» Dawne wsie | Tarnawa Niżna i Wyżna

Tarnawa Niżna i Wyżna

Tarnawa Niżna i Wyżna - dolina Górnego Sanu od zawsze była terenem zainteresowania możnowładców. Ziemie te stykały się bezpośrednio z pasem lasów i ziem granicznych należących do króla.

Tarnawa Niżna
foto: P. Szechyński

Władysław Warneńczyk darował ziemie nad Górnym Sanem rycerzowi z Turki który był członkiem jednej z wypraw. Zanko Wołoch, bo to o nim mowa otrzymał ziemię zwaną Thernowe polye, nadanie obejmowało obszar od potoku Halicz (Bukowiec) po wieś Żurawin. Zanko pozbył się swoich ziem za 100 florenów nie zasiedlając tam żadnych mieszkańców. Potomkowie nabywców przyjęli nazwisko Ternowskich. Ziemia ta była przedmiotem sporów pomiędzy Kmitami, właścicielami wsi Żurawin, a właścicielami Ternowy. Ciągła ekspansja w górną część doliny Sanu zakończyła się wykupieniem przez Kmitów w 1533 roku spornych terenów i włączeniu ich do państwa sobieńskiego.

Zabudowania po dawnym Igloopolu w Tarnawie Niżnej w roku 2004
foto: P. Szechyński

Przyglądając się temu obszarowi można wysunąć wniosek że wsie takie jak Łokieć, Sokoliki, Tarnawa Niżna i Wyżna, Bukowiec, Beniowa i Sianki powstały na terenie o nazwie Ternowa. Piotr Kmita w 1537 roku wydaje dokument lokacyjny Waśkowi Ilnickiemu dla wsi Ternowa Niżna i Wyżna. Wyżej wymieniony zapłacił za dwa kniaźstwa 100 grzywien. Miały one powstać na surowym korzeniu. Mimo że funkcjonowały dwie nazwy, wsie te funkcjonowały jako jeden organizm i miały jednego właściciela. Dopiero Śmierć Barbary z Herburtów przypieczętowała rozdział obu wsi. Tarnawa Niżna przypadła rodzinie Stadnickich, natomiast Tarnawa Wyżna Stanisławowi Herburtowi i Janowi Barzemu.

Nieczynny punkt kasowy BdPN w Tarnawie Niżnej, 2016
foto: P. Szechyński

Pod koniec XVIII wieku Tarnawa Niżna i Wyżna należała do klucza szandrowieckiego który był częścią dóbr rodziny Mniszchów. Okazuje się że Tarnawie na przełomie XVIII/XIX wieku mieszkała szlachta zagrodowa.

W 1799 r. mieszkało we wsi 17 mężczyzn stanu szlacheckiego. Można wymienić takie nazwiska: Sikorscy, Ławrowscy, Broniewicze, Gdowscy, Komarniccy. Nie wiadomo kiedy literka "e" została zamieniona na "a" w nazwie wsi, ale to najprawdopodobniej zasługa kartografów austriackich, którzy tworzyli mapy rejonu Bieszczadów.

Tarnawa Niżna, 2016
foto: P. Szechyński

W roku 1939 (listopad) teren ten zajęły wojska niemieckie i sowieckie. Na Sanie zrobiono wówczas granicę, która rodzieliła wieś na dwie części. Wschodnia część przypadła sowietom, którzy wysiedlili 800 metrowy pas i rozebrali stojące tam budynki. Niemcy zajęli zachodnią część. Z polskiej czyli zachodniej części ludność została wysiedlona do ZSRR w czerwcu 1946 roku. Po wysiedleniu mieszkańców wszystkie domy i cerkwie w obu wsiach zostały zniszczone. Z Tarnawy Wyżnej wysiedlono wówczas 114 właścicieli domów (do ZSRR) z Niżej 92. Zabudowania dworskie Tarnawy Wyżej rozebrano już w 1939 - podczas oczyszczania pasa, natomiast Tarnawy Niżnej najprawdopodobniej podczas wysiedleń. Po stronie ukraińskiej zachowała się ruina dzwonnicy cerkiewnej.

