» Miejscowości | Duszatyn

Duszatyn

Duszatyn to dziś niewielka osada leśna, ulokowana o podnóży Wysokiego Działu, przy ujściu potoku Olchowaty do Osławy, pomiędzy Prełukami a Mikowem.

Cerkiew w Duszatynie
foto: Julian Tarnowicz "Ilustrowana historia Łemkowszczyzny", Lwów 1936.

Wieś lokowana na prawie wołoskim przed rokiem 1572 (wówczas nazywała się Piekarki), była często nękana przez węgierskich tołhajów oraz J. Rakoczego. Ci pierwsi spalili ją ostatecznie niemal doszczętnie w roku 1686. Po tych wydarzeniach Duszatyn został ponownie zasiedlony dopiero w czasach zaborów. Ostatnimi jej właścicielami byli Jan i Stanisław Potoccy z Rymanowa, którzy nabyli ją końcem XIXw.

W roku 1879, Duszatyn liczył 24 domy i ok. 170 mieszkańców. Podlegał parafii greckokatolickiej w Prełukach i rzymskokatolickiej w Bukowsku. Najbliższa poczta znajdowała się w Woli Michowej. Własność większa wsi liczyła wówczas 14 roli, 45 łąk, 29 pastwisk i 2231 mórg lasu. Własność mniejsza: 210 roli ornej, 40 łąk, 127 pastwisk. W Duszatynie znajdował się wówczas także tartak wodny.

Krzyż na rozstaju, 2005
foto: P. Szechyński

W roku 1925 zbudowano tu cerkiew greckokatolicką pw. św. Włodzimierza Wielkiego. Znajdowała się ona na tzw. Równi - płaskim terenie pomiędzy obecną drogą a rzeką Osławą. Było to obiekt drewniany, wzniesiony w narodowym stylu ukraińskim, na planie krzyża greckiego, zwieńczony ośmioboczną kopułą nad nawą oraz dachami kalenicowymi nad pozostałymi jej częściami. Przed cerkwią (od strony zachodniej) stała drewniana dzwonnica słupowa, w okresie późniejszym oszalowana pionowo deskami. Cerkiew została zniszczona w latach pięćdziesiątych XXw., nie zachował się obecnie żaden ślad po jej istnieniu.

Tartak w Duszatynie, rok 1957
(klikij zdjęcie, aby powiększyć)
foto: J. Nawrot

Po zakończeniu II wojny światowej cała ludność Duszatyna została wysiedlona a zabudowa wsi zniszczona. Stojące obecnie w Duszatynie domy, powstały końcem lat 50 (XXw.), jako budynki pracowników leśnych. Wybudowano tu wówczas tartak oraz stacyjkę kolejki wąskotorowej na trasie łączącej Rzepedź ze Smolnikiem. Trwały wtedy intensywne prace nad przywróceniem tego (powstałego w 1923r.) odcinka, gdyż został on całkowicie zniszczony przez UPA - włącznie z wysadzeniem wszystkich przepustów i mostów. W samym Duszatynie zmieniono nieco przebieg jej trasy - niegdyś omijała stację, skręcając przed nią w prawo (jadąc od strony Prełuk) i przejeżdżała na drugą stronę Osławy. Zachowały się po tym nikłe ślady w postaci dawnych nasypów. Kolejka woziła również turystów - odcinek ten jednak został definitywnie zamknięty w roku 1994.

Bar w Duszatynie w roku 2007
foto: Justyna Szechyńska

Obecny Duszatyn to zaledwie kilka domów oraz - do niedawna - długi barak, który niegdyś był hotelem robotniczym. Rozebrano go w roku 2022. Po dawnych czasach zachował się jedynie żeliwny krzyż przydrożny osadzony na betonowym cokole, znajdujący się na rozstaju. Bezpośrednio za nim znajduje się stara piwnica.

Przez wieś biegnie szlak czerwony z Komańczy do Wołosatego oraz rowerowo-pieszy szlak szwejkowski (żółto-czarny). Szlak czerwony w Duszatynie skręca przy owym krzyżu na północ i wspina się na Chryszczatą, mijając po drodze jedną z osobliwości przyrodniczych: jeziorka duszatyńskie.

W Duszatynie do niedawna funkcjonował sezonowy bar oraz pole namiotowe. Obecnie pole użytkowane jest sporadycznie, formalnie nieczynne. Bar działa w sezonie letnim (słodycze, piwo, zapiekanki, hamburgery, itp.) pod nazwą "Dusza Jeziorek", obok sadzawka "Ostoja kumaka - pijaka" oraz parking. Na parking można dojechać drogą z Komańczy - obecnie jest to droga leśna dopuszczona do użytku publicznego. Natomiast dojazd do Duszatyna zarówno od Rzepedzi, jak i Mikowa jest niedozwolony (droga leśna).

Duszatyn, początek szlaku na Chryszczatą i Jeziorka Duszatyńskie
foto: P. Szechyński

Od niedawna często można spotkać się z odmianą nazwy wsi w formie: Duszatyń - w Duszatyniu, do Duszatynia. Na granicy wsi ktoś postawił nawet tabliczkę z napisem "Duszatyń". Warto wiedzieć, że jest to odmiana błędna i jej rozpowszechnianie w takiej formie nie powinno mieć miejsca. Zatem: Duszatyn - w Duszatynie - zapraszamy do Duszatyna.

Warto zobaczyć:

Chryszczata szlakiem czerwonym z Komańczy
Rezerwat przyrody Przełom Osławy pod Duszatynem
Rezerwat Zwiezło - Jeziorka Duszatyńskie

Czasy przejść:

 Komańcza - Duszatyn: ok. 2 h, w przeciwną stronę: 2 h,
 Duszatyn - Chryszczata: ok.2½ h, w przeciwną stronę: ok.2 h,
 Chryszczata - Cisna: ok. 5¾ h, w przeciwną stronę: 5 h.

P. Szechyński

Literatura:
1. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
2. "Cerkwie drewniane Karpat", Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, wyd. Rewasz, Pruszków 2003.

Duszatyn, obecnie prowadzi tu asfalt
foto: P. Szechyński

Krzyż przydrożny w Duszatynie
foto: P. Szechyński

Bród w Duszatynie
foto: P. Szechyński

Bar Dusza Jeziorek, 2013
foto: P. Szechyński

Leśniczówka w Duszatynie, 2010
foto: P. Szechyński

Duszatyn - dawny budynek pracowników leśnych / hotel robotniczy, 2010. Został rezebrany w roku 2022
foto: P. Szechyński

Duszatyn, listopad
foto: P. Szechyński

Duszatyn - bród w kierunku Mikowa, listopad 2010
foto: P. Szechyński

Stara piwnica w Duszatynie, 2006
foto: P. Szechyński