» Szlaki piesze | Przełęcz nad Roztokami

Przełęcz nad Roztokami Górnymi (Ruské sedlo; Porta Rusica) - Ruské (Ruske)

Ciekawa i niezbyt długa wycieczka na tereny dawnej słowackiej wsi Ruské, leżącej pod Przełęczą nad Roztokami - zwaną po stronie słowackiej Ruskim sedlem. Bardzo malownicza, urokliwa dolina, porównywalna z najpiękniejszymi dolinami po stronie polskiej.

Czas przejścia: 1 h do wsi Ruské (skrzyżowanie) + 1,5 h powrót.

Przełęcz nad Roztokami Górnymi od strony słowackiej
foto: P. Szechyński

Przełęcz nad Roztokami Górnymi (801 m n.p.m.) stanowiła dawniej ważny trakt handlowy pomiędzy Małopolską a Węgrami. Nazywaną ją wówczas Porta Rusica czyli Brama Ruska. Obecnie przez przełęcz przebiega szlak graniczny (niebieski) na odcinku pomiędzy Balnicą a Okrąglikiem.

Od strony polskiej do przełęczy doprowadzona jest droga asfaltowa z Majdanu przez Liszną i Roztoki Górne. Do niedawna można było wjechać na samą przełęcz, jednak obecnie przy końcu Roztok stoi zakaz ruchu. Samochód można zostawić na granicy lasu.

Łąki nad wsią Ruské
foto: P. Szechyński

Od przełęczy do Ruskiego prowadzi droga kamienisto-szutrowa oraz niebieski szlak słowacki, którym przez Ruské i Smrekovice (2,25 h) można dojść do Runiny (3 h). Zachowały się miejscami fragmenty dawnego, brukowanego traktu, który został zbudowany w roku 1861 w miejscu poprzedniej drogi. Jest to najprawdopodobniej najstarsza droga w Słowacji, zachowana w pierwotnym stanie. Biegnie tędy również słowacki szlak rowerowy, oznaczony kolorem zielonym i literką "C".

Ruské, krzyż przydrożny
foto: P. Szechyński

Pod przełęczą znajdują się źródła rzeki Cirochy, w której dolinie najwyżej położoną wsią jest właśnie Ruské. Z samej przełęczy bardzo ładne widoki na stronę słowacką oraz fragment pasma granicznego, wspomagane przez drewnianą wieżę widokową, którą nie tak dawno tu postawiono. Leżące po stronie słowackiej Bukovske Vrchy są częścią Bieszczadów Zachodnich.

Dawny trakt na odcinku od przełęczy po początek wsi Ruské został poprowadzony serpentynami, aby ułatwić poruszanie się ciężkim wozom. Szlak niebieski przecina serpentyny "na krechę", przez co jest to trasa krótsza i wygodniejsza dla turystów pieszych. 240 m poniżej przełęczy znajduje się chatka turystyczna wraz z miejscem na ognisko (bivak-chata), dojście do niej jest oznakowane. Może być przydatna dla turystów poruszających się szlakiem granicznym. W pobliżu ujęcie wody (studnicka) oraz źródła Cirochy. Schodząc z przełęczy drogą mijamy oznakowanie do chatki (taborisko) i wchodzimy do lasu.

Ruské, dawne słupki graniczne
foto: P. Szechyński

Po 5 minutach studzienka z prawej strony. Las bardzo malowniczy, dużo buka i pojedyncze, poskręcane graby. Kolejne 10 minut to dojście do skrzyżowania, na którym szlak skręca w lewo. Można oczywiście poruszać się drogą, wybierając dłuższe zejście do wsi.

Szlak nie jest zbyt często wykorzystywany, obecnie zarasta krzakami, ale przejście jest jeszcze bezproblemowe. W pobliżu obelisk z czasów II wojny światowej poświęcony Armii Czerwonej z wielkim napisem "Za Rodinu" (Za Ojczyznę). Na obelisku znajduje się ponadto dwujęzyczna tablica, poświęcona bohaterom 167 strzeleckiej dywizji Ukraińskiego Frontu Sowieckiej Armii, która wyzwoliła wieś Ruske 8 października 1944 roku. Do niedawna obelisk łatwo było przeoczyć, obecnie ścieżka prowadzi prosto do niego. Teren jest zadbany, wykoszony. Po drodze liczne stanowiska dziewięćsiła bezłodygowego, czasem można spotkać tu ślady bytowania niedźwiedzi w postaci odchodów lub odbitych na drodze tropów.

