» Miejscowości | Stefkowa

Stefkowa

Stefkowa - to duża rozciągnięta wieś o charakterze ulicówki (ponad 620 mieszkańców) przy dużej obwodnicy bieszczadzkiej i linii kolejowej Zagórz - Krościenko - Chyrów położona w dolinie Starego Potoku między pasmem Żukowa a pasmem Ostrego Działu (726 m) znajdującym się już w Parku Krajobrazowym Gór Słonnych. Geograficznie przynależy do Gór Sanocko-Turczańskich, których częścią są GS.

W miejscowości: szkoła z letnią bazą noclegową, leśnictwo, zabytkowa cerkiew drewniana (obecnie kościół rz. kat.), sklepy, gospodarstwa agroturystyczne i pokoje gościnne. Miejscowość posiada dogodne połączenia PKS z Sanokiem, Leskiem i Ustrzykami Dolnymi.

Ważniejsze epizody z przeszłości:

Kapliczka w Stefkowej
foto: S. Orłowski

1489 r. - wzmiankowana w źródłach jako "Stephowa Wola" założona została na prawie wołoskim w sobieńskich dobrach Kmitów i należała do dóbr prywatnych. Miała jeszcze wówczas wolniznę (zwolnienie z podatku), co oznacza, że musiała powstać po 1465 r. Nazwa wsi ma pochodzenie dzierżawczo-kulturowe zestawione od imienia ruskiego Stefko, pol. Stefan. W 1678 r. - zwana była Sztefkową, 1785 r. Stefkową.

1526 r. - we wsi była już cerkiew parafialna obrządku wschodniego.

1580 r. - wieś przeszła w ręce Stadnickich, a następnie Mniszchów.

1672 r. - podczas ostatniego już najazdu czambułów tatarskich Nuradyn-Soltana na Bieszczady we wsi ocalało tylko 7 domów, ordyńcy ograbili i spalili wieś, a mieszkańców uprowadzili na wschód do niewoli. Wieś była wówczas własnością starosty sanockiego Jerzego Wandalina Mniszcha.

1816 r. - wojskowy spis ludności cyrkułu sanockiego obrazu stan miejscowości po zniszczeniach wojen napoleońskich. Wieś liczyła 700 mieszkańców ogółem, było w niej 100 domów, 189 rodzin, 1 duchowny, 4 szlachciców, 2 urzędników, 87 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 16 mniej użytecznych i 67 nieużytecznych mężczyzn do służby wojskowej, 1 czasowo-zwolniony ze służby, 1 szeregowy, 140 chłopców do 14 lat, 21 chłopców w wieku od 15 do 17 lat, 345 kobiet i dziewcząt, 149 mężczyzn żonatych, 206 nieżonatych i wdowców. 3 osoby wyjechały poza teren cyrkułu. W inwentarzu wsi spisano ponadto 12 koni (1 ogier, 1 źrebak, 3 klacze, 7 wałachów), 150 wołów, 158 krów. We wsi nie było owiec.

Kościół w Stefkowej
foto: S. Orłowski

1819 r. - właściciel wsi Ignacy Górski ubezpieczył na swoich dobrach Stefkowa i Lutowiska donację na rzecz klasztoru benedyktynek w Przemyślu.

1872 r. podczas budowy torów kolei żelaznej znaleziono skarb składający się z kilku ozdób z epoki brązu.

1890 r. - wiernych grekokatolików - 949.

1918 r. - wiernych grekokatolików 1120.

1921 r. - miejscowość liczyła 221 domów i 1218 mieszkańców (1045 greko-katolików, 132 łacinników i 41 Żydów wyznania mojżeszowego).

1938 r. - wiernych grekokatolików 1264.

1944 r. - UPA zamordowała 3 mieszkańców wsi: kolejarza Władysława Seredyńskiego (46 lat), młynarza Eugeniusza Sobór (32 lata) i Józefa Sobór (29 lat).

