» Miejscowości | Ustjanowa

Ustjanowa położona jest na trasie wielkiej obwodnicy bieszczadzkiej, tuż przed Ustrzykami Dolnymi (od strony Leska), pomiędzy pasmem Żukowa a szczytami Małego Króla (642 m n.p.m.), Wielkiego Króla (732 m n.p.m.) i Berda (728 m n.p.m.). Turystycznie zaliczana do Bieszczadów, jednak geograficznie Ustjanowa położona jest w Górach Sanocko-Turczańskich.

Ustjanowa - widok z podejścia na Holicę
foto: P. Szechyński

Miejscowość dzieli się na Ustjanową Górną i Dolną, lokowana była na prawie wołoskim w dobrach rodu Kmitów końcem XVw. Pierwsze wzmianki o Ustjanowej pochodzą z roku 1489. Zapisano ją pod nazwą Ustyanowa Vola, osiedliła się tu ludność pochodzenia ruskiego, wołoskiego i polskiego. Z rąk Kmitów przeszła na własność Herburtów, Dubrawskich, następnie Rześciańskich, Dubrowskich i Szemelowskich. Sama nazwa wsi pochodzi od imienia Justynian (Ustyan).

Cerkiew w Ustjanowej, rok 1957
foto: R. Brykowski

W XV wieku prowadziła tędy królewska droga państwowa (via publica) łącząca Kraków z Sanokiem, Samborem i Lwowem. W roku 1520 właściciel wsi Piotr Kmita otrzymał od króla Zygmunta Starego przywilej na pobieranie w Ustianowej myta z przeznaczeniem na utrzymanie drogi w dobrym stanie i budowę mostów. W 1526 odnotowano istnienie cerkwi parafialnej.

W roku 1672, podczas ostatniego już najazdu czambułów tatarskich Nuradyn-Soltana na Bieszczady we wsi ocalało tylko 5 domów, ordyńcy ograbili i spalili wieś a mieszkańców uprowadzili na wschód do niewoli. Była to nadal własność Herburtów.

Cerkiew w Ustjanowej, rok 2010
foto: P. Szechyński

Początkiem XIXw. (1816r.) wojskowy spis ludności cyrkułu sanockiego obrazuje stan miejscowości po zniszczeniach wojen napoleońskich. Wieś liczyła wówczas 817 mieszkańców ogółem, było w niej 117 domów, 137 rodziny, 8 szlachty i urzędnik, 1 ogrodnik, 101 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 12 mniej użytecznych, 69 nieużytecznych mężczyzn do służby wojskowej, 2 szeregowy powołanych do wojska, 1 do transportu, 3 czasowo zwolnionych od służby, 2 żonatych z dziećmi bez opieki, 4 wdowców, 137 chłopców do 14 lat, 30 chłopców w wieku od 15 do 17 lat, 442 kobiety i dziewczęta, 177 mężczyzn żonatych, 198 mężczyzn nieżonatych i 2 osoby nieobecne podczas spisu. W inwentarzu spisano ponadto 34 koni (w tym 15 klaczy i 14 wałachów, 4 źrebaki) 195 wołów, 199 krów i 6 owiec. We wsi w ogóle nie było ogierów.

W roku 1890 szematyzm podaje liczbę 520 wiernych (z Ustjanową Dolną) obrządku greckokatolickiego, natomiast w 1918 roku - już 1300 greckokatolickich wiernych (z Ustjanową Dolną).

6 XII 1918r. Ukraińcy postanowili zaatakować Ustrzyki Dolne, aby odciąć od Polski załogę Lwowa. Na odsiecz miastu pośpieszył szybko przybyły z Krakowa szwadron kawalerii (60 szabel), który od strony Ustjanowej uderzył na Równię i u zbiegu drogi w Hoszowczyku rozbił kolumnę ukraińską biorąc 38 jeńców.