Właściciele wsi:

• 1444 - Zanko Wołoszyn z Turki
• 1469-1479- Jaczko i Melko ze Stronnego, Iwaszko, Hryczko i Jurko Ternowscy
• 1479 -Fiedor Tatomir ze Stronnego
• 1504 - Jaczko i Kost Ternowscy
• 1505 - Kost Ternowski
• 1533 - Iwan i Michał Ternowscy
• 1533 -Piotr Kmita
• 1553-1579 - Barbara z Herburtow
• 1580 - podział wsi

Tarnawa Niżna:

• 1580 - Jędrzej, Jan, Jerzy i Krzysztof Stadniccy
• 1589 - Stadniccy
• 1662 - Stadniccy oraz Jan Dwernicki i Remigian Sikorski
• 1676 - A. Kopystyński, R. Sikorski
• 1769 - Ossolińscy
• 1773 - Mniszchowie, jeden folwark należał do Sikorskich
• 1785 - A.Sikorski (folwark w T.N)
• 1786 - J.Mniszech
• 1797 - P.Krechowiecki
• 1797 - W.Ławrowski (folwark T.N)
• 1852 - W.Kieszkowski
• 1862-1867 - H.Kieszkowski
• 1878 - W.Ławrowski
• 1893 - A.Ławrowska i E. Turowska
• 1903 - F.Turowski i wspólnicy
• 1930 - S. Rosen.

Tarnawa Wyżna:

• 1580- S. Herburt i J. Barzy
• 1589 - S. i E. Herburtowie
• 1663 - Stadniccy
• 1773 - Mniszchowie
• 1786 - J. Mniszech
• 1828 - S. Kieszkowski
• 1844-1879 - H. Kieszkowski
• 1895 - Leib Rand
• 1903-1930 - Mendel Rand
• 1931-1938 - W. Kosturkiewicz

Pozostałości po dawnym Igloopolu w Tarnawie Niżnej, 2004
foto: P. Szechyński

Dziś Tarnawa Niżna jest punktem wypadowym w dolinę Górnego Sanu - do punktu widokowego na Sianki ukraińskie i obelisku symbolizującego źródła Sanu oraz do Dźwiniacza Górnego (cmentarze, torfowiska). Po drodze z Tarnawy Niżnej do Bukowca znajdują się ciekawe, udostępnione turystom torfowiska, po których można spacerować po specjalnych pomostach. Tuż przed Tarnawą od strony Mucznego zachowały się filary dawnego mostu kolejki wąskotorowej.

Pozostałości po dawnym Igloopolu w Tarnawie Niżnej, 2016
foto: P. Szechyński

Obecnie mieszka tu kilkanaście osób w kilku zabudowaniach. Wybudowano również murowany kościół rzymskokatolicki. W miejscowości nie ma zasięgu sieci komórkowych. Telefony przestawiaja się tu automatycznie na czas ukraiński - o godzinę do tyłu. Jedyne miejsca, gdzie można złapać słaby sygnał, to charakterystyczny ostry zakręt na końcu wsi oraz najbliższe wzgórze z kilkoma starymi drzewami (pierwszy podjazd za zakrętem).

Potok Roztoki w Tarnawie Niżnej w pobliżu ujścia do Sanu
foto: P. Szechyński

Nieopodal "Bazy nad Roztokami" (dawny hotelik BdPN "Nad Roztokami", obecnie zamknięty) można było nabyć bilet do parku oraz wniesć opłatę za parking w Bukowcu, dokąd można dojechać samochodem (kiepska droga na końcowym odcinku). Obecnie bilety kupuje się w punkcie kasowym na parkingu w Bukowcu. Bilety na ścieżkę do Dźwiniacza można natomiast kupić w barze Bazy nad Roztokami. Noclegi w Tarnawie, to pokoiki oferowane przez hotelik (warunki turystyczne, sklepik, bar i restauracja) oraz kilka kwater w pobliskich domach. W oddalonym o 5 km Mucznem oferta noclegowa jest znacznie bogatsza: agroturystyka, domki letniskowe, hotel a ponadto m.in. sklep i karczma, jazdy konne, dania z dziczyzny, pstrągi prosto ze stawu, parking i inne.

Kiedyś w Tarnawie Niżnej było duże (jak na tamte warunki) gospodarstwo Igloopolu, po którym zostały obecnie tylko budynki, które są stopniowo rozbierane i przerabiane, między innymi na stajnie dla koni huculskich. W okresie działalności w oborach trzymano ok. 900 sztuk bydła oraz ponad 1200 owiec.

Stanica konna BdPN w Tarnawie Niżnej, 2016
foto: P. Szechyński

Część budynków dziś służy jako stajnia, pierwotnie głównie dla koni prywatnych, obecnie znajduje się tu Stanica Konia Huculskiego BdPN. Stanica czynna jest sezonowo od maja do września w godzinach 9.00 - 17.00. W okolicy Tarnawy wyznakowanych jest kilka szlaków konnych, na których wprawieni "koniarze" mogą pojeździć. Dla początkujących jest jazda w ujeżdżalni lub na padoku w cenie 60 zł/ 45 minut, oprowadzanie dzieci na koniu: 20 zł / 2 kółka + 5 zł każde kolejne kółko, jazda terenowa w grupie pod opieką instruktora to koszt 70-100 zł/godzina a wycieczka do szałasu. Stanica oferuje również przejażdżki bryczką (5 osobową) w cenie od 250 zł w zależności od trasy.

