Cmentarze żydowskie (kirkuty) w Bieszczadach

Żydzi zamieszkiwali Bieszczady od wieków. Społeczności żydowskie istniały niemal w każdej wsi i miasteczku, stanowiąc znaczny procent ogółu mieszkańców. Zajmowali się głównie handlem (w tym obnośnym), prowadzeniem karczm, zajazdów a także szeroko rozumianym przemysłem i rzemiosłem. Największymi skupiskami ludności żydowskiej było Lesko, Ustrzyki Dolne, Baligród, Cisna, Lutowiska i Wola Michowa. Po II wojnie światowej społeczność ta przestała istnieć. Zachowała się tylko jedna synagoga - w Lesku - która pełni obecnie funkcję galerii oraz kilka cmentarzy. Kirkuty do niedawna były w bardzo złym stanie. W pierwszych latach XXIw. niektóre z nich doczekały się remontów oraz konserwacji. Na terenie Bieszczadów zachowało się 5 takich cmentarzy - ich szerszy opis (bez Leska) znajduje się poniżej. Cmentarz w Lesku również jest w kiepskim stanie, zachowało się tu sporo macew. Od niedawna (2012) wstęp na tę nekropolię jest płatny.

Kirkut w Baligrodzie
Cmentarz żydowski w Baligrodzie znajduje się nieopodal rynku (Baligród posiadał niegdyś prawa miejskie), dość blisko ulicy - obecnie umieszczono tabliczki z kierunkiem dojścia od rynku. Zachowało się tu ponad 200 macew, które zostały wyremontowane i zabepieczone przez Stowarzyszenie "Magurycz" w latach 2006-2011. Część płyt nagrobnych z baligrodzkiego cmentarza spoczywa pod rynkiem.

Kirkut w Lutowiskach
Kirkut ten znajduje się 300-400 m od głównej szosy. Dojście jest oznakowane - wjeżdżając do Lutowisk od strony Smolnika, tuż przed szkołą (po prawej) odchodzi dróżka z płyt betonowych w prawo (tabliczka) prowadząca do cmentarza. Znajduje się tu ponad 1000 macew, z których najstarsza datowana jest na rok 1796. Sam kirkut powstał również w drugiej połowie XVIII wieku.

Kirkut w Ustrzykach Dolnych
Położony jest u podnóża Gromadzynia, za torami kolejowymi i rzeką Strwiąż. W roku 2006/2007 w ramach projektu "Przywróćmy pamięć" opiekę nad cmentarzem przejęły Gimnazjum nr 1 (prace prowadzili uczniowie kl. IID i III z inicjatywy E. Guli - nauczycielki) oraz Stowarzyszenie "Bieszczady". Wykonano wówczas znakowaną ścieżkę prowadzącą z rynku na kirkut oraz prace porządkowe polegające na wyciąciu części krzaków, wyniesieniu gałęzi, itp.

Kirkut w kirkut w Woli Michowej
Zlokalizowany na wschód od potoku Chliwny. Zachowało się tu kilkadziesiąt macew. Mimo prowadzonych drobnych prac porządkowych kirkut ten jest w bardzo złym stanie. Cmentarz nie jest ogrodzony. Porastające go drzewa i krzaki powodują, że miejsce zupełnie nie odróżnia się od okolicy i na pierwszy rzut oka jest nie do zauważenia.

Macewy na kirkucie w Ustrzykach Dolnych
foto: P. Szechyński

Macewa na kirkucie w Lutowiskach
foto: P. Szechyński