Kaplica grobowa Szemelowskich
foto: P. Szechyński

12 XII 1918r. przez wieś przeszły polskie oddziały pod dowództwem płk. Minkiewicza (2000 piechoty, 10 dział i pociąg pancerny "Kozak" rozwijając natarcie na Ustrzyki Dolne i śpiesząc na odsiecz Lwowa.

14 i 22 stycznia 1919 roku Ukraińcy dwukrotnie usiłowali zająć Ustrzyki Dolne atakując je m.in. też od strony Ustjanowej, lecz odstraszył ich ogniem dział polski pociąg pancerny.

W 1921r. wieś liczyła 280 domów i 1671 mieszkańców (1366 grekokatolików, 208 łacinników i 96 wyznawców religii mojżeszowej). W obu częściach wsi stały drewniane cerkwie, obie z 1792r. i pod tym samym wezwaniem św. Paraskewii. Cerkiew w Ustianowej Dolnej została rozebrana w roku 1953. Zachował się cmentarz z kilkoma zniszczonymi nagrobkami, który znajduje się ok. 200m od szosy, nieopodal pensjonatu "Willa Stasia". Cerkiew w Ustianowej Górnej zachowała się do dziś. Obecnie funkcjonuje jako kościół rzymskokatolicki pw. np. Marii. Na przycerkiewnym cmentarzu zachował się jeden nagrobek z XIXw., należący do księdza greckokatolickiego. Obok neogotycka kaplica grobowa rodziny Szemelowskich, w której spoczywają członkowie rodu.
Więcej o cerkwi: cerkiew w Ustjanowej

W Ustjanowej
foto: P. Szechyński

W latach 1931-1939 Ustjanowa związana była z lotnictwem szybowcowym. Jesienią 1931 zwiad lotniczy Dęblińskiej Sekcji Lubelskiego Klubu Lotniczego wypróbował na zboczach Żukowa szybowiec NN-bis zbudowany przez podchorążych tej szkoły. Loty wypadły rewelacyjnie. Odkryto wspaniałe warunki termiczne i doskonałe noszenia pozwalające na szybkie szkolenie pilotów.

Dwa lata później na pobliskiej Holicy (762 m n.p.m.) i grzbiecie pasma Żukowa powstało ogromne, znane w Europie górskie lotnisko szybowcowe. Do jego uruchomienia przyczynił się ppłk pilot Bolesław Stachoń zakładając dla szkoły w Dęblinie wojskowy Obóz Szkoleniowy. Szybowisko szybko rozrosło się i po roku posiadało już duże hangary, infrastrukturę lotniczą z lotniskiem dla samolotów w dolinie i wyciągarki dla szybowców na stokach Żukowa. W roku 1935 odbywały się tu coroczne zawody szybowcowe, zorganizowano także III Krajowe Zawody Szybowcowe (22.09 - 26.10.1935), podczas których dokonano licznych wyczynów i ustanowiono nowe rekordy Polski. Rok później (1936 r.) wybudowano hangar na szczycie Żukowa a cały ośrodek lotniczy obejmował już Ustianową Centralną, Żuków, Równię i Gromadzyń. Znajdowały się tutaj znakomite szybowce typu Salamandra, Delfin i Rekin. W tym samym roku odbyły się tu IV KZSzyb (28.06 - 12.07.1936). Przeszkolono też grupę narciarzy do lotów m.in. Stanisława Marusarza i Bronisława Czecha. Ćwiczyli tutaj również tak sławni piloci jak: Adam Dziurzyński, Tadeusz Góra, Adam Ziętek, Wanda Modlibowska, Irena Kępkówna itp. W tymże roku Kazimierz Antoniak na szybowcu SG#/36 osiągnął wysokość 3435 m. Rekord ten poprawiony został dopiero po II wojnie światowej. Kolejnym wyczynem był przelot Bolesława Baranowskiego o długości 332 km w linii prostej z lądowaniem w Rumunii.

