» Warto zobaczyć | Rezerwat Gołoborze, dolina Rabskiego Potoku

Rezerwat Gołoborze i Rabe k.Baligrodu - dolina Rabskiego Potoku

Wycieczkę w okolice dawnego Rabego, którą niniejszym chcielibyśmy zaproponować, rozpoczynamy w miejscowości Bystre k. Baligrodu. Bystre to niewielka miejscowość przy trasie obwodnicy, pomiędzy Baligrodem a Kołonicami, natomiast Rabe położone jest w bocznej dolince. Obecnie Bystre to typowo letniskowa osada - kilka ośrodków, sporo domków letniskowych i innych kwater.

Rabe, wiosna 2014. Widoczne na zdjęciu zabudowania zostały rozebrane
foto: P. Szechyński

Mniej więcej przy końcu Bystrego (w kieruku Baligrodu) odszukujemy po lewej stronie drogi most przez potok Jabłonka, który kawałek dalej przechodzi w Hoczewkę i skręcamy w drogę na most. Jeżeli ktoś jedzie / idzie od strony Baligrodu, wówczas za Baligrodem wystarczy skręcić w pierwszą drogę w prawo. Obok skrzyżowania jeden z dużych ośrodków wypoczynkowych a za nim wzgórze Dzidowa (713 m n.p.m.) z widoczną charakterystyczną przecinką leśną, którą wypełnia wyciąg narciarski.

Na lekkim zakręcie, po prawej stronie, kilkadziesiąt metrów za mostkiem znajduje się pamiątkowy głaz z cytatem z "Trzy po trzy" A. Fredry:

"Za Baligrodem granica świata. Wjeżdża się jak w czarne gardło, droga i rzeka to jedno i to samo, a wokół wznoszą się czarne ściany jodeł i smreków".

Kamieniołom Rabe zwany "Grubym" (2005)
foto: P. Szechyński

Kierujemy się prosto wspomnianą drogą, omijając lekkim łukiem w/w ośrodek, basen, a chwilę potem korty tenisowe (asfalt). Droga lekko podchodzi pod górę i po prawej stronie będą dwa kolejne ośrodki z domkami letniskowymi. W tym miejscu umownie kończy się Bystre a zaczyna dolina Rabskiego Potoku. Obecnie w celu wypromowania tego terenu używana jest forma "Dolina Rabskiego Potoku" jako nazwa własna, nie ma ona jednak podłoża historycznego, miejscowi nigdy taką formą się nie posługiwali, podobnie jak określeniem Rabska Dolina.

Droga biegnie teraz łagodnie, wzdłuż rozległej polany po lewej oraz zalesionych zboczy po prawej stronie.

Rabe, utwardzona ścieżka spacerowa
foto: P. Szechyński

Po 10 minutach duży plac i droga odchodząca w prawo. Stoi tu zakaz ruchu i tablica informująca, że za chwilę wejdziemy na teren Odkrywkowego Zakładu Górniczego "Huczwice". Jest także napis informujący o zakazie wstępu na teren kamieniołomu. Sam kamieniołom znajduje się kilkaset metrów dalej, za zakrętem. W roku 2014 powstał tu nowy parking leśny. Można bezpiecznie zostawić samochód i udać się zarówno w głąb rabskiej doliny, jak i na ścieżkę do kamieniołomu. Parking, wiaty dla turystów i inne tego typu obiekty zostały sfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Priorytetu V Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, działanie 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej, Programu Infrastruktura i Środowisko. Od niedawna od parkingu przez Rabe prowadzi utwardzona ścieżka, biegnąca po prawej stronie drogi. Dobra do biegania, dla wózków dziecięcych lub niepełnosprawnych - dzięki niej, nie ma też już konieczności poruszania się drogą.

