» Bieszczadzkie wspomnienia | Kolejka wąskotorowa Rzepedź - Cisna

Kolejka wąskotorowa Rzepedź - Cisna, 1965 rok

Moje pierwsze spotkanie z Bieszczadami w 1965 r.

W 1965 roku po zdaniu matury i egzaminu wstępnego na studia geodezyjne na AGH w Krakowie postanowiłem wyruszyć w Bieszczady na 2 tygodniową wędrówkę. Wyjazd był dokładnie zaplanowany i odbył się w ramach Rajdu Drogowców i transportowców organizowanego przez odział w Rzeszowie. Skład drużyny to koledzy ze szkolnej ławki z liceum, którzy dobrze się znali już od 4 lat i razem chodzili po Górach Świętokrzyskich jak również Tatrach. Nasza 4 osobowa drużyna przyjęła nazwę Zbójnicy Świętokrzyscy a w jej skład wchodzili: Jarek, Jurek, Wiesiek oraz piszący te wspomnienia Jacek.

Rajd był atrakcyjną imprezą, bo trasy prowadzili przewodnicy bieszczadzcy z Rzeszowa, ponadto wszyscy uczestnicy otrzymali bezpłatny bilet z miejsca swego zamieszkania do miejsca startu czyli Rzepedzi. Dodatkowo rajdowcy wyruszali na trasy bez obciążenia tylko lekki plecak a w nim prowiant i picie na cały dzień wędrówki, apteczka, mapa, latarka, peleryna i ubranie typu sweter, kurtka, czapka. Cały sprzęt biwakowy był wożony przez organizatorów samochodem ciężarowym marki "Star", na który każdego ranka ładowano namioty, śpiwory, materace dmuchane, kochery, prymusy i butle gazowe do gotowania. Ciężarówka przewoziła nasze wyposażenie na następny biwak - nocleg a my po dotarciu tam po całodziennej wędrówce rozpoczynaliśmy wszystko od nowa. Tak wyglądał każdy dzień rajdowania.

Tańce i zabawa na przystanku kolejki w Balnicy, 1965
foto: J. Grzybała

Były też biwaki - przestoje, gdzie zaliczaliśmy dwa kolejne noclegi w tym samym miejscu a to dla odpoczynku i dłuższego pobytu w górach. To była wędrówka a nie bieg do mety na czas jak obecnie słynna pięćdziesiątka czy setka. Uczestnicy biegną po górach i jeszcze muszą zmieścić się w limicie ustanowionym przez organizatorów imprezy. Po zgłoszeniu się na starcie stacja kolejki linia wąskotorowa i sprawdzeniu listy obecności wszystkich uczestników rozpoczęło się wielkie wsiadanie i lokowanie bagaży całego rajdu. Zgłoszonych i przybyłych osób było prawie 2 setki luda.

Na peronie stał cały skład kolejki wąskotorowej, na początku parowóz, za nim doczepione wagoniki osobowe w ilości sztuk 5, a na samym końcu jeden wagon towarowy odkryta - platforma. Poszczególne drużyny składały namioty i ciężki sprzęt biwakowy na ten wagon, aby tylko z bagażem podręcznym zająć miejsce w wagonikach osobowych. My jako znawcy sprawy poczekaliśmy i załadowaliśmy nasze namioty, śpiwory, kochery i cały majdan na samym końcu. To się nam bardzo opłacało, bo gdy wszyscy już siedzieli w wagonikach osobowych i na peronie pozostał tylko kierownik trasy oraz dwaj przewodnicy, użyliśmy fortelu. Ja zagaiłem do kierownika trasy, że teraz na platformę wsiądzie drużyna Zbójców Świętokrzyskich i to oni będą pilnować wszystkich bagaży, aby nic nie zginęło i nie pospadało w górach na ostrych zakrętach. O dziwo argument był przekonywujący, kierownik trasy zgodził się na mą propozycję. Na czubku bagaży to jest namiotów i plecaków zasiadła nasza czwórka. Co to była za frajda ale o tym potem.

