzwonnicy.

Krzyż w miejscu gdzie stała cerkiew
foto: P. Szechyński

W centralnej części cmentarza, duży drewniany krzyż z tabliczką informującą, iż w tym właśnie miejscu stała cerkiew z 1787 roku. Obok kilka kamieni dawnej podmurówki. Resztę stanowi kilka porozrzucanych po całym terenie cmentarza nagrobków, w tym nagrobek (w części południowej, na prawo od cerkwiska, tuż pod płotem) Marcelego Wisłockiego, zmarłego w roku 1897 ostatniego przedstawiciela rodu władającego wsią przez blisko 300 lat. Pozostałe nagrobki zużyto do budowy drogi.

Z tablicy umieszczonej przy cmentarzu, dowiemy się co następuje:

(...) Stuposiany były jedną z największych, zarówno pod względem powierzchni jak i liczby ludności wsi w Bieszczadach. W historycznych źródłach miejscowość pojawiła się po raz pierwszy w 1489 r. Stanowiła wówczas, najdalej wysuniętą na południowy wschód osadę olbrzymiego klucza należącego do rodu Kmitów.

Grób Marcelego Wisłockiego, zm. 1897r.
foto: P. Szechyński

Na początku XIX w. istniała na granicy Bereżek z Caryńskim huta szkła, później powstała tu kopalnia ropy nafowej. Po wybudowaniu kolejki wąskotorowej z Sokolik do Stuposian, a potem do Ustrzyk Górnych, miejscowość stała się lokalnym centrum gospodarczym. Pod koniec lat 30-tych w Pszczelinach powstał tartak parowy, zaś wieś stała się siedzibą gminy zbiorowej.

W 1944 r. W rejonie Stuposian operowały różne formacje partyzantki sowieckiej i UPA. W czasie przechodzenia frontu zniszczono część zabudowy. Ostatecznie w 1946 r. wysiedlono prawie wszystkich mieszkańców do ZSRR zaś zabudowa wsi została spalona.

Ze śladów przeszłości stosunkowo dobrze zachowała się trasa dawnej kolejki wąskotorowej. Zachował się również stuposiański cmentarz z kilkoma nagrobkami, pośród nich Marcelego Wisłockiego, ostatniego przedstawiciela rodu władającego wsią prawie przez trzy stulecia".(...)*

W południowej części cmentarza widoczna jest podmurówka cerkwi p.w. Opieki Matki Bożej zbudowanej w 1787r. Cmentarz w Stuposianach był porządkowany w roku 1991 w ramach obozu "Nadsanie" organizowanego przez Stanisława Krycińskiego.

Na zdjęciach od lewej (2009): wyrzeźbiona sylwetka cerkwi, tabliczka na krzyżu w języku polskim i ukraińskim, miejsce po cerkwi, nagrobek M. Wisłockiego, nagrobki, tablica Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego.

tekst oraz zdjęcia: P. Szechyński
* - wykorzystano informacje znajdujące się na tablicy przy cmentarzu.

Cmentarz w Stuposianach, 2014
foto: M. Piela

Cmentarz w Stuposianach, 2014
foto: M. Piela

Cmentarz w Stuposianach, 2014
foto: M. Piela

Cmentarz w Stuposianach. Kilka lat temu krzyż stał jeszcze na cokole, 2014
foto: M. Piela