Ruské, droga obok cmentarza
foto: P. Szechyński

Po minięciu terenu zalesionego ukazuje się widok na dawną wieś oraz góry po stronie słowackiej. Łąki są koszone. Przed wejściem na teren dawnej wsi kolejna wiata biwakowa po lewej stronie drogi. Za plecami wybija się opadający w kierunku przełęczy Rypi Wierch (1003 m n.p.m.) w paśmie granicznym. Stoki Rypiego po stronie słowackiej objęte są rezerwatem Sipkova.

Przy wejściu na teren dawnej wsi znajduje się tabliczka z krótką informacją oraz zgromadzone przy niej dawne słupki graniczne. Wieś została założona (lokowana) w roku 1567 jako Oroszruszka. W roku 1944 wieś uległa zniszczeniu w wyniku walk niemiecko - radzieckich. Odbudowano ją w 1967r., nie na długo. Ruské zostało wysiedlone a zabudowania rozebrane w roku 1986 ze względu na budowę zbiornika wodnego Starina. Likwidacji uległo wówczas łącznie 7 wsi (Starina została zalana całkowicie, ponadto były to Vezká Pozana, Zvala, Smolník, Dara, Ostrużnica i Ruské.) a tereny te objęto ochroną, jako, że Starina jest ujęciem wody pitnej, zaopatrująca m.in. Koszyce i Preszov.

Ruské, jeden z nagrobków - krzyż ułamany, przybity do drzewa. Z tyłu mogiły z I wojny światowej.
foto: P. Szechyński

Początkowo był tu zakaz wstępu, obecnie nie jest już respektowany. Z decyzją o likwidacji wsi Ruské nie może pogodzić się większość jej mieszkańców, którzy zostali przesiedleni do Sniny. Powstało Stowarzyszenie, które dochodzi praw do własności tych ziem. Dziś powstało tu sporo niewielkich dacz/altanek, gdzie dawni mieszkańcy spędzają czas w weekendy czy podczas urlopu. Najczęściej są to pomieszczenia przerobione z dawnych kabin samochodowych lub wagonów kolejowych.

Na terenie wsi rzuca się w oczy duża ilość drzew owocowych oraz kwiaty ogrodowe. Szczególnie dużo tu (latem) kwitnących żółto rudbekii nagich o pełnych kwiatach. W związku z powyższym jest to zrozumiałe. W górnej części wsi, blisko drogi stoi bardzo już uszkodzony drewniany krzyż. Ponadto zachowały się tu dwa krzyże przydrożne, miejsce po cerkwi, na którym ustawiono niewielką kaplicę (podobnie do Jawornika k. Komańczy), kilka grobów wokół cerkwiska oraz cmentarz.

Stary krzyż rusiński
foto: P. Szechyński

Przechodząc przez wieś mijamy najpierw pierwszy z krzyży przydrożnych (krzyż Mikoły, po prawej), miejsce po cerkwi (również z prawej - znajdowała się tu cerkiew greckokatolicka z 1789r.). W miejscu po cerkwi stała do niedawna niewielka drewniana kaplica. Końcem lata 2016 wybudowano nową. Obok cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej z kilkunastoma grobami. Po kolejnych kilku minutach spotykamy położony po lewej stronie drogi cmentarz grzebalny. Teren cmentarza jest rozległy i ogrodzony. Prowadzi do niego brama i dróżka w lewym narożniku. W górnej części krzyż widoczny z drogi oraz drugi cmentarz wojenny. Nagrobki ulokowane równolegle do skarpy, wiele mocno już uszkodzonych upływem czasu. Prawie naprzeciw cmentarza charakterystyczny krzyż przydrożny, z roku 1852 postawiony przez Jaoannę Stanko (Prícestný kríż na Hamarčat Lúkach). U jego podstawy charakterystyczna czaszką, częsty element na tych terenach. Jest to głowa Adama, który miał być pochowany pod Golgotą.