Surowiec z przeznaczeniem do tartaku w Rzepedzi, 1965
foto: J. Grzybała

Surowiec z przeznaczeniem do tartaku w Rzepedzi, 1965
foto: J. Grzybała

Do naszego wagonika towarowego przydzielono jeszcze kolejarza, który pełnił w górach na ostrych zjazdach funkcję hamulcowego. Taki sam hamulcowy stał na pomoście ostatniego wagonika osobowego. Ach co to była za rozkosz, co to był za raj. Wszyscy w wagonikach osobowych tylko przez okna mogli podziwiać Bieszczady po drodze, a my w czwórkę Zbójcy Świętokrzyscy na ostatniej platformie na szczycie bagaży, nad głowami mieliśmy otwartą przestrzeń i błękitne niebo.

Aby nasze wyposażenie rajdowe było kompletne, na wyprawę w Bieszczady zabraliśmy wystruganą z drzewa dębowego maczugę, taką jaką nosił ze sobą w dawnych czasach słynny zbój Kak rodem z Kakonina. Rozległ się przeraźliwy gwizd, para buch, koła w ruch nasz pociąg rajdowy ruszył i za chwilę opuścił peron w Rzepedzi. Przed nami piękna trasa, około 40 km górami, dolinami, przez potoki i mosty a widoki takie że w piersi dech zapierało. Droga kolejki wiodła następującą trasą. Z Rzepedzi na południe mijamy Smolnik gdzie jest w prawo odgałęzienie do Łupkowa i dalej jedziemy w kierunku południowo - wschodnim przez Wolę Michową i Maniów. Postoju na razie nie było żadnego, widocznie to nie połowa drogi. Tory kolejki wiodły cały czas doliną rzeki Osławy, aby na wysokości wsi Szczerbanówka skręcić pod kątem prostym na południe. I wtedy dla naszego parowoziku zaczęła się ciężka praca. Trzeba zdawać sobie sprawę a to można odczytać z mapy Rzepedź: wysokość nad poziom morza 400 m a stacja kolejowa Balnica 700 m. Po drodze mijamy z prawej strony zbocza Kiczery a z lewej potężną Matragonę. Z wielkim wysiłkiem pociąg rajdowy wtoczył się na kulminację naszej drogi i tu na przystanku kolejowym Balnica kierownik pociągu ogłosił przerwę w podróży. Pół godziny postoju, stacja siusianów oraz odprężenie nóg. Cała wiara wyległa na łąkę a do lasku udało się wielu uczestników w wiadomym celu.

Tak podróżowały plecaki na platformie, 1965
foto: J. Grzybała

Trzeba zaznaczyć jako dużą ciekawostkę, że od stacji Balnica przez około 1 km granica państwa biegnie równolegle do torów kolejki a słupki graniczne ze Słowacją są widoczne z okien kolejki. Spoglądając na mapę Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1 : 100 000 z roku 1938, zobaczymy do tej daty, że kolejka dwa razy przekroczyła granicę z Czechosłowacją na odcinku 1 km. Ale gdy Polska w 1939 zrobiła regulacje z Czechosłowacją, czyli Zaolzie do nas, Jaworzyna i Głodówka do nas, to w Bieszczadach tak przesunięto granicę, by kolejka jechała po polskiej stronie cały czas. Wojna się skończyła, Zaolzie wróciło do Czechosłowacji, Jaworzyna i Głodówka w Tatrach też, natomiast malutki skrawek - trójkącik w Bieszczadach pozostał w Polsce.

Na postoju były zabawy i tańce, wszyscy rozprostowali kości, ja zrobiłem dwa zdjęcia, właśnie te tańce i już odjeżdżającą kolejkę na czele z parowozem. Lekki strach ogarnął nas za chwilę, gdy do pracy przystąpili hamulcowi. Widać było jaki potężny zjazd jest w dół i do głowy trafiła świadomość że parowozik nie utrzymałby pociągu na torach o tak ostrym spadku. Całkiem pomału i przy pięknej pogodzie na południe dojechaliśmy do Cisnej.

Tak zakończyła się nasza rajdowa podróż kolejką i choć za rok minie 50 lat i człowiek już 2 rok jest na emeryturze, to takie przygody tkwią cały czas w mej pamięci.

tekst: J. Grzybała

Zjazd w dół kolejką z Balnicy, 1965
foto: J. Grzybała