Rabski potok
foto: P. Szechyński

Jeśli już koniecznie ktoś musi wejść na teren tego kamieniołomu poza ścieżką, pomimo zakazu, należy poruszać się z dużą rozwagą. "Huczwice" (potocznie zwany "Drobnym"), to w przeciwieństwie do kamieniołomu "Rabe" jedna bardzo wysoka ściana, do której pod żadnym pozorem nie należy się zbliżać. Co chwilę spadają tu mniejsze i większe odłamki skalne, sprzyja temu strome zbocze oraz sama budowa geologiczna - kawałki spadają samoczynnie, pociągając za sobą kolejne. Nawet niewielki kamyczek (bo takie zazwyczaj się odrywają) spadając z tej wysokości, może zagrozić zdrowiu. W roku 2005 udostępniona została przez Nadleśnictwo Baligród ścieżka przyrodniczo-geologiczna z której można oglądać ten kamieniołom i nie ma już potrzeby wchodzenia na jego teren - zwłaszcza, że obecnie jest strzeżony. Pełny opis ścieżki: Huczwice - ścieżka geologiczna

Po powrocie z kamieniołomu "Huczwice" do drogi, należy skręcić w prawo. Po chwili mostek na Rabskim Potoku i dochodzimy do leśniczówki, która znajduje się po lewej stronie drogi. Lasy w tej dolinie to leśnictwo Czarne.

Leśniczówka to obecnie w zasadzie jedyne stale zamieszkane zabudowanie na terenie dawnej wsi Rabe. Kawałek za leśniczówką, po przeciwnej stronie drogi stoi zbudowana przez Nadleśnictwo Baligród duża wiata turystycza. Powstała w roku 2014, można tu zarówno schronić się przed deszczem, jak i zorganizować np. ognisko. Po chwili będzie skrzyżowanie. Odchodząca w lewo droga prowadzi do Zakładu Górniczego "Rabe". Można minąć szlaban oraz tablicę z zakazem ruchu i lekko pod górę podejść w kierunku kamieniołomu - przy czym obowiązuje zakaz wstępu. Zatem można, ale nie wolno.

Rezerwat "Gołoborze"

Po kilku minutach, będzie tablica informacyjna oznajmiająca, że przylegające do drogi wzgórze po jej prawej stronie to Gołoborze oraz utworzony tu rezerwat o tej samej nazwie.

W rezerwacie
foto: P. Szechyński

Z tego miejsca odchodzi wyznakowana przez Nadleśnictwo Baligród i oznaczona kolorem niebieskim ścieżka przyrodnicza przez rezerwat "Gołoborze". Zanim jednak tu wejdziemy, proponujemy podejść jeszcze kilkaset metrów dalej drogą, aby zobaczyć kamieniołom. Nie tylko zresztą ze względu na sam kamieniołom, ale przed wszystkim z tego powodu, iż od strony kamieniołomu doskonale widoczne jest wzgórze zwane potocznie Gołoborze - niczym wielki, usypany z kamieni i porośnięty dość rzadkim z tej strony lasem kopiec. Jeśli zdecydujemy się na wejście do kamieniołomu, który na pewno jest bardzo ciekawym, choćby ze względu na kolor skał miejscem, nie zapominamy o daleko posunietej ostrożności. Przez cały teren kamieniołomu przechodzi droga, można nią podejść na nieco wyższy poziom kamieniołomu. W żadnym wypadku nie należy zbliżać się zbytnio do krawędzi drogi, oraz nie podchodzić do ścian kamieniołomu - tu w każdej chwili może się coś obsypać. Kamień z Rabego został wykorzystany m.in. do wykonania nowej posadzki w cerkwi w Łopience.

Gołoborze - naturalne rumowisko skalne
foto: P. Szechyński

Przydałaby się ścieżka, którą można by było dojść do punktu widokowego na kamieniołom, takiej niestety na razie brak. Ze względu na rezerwat musiałaby ona być poprowadzona po lewej stronie drogi do kamieniołomu. Wówczas ciekawscy nie musieliby łamać przepisów.