Stajnie w Tarnawie, teren po Igloopolu, 2002
foto: P. Szechyński

Za zabudowaniami po Igloopolu, na górce, mieścił się spory hotel. Obiekt był dłuższy czas opuszczony i zamknięty. W związku z tym odbył się przetarg na jego rozbiórkę i obecnie po budynku hotelu nie ma śladu. Prowadząca do niego asfaltowa dróżka powoli zarasta. Dyrekcja BdPN planowała utworzyć w Tarnawie wzorcową wioskę Bieszczadzkiego Parku Narodowego, gdzie turyści mieli znaleźć ciszę i spokój. Wszystko miało zostać przebudowane i zagospodarowane na potrzeby Parku w przeciągu najbliższych lat. Na razie skończyło się na planach.

San w Tarnawie Niżnej, będący w tym miejscu granicą państwa. Z lewej Ukraina z prawej Polska
foto: P. Szechyński

Z Tarnawy Niżnej wyznaczono ścieżkę dydaktyczną, oraz konną, prowadzącą przez torfowiska Dźwiniacz i Łokieć, do starego cmentarza w Dźwiniaczu. Odległość tam i z powrotem wynosi 7 km, jednak niekoniecznie trzeba wracać do Tarnawy, można przejść dalej przez Młyniszcze i Czerenną i wyjść w Mucznem, jednak jest to odległość dość spora.

Obecnie Muczne i Tarnawa Niżna to jedyne zamieszkane wsie na terenie "bieszczadzkiego worka", a kiedyś (przed II wojną światową) było ich znacznie więcej, bo jeszcze osiem oprócz w/w, a dokładnie były to: Sianki, Beniowa, Sokoliki Górskie, Bukowiec, Tarnawa Wyżna, Dydiowa, Łokieć oraz Dźwiniacz Górny. Zamieszkiwała je ludność głównie bojkowska. Po wielu z nich pozostały ślady jedynie w postaci ruin cerkwi i zaniedbanych cmentarzy.

Na terenie znajdującej się za Kiczerą Dydiowską (799 m n.p.m) dawnej Dydiowej, znajduje się bacówka, która obecnie jest własnością prywatną. Na północnych stokach Kiczery Dydiowskiej, znajduje się jedna z dłuższych i głębszych bieszczadzkich jaskiń (26m długości i 15m głębokości), zwana Dydiowską Jamą.

P. Szechyński, Zbigniew Jantoń

Zobacz także:

Galeria zdjęć - Tarnawa Niżna i Muczne
Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Torfowisko wysokie Tarnawa
Pichurów - punkt widokowy k.Tarnawy
Cmentarz w Dźwiniaczu Górnym
W Dolinie Górnego Sanu - ścieżka historyczno-przyrodnicza
Muczne

Literatura:

1. Kryciński S., Bieszczady Słownik Historyczno-Krajoznawczy cz.I Gmina Lutowiska
2. Krygowski W., "Bieszczady i Pogórze"
3. Krukar W., Mapa "Bieszczady Wysokie", wyd. Ruthenus
4. Informacje własne.

Tarnawa Niżna
foto: P. Szechyński

Kościół w Tarnawie Niżnej, 2016
foto: P. Szechyński

Krzyż przydrożny w Tarnawie Niżnej na zakręcie, 2016
foto: P. Szechyński

Zakręt w Tarnawie Niżnej, gdzie można złapać sygnał sieci komórkowych. Widoczne na wprost (na środku zdjęcia) zalesione wzgórze jest już po stronie ukraińskiej
foto: P. Szechyński

Tarnawa Niżna, zabudowania po Igoopolu. Widoczne na wprost zalesione wzgórze jest już po stronie ukraińskiej
foto: P. Szechyński

Tarnawa Niżna, stanica konna BdPN, 2016
foto: P. Szechyński

Tarnawa Niżna, "Baza nad Roztokami", 2016
foto: P. Szechyński

Tarnawa Niżna, jeden z niezamieszkałych budynków, 2016
foto: P. Szechyński

Zabudowania pod dawnym Igloopolu, 2014
foto: P. Szechyński

Tarnawa Niżna, stajnie, 2014
foto: P. Szechyński

Filary mostu kolejki przed Tarnawą, 2014
foto: P. Szechyński

Hotelik nad Roztokami w Tarnawie Niżnej, rok 2004
foto: P. Szechyński

Pozostałości po dawnym Igloopolu w Tarnawie Niżnej, rok 2002. Większości z tych budynków obecnie nie ma.
foto: P. Szechyński