1945 r. - podczas spisu powszechnego ludności przeprowadzonego w dniu 10 stycznia przez sołtysa Michała Seredyńskiego we wsi mieszkało 700 osób dorosłych i 687 dzieci (wykazy imienne).
- podczas kolejnego spisu ludności w dniu 13 VI 1945 r. we wsi wykazano 545 osób dorosłych pow. 18 lat (20 Polaków i 525 Ukraińców) oraz 817 dzieci (30 Polaków i 787 Ukraińców). Stosowano kryterium wyznaniowe.
- do końca 1945 r. na mocy umowy o repatriacji ludności ukraińskiej na wschód do USRR wysiedlono 811 osób. We wsi pozostało 19 rodzin mieszanych liczących 62 osoby.

1946 r. - wysiedlenia na wschód.

1947 r. - w maju podczas akcji "Wisła" wysiedlono stąd na Ziemie Odzyskane 835 osób wyznania grecko-katolickiego.

1987 r. - wieś Stefkowa liczyła 585 mieszkańców, 109 gospodarstw rolnych zajmujących pow. 542 ha hgruntów, w tym 474 użytków rolnych, 1278 ha lasów (w tym 77,4 ha lasów prywatnych).

Warto zobaczyć:

Kościół w Stefkowej
foto: S. Orłowski

1. Neogotycki murowany kościół, nie ukończony z powodu wybuchu II wojny światowej, obecnie użytkowany jako magazyn.

2. Cerkiew drewnianą greckokatolicką p.w. św. Paraskewii, zbudowaną ok. 1840 r. z dzwonnicą słupową obok fundacji Andrzeja Górskiego. We wnętrzu posiada ikonostas z 1904 r., który w latach 70-tych został rozcięty na części i zawieszony na ścianach nawy oraz prezbiterium. Zachował się także fragment nastawy ołtarzowej z ikoną Opieki Matki Bożej (Pokrow) z 1797 r., fundacji Wasyla Bodnara i jego matki, pochodzący z poprzedniej cerkwi oraz dwa obrazy z pocz. XVIII wieku (Świętej Rodziny i św. Hieronima). Ocalał też portret fundatora cerkwi. Dzwonnica cerkiewna drewniana konstrukcji szkieletowej zbudowana została w 1906 r. na planie zbliżonym do kwadratu i nakryta dachem namiotowym. Po 1947 r. obiekt użytkowany jest jako łaciński kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP.
Więcej o świątyni: Cerkiew w Stefkowej

3. Cmentarz cerkiewny: posiada kilka cennych nagrobków: Andrzeja Górskiego i jego brata - fundatorów świątyni (dwa bliźniacze nagrobki otoczone wspólnym żelaznym ogrodzeniem obok dzwonnicy), kilka starych nagrobków ważnych ongiś mieszkańców m.in. Eleonory Kałużniackiej (2 poł. XIX w.) i Józefa Juliana Korab Laskowskiego (1831 - 1914), właściciela majątku.

4. Mogiłę Tatarską - płaski kurhan na pobliskim wzgórzu obok cmentarza. Według tradycji ma tu spoczywać wódz tatarski, poległy w bitwie stoczonej w pobliskiej dolince zwanej do dziś Tatarską Doliną.

Osobliwości przyrody:

Park podworski posiada dziś tylko ślady swoich granic z fragmentami wałów oraz tarasów i platformy ziemnej, na której stał dwór. Z dawnej zabudowy nic nie pozostało. Jeszcze po II wojnie światowej zachowane były XVIII - wieczne założenia geometryczne z pojedynczymi pomnikowymi drzewami lipy drobnolistnej i szerokolistnej (400 cm). Nie ocalały też ogrody dworskie rozplanowane na rzucie prostokąta i wewnętrzne kwatery wypełnione regularnymi rzędami drzew owocowych oraz dwoma kwietnikami na osi bocznej dworu. Zewnętrzne granice ogrodu zamknięte były alejami lipowymi, biegnącymi przez całą szerokość doliny tj. od brzegów potoku aż do skarpy wzniesienia. Przeważającym gatunkiem w zbiorowiskach roślinnych była lipa szerokolistna i dąb szypułkowy, lecz uległy dewastacji. Wycięto też zbiorowiska o charakterze pół naturalnym, wiele świerków, dębów i jesionów. Do dziś ocalały drzewa pomniki: klon jawor (320 cm), klon polny (300 cm), klon zwyczajny (240 cm), 17 lip szerokolistnych i drobnolistnych (200 - 400 cm).

Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"