Po obejrzeniu kamieniołomu, wracamy do początku ścieżki prowadzącej do rezerwatu "Gołoborze", o pow. 13,90 ha, który jest naturalnym głazowiskiem piaskowców istebniańskich nad Rabskim potokiem, ze zbiorowiskiem roślinności naskalnej oraz rzadkimi minerałami. Rezerwat utworzono w roku 1969. Cała ścieżka ma ok. 350 metrów długości i rozwidla się - wychodząc na górę Gołoborza, trzeba będzie się wrócić z powrotem do "skrzyżowania" ścieżki i iść nią dalej. W rezerwacie (każdym) wolno poruszać się tylko wyznaczonymi ścieżkami.

Jak opowiada Marcin Scelina - leśniczy Nadleśnictwa Baligród mieszkający na co dzień w rabskiej leśniczówce:

Rezerwat Gołoborze
foto: P. Szechyński

"Tak nisko położone gołoborza są w polskich Karpatach spotykane tylko na południe od Baligrodu na niewielkim obszarze tzw. "łuski Bystrego". Na okruchach skalnych tworzących pola rumoszu występuje wiele rzadkich porostów, z których część jest przeważnie spotykana w znacznie wyższych partiach gór. W otoczeniu gołoborzy rozwinął się dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy. W rezerwacie możemy zaobserwować liczne gatunki chronionych roślin: wrońca widlastego, widłaka jałowcowatego, podrzenia żebrowca, paprotkę zwyczajną, liczydło górskie, omiega górskiego, parzydło leśne, stoplamka Fuchsa, tojad mołdawski czy krzewy wawrzynka wilczełyko. Na pniach drzew rosną podlegające również ochronie porosty z rodzaju brodaczka"

Gołoborza krzemianowe

"Gołoborza to luźne rumowiska skalne zbudowane z mniejszych lub większych okruchów skalnych pozbawione drobniejszych frakcji jak żwir, piasek czy ił.

Kamień z Rabego, kamieniołom "Gruby"
foto: P. Szechyński

Geneza karpackich gołoborzy sięga okresu zlodowaceń, kiedy to pod wpływem mrozów odporne na wietrzenie skały pękały na większe i mniejsze bloki i okruchy. Najczęściej gołoborza możemy obserwować w wyższych partiach gór ponad górną granicą lasu. W Bieszczadach prawie wyłącznie w piętrze połonin. W niższych partiach gór w większości uległy one zarośnięciu i pokrywa je las - najczęściej różne postacie buczyn, a na najuboższym podłożu geologicznym dolnoreglowe bory mieszane. Zachowane do czasów współczesnych otwarte gołoborza w niższych położeniach górskich w Bieszczadach obserwować możemy tylko na południe od Baligrodu na obszarze jednostki tektonicznej nazywanej łuską Bystrego, którą budują najstarsze utwory geologiczne, jakie możemy zaobserwować na tym terenie. Piaskowce istebniańskie, które tworzą rumowiska składają się przede wszystkim z różnej wielkości ziaren kwarcu, a krzemionka odgrywa również ważną rolę jako spoiwo. Wiek tutejszych gołoborzy określa się na koniec ostatniego okresu lodowcowego.

Niewielkie płaty gołoborzy na obszarze łuski Bystrego zaliczane są do bardzo cennych siedlisk przyrodniczych. W klasyfikacji siedlisk ujmowane są w ramach siedliska 8150 - Piargi i gołoborza krzemianowe wyżyn i niższych pięter górskich. Największy kompleks rumowisk chroniony jest w rezerwacie "Gołoborze". Liczne mniejsze płaty skryte są pośród lasów porastających okoliczne góry."