Ruské, nowa kaplica, 2023
foto: M. Piela

Po ok. 1 h od przełęczy dochodzimy do skrzyżowania we wsi Ruské, miejsce to nazywa się Pod Hrabom (470 m n.p.m.). Przy skrzyżowaniu wiata turystyczna oraz zadaszona studnia, gdzie można zaczerpnąć wody. Po przeciwnej stronie drogi tablice informacyjne Parku Narodowego "Połoniny" oraz liczne szlakowskazy. W październiku 2016 ustawiono tu sporej wielkości głaz poświęcony Świętemu Hubertowi. Za skrzyżowaniem zaczynają się tereny rezerwatów Ruské i Pod Ruskem. Powrót na przełęcz nad Roztokami to ok. 1,5 h marszu. Można też kontynuować wycieczkę szlakiem niebieskim do Smrekovicy lub Runiny (w lewo) lub zielonym szlakiem rowerowym w prawo - do Jalovej (14 km) lub Stakcina (19,5 km).

Podsumowując: piękne, malownicze tereny, które warto odwiedzić. Spokój nawet w sezonie turystycznym. Ciekawa przyroda (występują tu m.in. żubry) i widoki na trasie.

Zobacz także: Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło

Kilka zdjęć z proponowanej trasy:

1. Obelisk pamięci wyzwolicieli wsi Ruské.
2. Dawne słupki graniczne.
3. Nowa kaplica podczas budowy (wrzesień 2016).

3. Cmentarz przycerkiewny w Ruskiem.
4. Cmentarz wojenny obok miejsca po cerkwi.
5. Cmentarz grzebalny na wzgórzu - w tle Rypi Wierch.

6. Cmentarz wojenny wewnątrz cmentarza grzebalnego.
7. Cmentarz grzebalny.
8. Nowa kaplica po ukończeniu, październik 2016 (foto: H. Myśliwiec).

9. Ruské, obelisk św. Huberta (foto: H. Myśliwiec).
10. Świeże odchody i tropy niedźwiedzia na drodze do Ruskiego.
11. Droga do Ruskiego - w tle pasmo graniczne.

12. Na przełęczy nad Roztokami.
13. Na przełęczy nad Roztokami.
14. Chatka pod przełęczą nad Roztokami (bivak-chata).

15. Porta Rusica od strony słowackiej.
16. Dawnym traktem.
17. Studzienka pod przełęczą.

18. Las przy szlaku niebieskim biegnącym w tym miejscu traktem.
19. Las przy szlaku niebieskim.
20. Widok w kierunku wsi i gór słowackich.

21. Widoki na Bukowske Vrchy i dolinę wsi Ruské.
22. Widoki na Bukowske Vrchy i dolinę wsi Ruské.
23. Widoki na Bukowske Vrchy i dolinę wsi Ruské.

24. Latem można najeść się jabłek.
25. I poglądać wielokolorowe kwiaty - tu krwawnica pospolita.
26. Pola wsi Ruské.

27. Pierwsze z obecnych "zabudowań" wsi.
28. W miejscach dawnych domów pozostały ogrody - rudbekia naga o pełnych kwiatach.
29. Ruské, typowe obecnie domki letniskowe. W tle Rypi Wierch.

30. Dogorywa drewniany krzyż rusiński.
31. Krzyż przydrożny (chrest Mikoly).
32. Lato w Ruském.

33. Poprzednia kaplica w miejscu po dawnej cerkwi greckokatolickiej (2013).
34. Droga przez wieś, przy dobrej pogodzie sielankowe widoki.
35. Jedna z kilku "daczy".

36. Cmentarz w Ruském.
37. Cmentarz w Ruském.
38. Krzyż J. Stanko z 1858 roku.

39. Drzew owocowych jest tu mnóstwo.
40. Skrzyżowanie - Pod Hrabom, wiata turystyczna.
41. Dziewięćsił bezłodygowy w Ruskem.

tekst oraz zdjęcia: P. Szechyński