» Dawne wsie | Dźwiniacz Górny

Dźwiniacz Górny

Dźwiniacz Górny - wieś istniejąca przed rokiem 1529 w dobrach Kmitów. W pierwszej połowie XVII wieku właścicielami wsi byli Barbara i Kazimierz Turscy, którzy ufundowali Kolegium Jezuitów w Samborze a także niewielki drewniany kościółek w Dźwiniaczu.

Cmentarz w Dźwiniaczu Górnym. Mogiła uczestnika powstania styczniowego roku 1863, Józefa Sikorskiego pochodzącego z Tarnawy Wyżnej, który zmarł i został tu pochowany w 1922r.
foto: P. Szechyński

Mimo tych fundacji Turscy mieli bardzo ciężką rękę dla swoich poddanych. Nie wyszło im to na dobre ponieważ chłopi sprowadzili beskidników z okolic Użoka którzy napadli na dwór. Tych napadów było w sumie trzy. Za trzecim napadem dwór Turskich oraz kościół został spalony, a zabudowania dworskie zrównano z ziemią. Oprócz dworu zbójnicy spalili także 20 zagród i zrabowali chłopom 100 sztuk bydła.

W połowie XVI wieku na gruntach wsi Dźwiniacz próbowano lokować wieś o nazwie Łosiowe. Niestety lokacja nie należała do udanych i dosyć szybko przestała istnieć.

Około roku 1850, czyli w połowie wieku XIX na połączeniu potoków Bystry i Suchy powstała potasznia. Obok potaszni zaczął powstawać przysiółek o nazwie Muczne który liczył przed wojną 8 domostw.

Ciekawą działalność prowadził ks. Jurij Kmit który był proboszczem w Dźwiniaczu. Prowadził on badania folkloru bojkowskiego co zaowocowało "Słownikiem gwary bojkowskiej" który publikowano w częściach w "Litopysie Bojkiwszczyny". Niestety słownik nie został opublikowany do końca, jego publikacja zatrzymała się na literze "k" a dalszą publikację przerwała wojna.

Cmentarz w Dźwiniaczu Górnym. Na pierwszym planie grób miejscowego parocha (prawdopodobnie)
foto: P. Szechyński

W roku 1938 wieś liczyła 1549 mieszkańców. Ostatnim z właścicieli był dr Adlersberg, Sternhell i Spółka. Po II wojnie światowej sowieci wysiedlili mieszkańców ze wschodniej strony Sanu (wieś podzieliła granica na Sanie) w okolice Równego, natomiast ze strony polskiej mieszkańcy zostali wysiedleni w 1946 roku w rejon Tłumacza i Kołomyi.

Po stronie polskiej o wsi przypominają sędziwe lipy, dwa cmentarze oraz krzyże przydrożne. Po pierwszej cerkwi nie pozostał żaden ślad, była wybudowana w sąsiedztwie starego cmentarza na zachód od Sanu, natomiast po cerkwi która została zbudowana w 1905 roku na wschód od Sanu (obecnie na terenie Ukrainy) pozostała kamienna podmurówka. Wart też wspomnieć o cudownym źródle które znajdowało się na starym cmentarzu. O wschodzie słońca chorzy przecierali oczy skrawkiem płótna zamoczonym w źródle które potem wieszali na pobliskich drzewach. W rejonie wsi znajdują się dwa rezerwaty torfowiskowe: "Dźwiniacz" (pow. 10,51ha), gdzie ochronie podlega torfowisko wysokie z zamkniętym ekosystemem, 55 gatunkami roślin naczyniowych i 11 gatunkami mchów oraz "Łokieć" (10,28ha) - m.in. 56 gatunków roślin naczyniowych i 7 mchów. Oba znajdują się obecnie na obszarze BdPN.

Zbigniew Jantoń

Zobacz także:

Ścieżka historyczno-przyrodnicza Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Cmentarz w Dźwiniaczu Górnym

Literatura:

1. Bieszczady Słownik Historyczno-Krajoznawczy Gmina Lutowiska,
2. Krygowski W., "Bieszczady i Pogórze" - przewodnik,
3. Krukar W., mapa "Bieszczady Wysokie".