Kładka do rezerwatu Gołoborze
foto: P. Szechyński

Przyroda gołoborzy

"Rośliny na otwartym gołoborzu znajdują skrajnie niekorzystne warunki rozwoju. Brak związków pokarmowych i zwartego podłoża, ruch mas skalnych, susza oraz duże różnice amplitudy temperatur nie sprzyjają roślinom wyższym. Gołoborze to przede wszystkim świat porostów, mchów i wątrobowców. Porosty pokrywają przeważnie lite fragmenty skał. Możemy na nich spotkać różne gatunki porostów skorupiastych jak na przykład wzorzec geograficzny Rhizocarpon geographicum, czy o plechach listkowatych jak kruszownice Umbilicaria sp. W miejscach utrwalonych, gdzie nagromadziła się niewielka ilość drobnego materiału skalnego wymieszanego z martwą materią organiczną licznie występują porosty o krzaczkowatych plechach jak chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina i chrobotek leśny Cladonia arbuscula. W takich miejscach i w szczelinach pomiędzy głazami licznie występują mszaki: płonnicznik strojny Polytrichastrum formosum, gajowiec lśniący Hylocomium splendens, piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis, widłozęby Dicranum sp.

W miejscach wilgotniejszych dominują torfowce Sphagnum sp. oraz biczyca trójwrębna Bazaania trilobata. W dolnych partiach gołoborzy obecny jest również okazały płonnik pospolity Polytrichum commune. Z roślin naczyniowych na gołoborzach występują paprotniki głownie paprotka zwyczajna Polypodium vulgare i orlica pospolita Pteridium aquilinum. Znaczne powierzchnie pokrywa również borówka czernica Vaccinium myrtilloides, rzadsza jest zimozielona borówka brusznica Vaccinium vitis-idaea. W miejscach utrwalonych pojawiają się liczne naloty drzew: sosna zwyczajna, świerk pospolity, jodła pospolita, brzoza brodawkowata, a nawet buk zwyczajny. Spośród krzewów do najczęstszych należą kruszyna pospolita i jarząb pospolity.

Świat zwierząt reprezentują licznie występujące zwłaszcza na południowych ekspozycjach gady: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata. Z ciekawych gatunków ptaków w trakcie wycieczki po rezerwacie można zaobserwować dzięcioła trójpalczastego, orzechówki oraz stadka krzyżodziobów świerkowych."

Wierzchołek wzgórza w rezerwacie "Gołoborze" - część niedostępna dla turystów
foto: P. Szechyński

Zagrożenia i ochrona gołoborzy

"Większość gołoborzy na tak niskiej wysokości zarosło w przeszłości lasem. Sukcesja naturalna dalej postępuje, a otwarte rumowiska znikają pod sklepieniem drzew lub zarośli krzewów. Większość epilitycznych porostów jest wysoce światłorządna i nie znosi ocienienia przez drzewa. Utrata tych gatunków istotnie wpłynęłaby na obniżenie różnorodności biologicznej tej części Bieszczadów, dlatego ich zachowanie wymaga zabiegów ochrony czynnej. Gołoborze ma również duże walory geologiczne i dydaktyczne, dlatego w roku 2011 przeprowadzono prace polegające na usunięciu drzew i krzewów z najlepiej zachowanych i najcenniejszych płatów rumowisk. Wycięte drzewa i krzewy wyniesiono poza obszar gołoborzy, by nie stabilizowały głazów oraz nie wzbogacały rumoszu w materię organiczną i substancje pokarmowe".

"Prócz sukcesji naturalnej zagrożeniem jest również niekontrolowany ruch turystyczny, głównie schodzenie turystów ze ścieżek na otwarte gołoborza. Dochodzi wtedy do niszczenia plech porostów krzaczkowatych przez wydeptywanie i rozrywanie, a dla porostów skorupiastych największym zagrożeniem jest wywoływanie ruchu rumoszu. W rezerwacie dozwolony jest ruch wyłącznie po wyznakowanych ścieżkach."