Dawny cmentarz w Ustjanowej
foto: P. Szechyński

W 1939 wojskowa szkoła pilotażu szybowcowego w Ustjanowej dysponowała 774 maszynami, 54 stanowiskami startowymi i szkoliła od 300 do 1000 pilotów miesięcznie. W owym czasie warsztaty lotnicze zatrudniały ok. 120 osób. W dniu 11 września 1939r. Niemcy zajęli ją wraz ze sprzętem lotniczym.

W roku 1945 większa część Ustjanowej została przecięta granicą państwową i znalazła się po stronie Związku Radzieckiego. Do końca 1945 r. na mocy umowy o repatriacji ludności ukraińskiej wysiedlono do USRR z Ustjanowej Dolnej 214 osób. We wsi nie wykazano po tym fakcie rodzin mieszanych. W 1951 r. Ustjanowa Górna ponownie wróciła do Polski po regulacji granic z USRR. Niestety jej mieszkańców wysiedlono na wschód - fakt ten upamiętnia tablica znajdująca się obok dawnej cerkwi.

Po wojnie, w roku 1969, na miejscu przedwojennej szkoły szybowcowej odsłonięto pomnik projektu Marii i Łukasza Juraszyńskich dla uczczenia pamięci lotników wychowanków ustianowskiej szkoły poległych na Frontach II wojny światowej.

Dawny cmentarz w Ustjanowej
foto: P. Szechyński

Lata 70.XX wieku stały pod znakiem rozwoju wsi w kierunku branży drzewnej. W marcu 1973 Rada Ministrów w przyjętym programie rozwoju gospodarczego Bieszczadów na pierwszym miejscu wyeksponowała budowę dużego Kombinatu Drzewnego w Ustjanowej. W tym samym roku ruszyły pierwsze prace budowlane a 1 lipca 1977 nastąpiło uruchomienie pierwszego wydziału przetarcia drewna w kombinacie. Rok później uruchomiana została wytwórnia płyt wiórowych a w 1979 wytwórnia segmentów podłogowych (parkietu), wytwórnia skrzynek podcienianych, zaś miasto Ustrzyki Dolne uzyskało nowe osiedle mieszkaniowe i nowoczesną oczyszczalnię ścieków. W wodę wraz z kombinatem zaopatrywane było rurociągiem ze stacji uzdatniania wody w Solinie. Kombinat drzewny zbankrutował w roku 1993 w związku z trudną sytuacją w branży. Rozpoczęła się jego grabież oraz dewastacja. Obecnie w Ustjanowej działa wydział firmy Dankros, która powstała w roku 1991 i posiada jeszcze wydziały w Krościenku i Zaklikowie. W Ustjanowej produkowane są m.in. fryzy bukowe, elementy meblowe, elementy schodów, tarcica bukowa, płyty klejone bukowe, elementy domów z drewna i domy z drewna.

Obecnie wieś rozwija się w kierunku branży turystycznej. Liczne pensjonaty i gospodarstwa agroturystyczne. W okolicy wyznakowano kilka ciekawych tras pieszych, rowerowych oraz do narciarstwa biegowego. Przykładem takiej trasy może być ścieżka prowadząca z Ustjanowej na Holicę w paśmie Żukowa. Opis trasy: » Ścieżka dydaktyczna "Na stokach Żukowa". W pobliżu przebiega również szlak niebieski prowadzący m.in. przez Ustrzyki Dolne, Równię i Teleśnicę Oszwarową.

Zobacz także:

cmentarz w Ustjanowej - zdjęcia
Ustjanowa noclegi

Bibiografia:

Orłowski Stanisław - opr. "Ustjanowa",
Kryciński Stanisław - "Cerkwie w Bieszczadach", Pruszków 1995.

Ustjanowa. Tablica w 50 rocznicę przymusowego wysiedlenia ludności polskiej z ojcowizny - grzędy sokalskiej w województwie lwowskim w Bieszczady i inne strony Polski.
foto: P. Szechyński