» Cmentarze i cerkwiska | Płyta nagrobna w Chmielu

Płyta nagrobna Fieronii z Dubrawskich Orlickiej oraz cmentarz w Chmielu

Chmiel to niewielka wieś w dolinie Sanu, położona pomiędzy Dwernikiem (3km) a Sękowcem (4km) nad którą góruje masyw Otrytu od północy oraz Dwernik-Kamień (d. Holica) od strony południowej.

Odwiedzając to miejsce, oprócz cerkwi warto zwrócić uwagę na przycerkiewny cmentarz z zachowanymi kilkoma starymi nagrobkami. Znajduje się tu m.in. nagrobek właściciela miejscowych dóbr ziemskich Emila Ricci (zm. 1875r.) oraz nagrobek miejscowego proboszcza Feliksa Dołżyńskiego lub Dołżyckiego (wg różnych źródeł). Zdjęcia wszystkich zachowanych do dnia dzisiejszego przedwojennych nagrobków można zobaczyć w galerii: cmentarz w Chmielu - zdjęcia

Płyta nagrobna Fieronii z Dubrawskich Orlickiej

Herb na płycie nagrobnej z 1644r., oraz inicjały F. Orlickiej, zdjęcie z roku 2002
foto: P. Szechyński

Niewątpliwie bardzo ciekawą pamiątką, która zachowała się przy cerkwi, jest płyta nagrobna z roku 1644. Naniesiono na nią inskrypcje w języku staro-cerkiewno-słowiańskim oraz herbem identyfikowanym najczęściej jako Sas, co nie było jednak do końca pewne. Rozbieżne były również zdania co do jej przeznaczenia. St. Kryciński podaje, iż wg miejscowej tradycji płyta leżała na grobie biskupa Hieronima Ustrzyckiego herbu Przestrzał. Biskup zmarł jednak dopiero w roku 1746, a herb trudno skojarzyć ze znakiem Przestrzał.

Ostatecznie udało się ustalić (dr Janusz Smaza, 2004), iż jest to płyta niejakiej Fieronii z Dubrawskich Orlickiej, córki Eustachego Orlickiego, zmarłej 17 lipca 1644. Pochodziła ona z Dubrawy, jednak ostatnie lata życia spędziła w Chmielu. Tu - prawdopodobnie za zasługi finansowe na rzecz cerkwi - została pochowana przed głównym ołtarzem. W czasach późniejszych płytę przeniesiono na cmentarz.

Płytę znaleziono końcem lat 60.XXw. na skarpie opadającej do potoka w pobliżu cerkwi. Przeniesiono ją ponownie w pobliże świątyni. Leżała wówczas przy północnej ścianie cerkwi. Lata sprawiły, że pod własnym ciężarem zapadła się w ziemię tak, że wystawała tylko jej wierzchnia część. Została wydobyta, oczyszczona i ułożona na kamieniach w 1988 podczas akcji "Nadsanie" organizowanej przez S. Krycińskiego. Następnie - jak wspomina Szymon Modrzejewski - zadaszono ją na naszą prośbę dwuspadowym daszkiem celem ochrony inskrypcji a początkiem lat 90.XX była przez nas ponownie czyszczona i odgrzybiana. W 1999 roku za sprawą proboszcza stanęła oparta o ścianę cerkwi pod okapem za prezbiterium.

W roku 2010 z inicjatywy Jerzego "Baryły" Nowakowskiego płytę wpisano do rejestru zabytków ruchomych pod nr B-350. Jerzy Nowakowski podjął się organizacji działań nad jej przeniesieniem i konserwacją. W inicjatywie brał udział również obecny proboszcz Zenon Bieszczad, dr Janusz Smaza z Katedry Konserwacji Rzeźby Kamiennej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, mgr Lucyna Piekacz z Zakopanego (oboje wykonali konserwację płyty).

Płyta nagrobna Fieronii z Dubrawskich Orlickiej - szkic. Z lewej oryginalna cyrylica, z prawej przetłumaczona przez dr J. Giemzę wersja

Obecnie ważąca ok. 900kg płyta (180cm x 82 x 20) znajduje się na metalowym stelażu, jest zadaszona repliką górnej części dzwonnicy i jest najstarszą płytą nagrobną w Bieszczadach. Nie umieszczono jej jednak w pierwotnym miejscu, czyli nie pełni swojej pierowtnej funkcji. Przy pracach pomagali mieszkańcy Chmiela, Rada Gminy Lutowiska, która przekazała kwotę 25 tys. zł z przeznaczeniem na prace remontowe i konserwatorskie kościoła w Chmielu, Warszawska firma "Apar -Projekt - Tadeusz Szumilewicz i Partnerzy" - wykonała bezinteresownie projekt architektoniczno - budowlany repliki górnej części dzwonnicy, Jan Stołycia ze Żłobka, który wykonał i ofiarował krzyż wieńczący kopułę dzwonnicy, Firma "Faxon - Color -Tomasz Gąsiorowski" z Warszawy - wykonała bezinteresownie wielkoformatowe wydruki tablic informacyjnych, które w trzech językach umieszczono obok płyty.

opracowanie: P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., Cerkwie w Bieszczadach, Warszawa 1995.
2. Nowakowski J., Najstarsza na podkarpaciu, Gazeta Bieszczadzka.
3. Nowakowski J. - informacje ustne o płycie F. Orlickiej.
4. Augustyn M., Giemza J., Kamienna płyta nagrobna Fieronii z Dubrawskich Orlickiej na cmentarzu cerkiewnym w Chmielu., Bieszczad nr 12".

Poniżej kilka zdjęć z przenoszenia i konserwacji płyty F. Orlickiej Zdjęcia pochodzą z opisu przygotowanego w 12 egzemplarzach w roku 2011 przez J. Nowakowskiego, pt. "Ekspozycja płyty nagrobnej Fieronii z Dubrawskich Orlickiej (1560-1644) na terenie kościoła filialnego pw. św. Mikołaja w Chmielu, gm. Lutowiska".

Ostatnie - przed translokacją - posadowienie płyty

Ekipa p. Rafała Obrochty z Chmiela przemieszcza płytę

Stelaż pod płytę w miejscu ekspozycji

Konserwacja - mgr Lucyna Piekacz

Roboty blacharskie

Poniżej kilka zdjęć wyeksponowanej końcowo płyty pod zrekonstruowaną dzwonnicą:

Zrekonstruowana dzwonnica, lipiec 2013
foto: P. Szechyński

Wyeksponowana płyta, lipiec 2013
foto: P. Szechyński

Wyeksponowana płyta, lipiec 2013
foto: P. Szechyński

Wyeksponowana płyta, lipiec 2013
foto: P. Szechyński