W tym miejscu należą się słowa uznania dla Nadleśnictwa Baligród, które ścieżkę tą przygotowało - dość dawno zresztą temu. Mamy w Bieszczadach do czynienia z wieloma ścieżkami dydaktyczno-przyrodniczymi i historycznymi, jednak dydaktyczność ścieżki wiąże się z odpowiednim jej przygotowaniem - nie wystarczy umieścić jednej tablicy i nazwać ścieżkę dydaktyczną - jej rola dydaktyczna będzie w tym wypadku bardzo mizerna. Natomiast w rezerwacie "Gołoborze" mamy naszym zdaniem przykład, jak należy to zrobić poprawnie i ciekawie. Jest tu tablica informacyjna z mapką i opisem całego rezerwatu, kosze na śmieci na początku i na końcu ścieżki, ale przede wszystkim dużo mniejszych, rozstawionych miejscami nawet co parę metrów tabliczek informujących m.in. jakie rośliny występują w danym miejscu, jak nazywa się dane drzewo czy krzew, jakie zwierzeta i owady żyją w zwalonym pniu. Pokazano w ten sposób również niektóre choroby porastających teren drzew. W roku 2014 ścieżka przeszła modernizację, gdyż dotychczasowa mocno się zużyła. Odnowiono poręcze, umocniono schody a także wymienione zostały tablice edukacyjne, z których treści można się zapoznać z florą bieszczadzkich borów dolnoreglowych i gołoborzy.

Źródło "Anna" powiększ tablicę (2004)
foto: P. Szechyński

Jedyny minus ścieżki jaki dostrzegamy, to fakt, iż nie udało się jej "zapętlić". Niestety moment wymuszenia na turystach podejścia pod "Gołoborze" i następnie powrót do tej samej ścieżki, powoduje, że nie wszyscy potrafią uszanować ten piękny rezerwat (można podejść tylko kawałek, nie ma możliwości wejścia na wierzchołek). Wielokrotnie spotykaliśmy tu turystów schodzących z Gołoborza do kamieniołomu Gruby "na przełaj".

Przechodząc całą ścieżkę, dochodzimy do stalowego mostku nad Rabskim potokiem (Riabym, Rabym, Rabiańskim - w obiegu jest wiele nazw), należy go przejść i wyjść na drogę - tę samą, która przyprowadziła tu z Bystrego. Można oczywiście gołoborza zobaczyć prościej i szybciej - iść cały czas drogą od Bystrego i skręcić dopiero na wspomniany mostek. Zaraz za mostkiem jest ścieżka i schodki prowadzące prosto do rumowiska.

Las na Kamiennej
foto: P. Szechyński

Tuż przy mostku znajduje się studnia. Niegdyś była tu tablica informująca o znajdującym się w tym miejscu źródle "Anna" z analizą fizykochemiczną zawartości wody. Jest to jedno z dwóch taki źródeł w Polsce (drugie jest w Kudowie). Zawarte w źródle wody są niezwykle użytecze w leczeniu wielu chorób, między innymi schorzeń serca. Woda została zaklasyfikowana do klasy czystości Ia - to jest najwyższej. Obecnie przy studni znajduje się nowa tablica z opisem źródła "Rabskie". Okolice Rabego i Bystrego to jedyny w Polsce obszar występowania wód mineralnych z solami arsenu tzw. szczaw arsenowych. Na odwiercie od maja do października montowana jest pompa pozwalająca skosztować wody mineralnej.

W pobliżu rezerwatu znajduje się również stara sztolnia o łącznej długości 13 m (ma krótki boczny korytarzyk). Jak mówi leśniczy Scelina: "powstała prawdopodobnie w celu poszukiwania ród żelaza. W czasach historycznych w dolinie zlokalizowane były huty służące do wytopu tego metalu. W skałach budujących okoliczne góry odnaleźć można ciekawe minerały. Do najciekawszych należą minerały arsenowe - żółty aurypigment i czerwony realgar. Występuje tutaj również przezroczysty kryształ górski. Jego kryształy można czasem znaleźć w żwirze na brzegach Rabskiego Potoku. W sztolni szukają schronienia lub zimują różne gatunki zwierząt - między innymi salamandry plamiste, nietoperze i ćmy paśnik jaskiniec oraz szczerbówka ksieni. Obecnie wejście jest zabezpieczone kratą.

