» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Chmielu

Cerkiew pw. św. Mikołaja w Chmielu

Chmiel to niewielka wieś w dolinie Sanu, położona pomiędzy Dwernikiem (3km) a Sękowcem (4km) nad którą góruje masyw Otrytu od północy oraz Dwernik-Kamień (d. Holica) od strony południowej. Pomiędzy Chmielem a Dwernikiem-Kamieniem (1004m n.p.m) znajdowała się jeszcze przed wojną wieś Ruskie - dziś tylko nikłe ślady oraz przysiółek Chmielińczyk.

Cerkiew w Chmielu, rok 2004
foto: P. Szechyński

Nazwa wsi pochodzi pradopodobnie od rosnącego tu kiedyś w ogromnych ilościach dzikiego chmielu. Wieś Chmiel lokowana została w roku 1502 na prawie wołoskim przez ród Kmitów, prawdopodobnie przez Piotra Kmitę - Marszałka Wielkiego Koronnego i Wojewodę Krakowskiego.

Chmiel liczył w 1785 roku 336 mieszkańców, w roku 1864 - ok. 250, w 1921r. - 325 a w roku 1934 - 505 mieszkańców.

Wraz z wybuchem II wojny światowej i najazdem Armii Czerwonej na Polskę, Chmiel znalazł się już we wrześniu 1939 roku pod okupacją radziecką. Rosjanie oczyścili z zabudowy 200 metrowy pas ziemi wzdłuż Sanu - zostawiając tylko cerkiew. Nagły zwrot stosunków Hitler - Stalin rzucił wieś pod okupację niemiecką, która trwała od 1941 do 1944 roku. Jesienią 1944 roku, główna część wsi znajdująca się po lewej stronie Sanu przeszła ponownie pod okupację radziecką i została włączona do ZSRR. Chmiel wrócił do Polski w roku 1951 w ramach tzw. równania granic - bez mieszkańców.

Jeden z nagrobków na cmentarzu w Chmielu
foto: P. Szechyński

Dziś wieś przybiera wyraźnie letniskowy charakter. Domki, agroturystyka, jazdy konne. Niestety architektonicznie: szwarc, mydło i powidło.

Cerkiew w Chmielu pierwotnie powstała prawdopodobnie w XVIw. Pierwsze wzmianki o uposażeniu tejże cerkwi pochodzą z roku 1584. Kolejna - druga - cerkiew została zbudowana w miejsce starej (prawdopodobnie) w 1795r. i istniała do roku 1904.

Obecna, drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja zbudowana została w roku 1906, konsekrowano ją rok później - 1907 - pod pierwotnym wezwaniem. Jest to cerkiew trójdzielna o konstrukcji zrębowej, dwie zakrystie. Obiekt jednokopułowy - kopuła nad nawą, natomiast nad przedsionkiem i prezbiterium niewielkie wieżyczki. W wyniku wysiedleń ludności w roku 1947, cerkiew została opuszczona. Służyła m.in. jako magazyn straży pożarnej w latach sześćdziesiątych. W 1969 roku, po długich staraniach obiekt został zagospodarowany na świątynię rzymskokatolicką, jako kościół filialny. Pełni tę funkcję do dziś wchodząc w skład parafii rzymskokatolickiej w Dwerniku. Z dawnego wyposażenia nie zachowało się nic.

Cerkiew jest znana również z epizodu związanego z kręceniem tu pożaru Raszkowa w filmie "Pan Wołodyjowski" J. Hoffmana. Plotka głosi, iż cerkiew miała być spalona dla potrzeb filmu a udało się ją uratować dzięki protestom środowiska konserwatorów zabytków. Filmowcy prawdopodobnie nie mieli zamiaru jej jednak spalić - obszerny opis tej historii oraz zdjęcia z planu filmowego w Chmielu: Bieszczady w filmie - rozdział: "Raszków płonie w Chmielu".

Jak podaje Stanisław Kryciński w swoich "Cerkwiach w Bieszczadach" (wyd.I - 1991), w latach 1890 - 1938 liczba wiernych oraz nazwiska parochów przedstawiają się następująco:

Paroch:

• 1890r. - dojeżdżający z innej parafii,
• 1918r. - p.o. parocha ks. Josyf Wołyneć (ur. 1884r.)
• 1938r. - p.o. parocha ks. Petro Woljanowycz (ur. 1910r.)

Liczba wiernych:

• 1890r. - 300,
• 1918r. - 392,
• 1938r. - 531

Warto również zwrócić uwagę na przycerkiewny cmentarz oraz płytę nagrobną Fieronii z Dubrawskich Orlickiej. Będąc w Chmielu, warto odwiedzić te stojące przy głównej drodze, ciekawe pamiątki. Należy również dodać, że jest to jedyna cerkiew, która ocalała w tej części Bieszczadów, lub jedna z dwóch - jeśli do Bieszczadów zaliczymy Smolnik nad Sanem z cerkwią bojkowską z 1791r.

opracowanie, zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., Cerkwie w Bieszczadach, Warszawa 1995.
2. Nowakowski J., Najstarsza na podkarpaciu, Gazeta Bieszczadzka.
3. Nowakowski J. - informacje ustne o płycie F. Orlickiej.
4. Augustyn M., Giemza J., Kamienna płyta nagrobna Fieronii z Dubrawskich Orlickiej na cmentarzu cerkiewnym w Chmielu., Bieszczad nr 12".

Cerkiew w Chmielu, sierpień 2017
foto: P. Szechyński

Cerkiew w Chmielu, lipiec 2013
foto: P. Szechyński

Cerkiew w Chmielu, lipiec 2013
foto: P. Szechyński

Chmiel, nagrobek Wasyla Gudanicza (1845-1925), 2017
foto: P. Szechyński

Chmiel, nagrobek Emila Ricci, 2013
foto: P. Szechyński

Na zdjęciach poniżej, od lewej: cerkiew w Chmielu, płyta nagrobna z 1644r., dawne nagrobki w roku 2004