Naprzeciw Gołoborza znajduje się Kamienna Góra (708 m n.p.m.), której stoki opadają stromo w kierunku drogi. Można tam podejść szukając pierwszej leśnej drogi odbijającej w prawo. Bardzo ładne miejsce, ciekawe skałki oraz liczne mchy, m.in. bielistka siwa (Leucobryum glaucum). Fragment lasu na Kamiennej to dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy. Na stoku opadającym w kierunku "kruszarek" również znajdują się niewielkie gołoborza krzemianowe. Teren warty poświęcenia odrobiny czasu.

Dolnoreglowe bory mieszane

Rabe, bór na Kamiennej
foto: P. Szechyński

"Bieszczady kojarzone są przede wszystkim z lasami bukowymi, których jest tutaj najwięcej i nadają tym górom charakterystycznego wyglądu. Obecne są tutaj również rzadsze typy fitocenoz leśnych i jednym z nich są dolnoreglowe bory mieszane. Dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy, bo tak brzmi pełna polska nazwa tego zespołu leśnego w języku łacińskim, którym posługuje się fitosocjologia nosi nazwę Abieti-Piceetum. W Bieszczadach zbiorowisko to jest bardzo rzadkie. Możemy niewielkie płaty odnaleźć w dolinie górnego Sanu. Jednak najlepiej wykształcone bory dolnoreglowe występują na południe od Baligrodu na terenie tzw. Łuski Bystrego. Ich występowanie tutaj związane jest z podłożem geologicznym ubogich w składniki pokarmowe i odpornych na wietrzenie piaskowców i zlepieńców o dużej zawartości krzemionki. Tutejsze bory występują często w otoczeniu gołoborzy. A najczęściej na dawnych gołoborzach, które w ramach postępującej sukcesji powoli zarastają. Można je spotkać również na stromych skalistych stokach i grzbietach. Lasy te w znacznym stopniu urozmaicają przyrodę Bieszczadów".

Przyroda borów dolnoreglowych

"Tutejsze bory charakteryzują się znacznym udziałem jodły, która jest głównym, a czasami jedynym gatunkiem tworzącym drzewostan. Charakterystyczny jest również świerk. Pojedynczo trafiają się buki, jawory, sosny, brzozy brodawkowate, a nawet jarzębiny. Warstwę krzewów budują najczęściej podrosty jodły i świerków wyrastające często na pniach i kłodach powalonych drzew. Z gatunków typowych krzewów możemy wymienić bez koralowy Sambucus racemosa, kruszynę pospolitą Frangula alnus, wiciokrzew czarny Lonicera nigra oraz leszczynę Corylus avellana. Runo najczęściej ma charakter krzewinkowo-mszysty, choć znane są płaty, w których mamy prawie same mszaki. Mogą się w nich pojawiać również pojedynczo gatunki ziołoroślowe. Do typowych krzewinek należą borówka czernica Vaccinium myrtillus, a bardzo rzadko brusznica Vaccinium vitis-idaea, która występuje raczej na gołoborzach. Bardzo obficie mogą występować widłaki: widłak jałowcowaty Lucopodium annotinum i wroniec widlasty Huperzia selago. W runie możemy spotkać takie gatunki jak podrzeń żebrowiec Blechnum spicant, podbiałek alpejski Homygyne alpina, trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea, przenęt purpurowy Prenanthes purpurea, liczydło górskie Streptopus amplexifolius, omieg górski Doronicum austriacum, wietlica samicza Athyrium filix-femina. Częste są malina właściwa Rubus idaeus i jeżyna gruczołowata Rubus hirtus. Do rzadkości należą gruszycznik jednokwiatowy Moneses uniflora, przytulia okrągłolistna Galium rotundifolium czy niewielki storczyk - tajęża jednostronna Goodyera repens."

Kamienna
foto: P. Szechyński

Bór dolnoreglowy w rezerwacie
foto: P. Szechyński

Obfita warstwa mchów budowana jest przez różne gatunki. W miejscach suchszych i eksponowanych dominuje bielistka sina Leucobryum glaucum. Bardzo częsty jest płonnicznik strojny Polytrichastrum formosum, różne gatunki torfowców Sphagnum sp., biczyca trójwrębna Bazzania trilobata, płonnik pospolity Polytrichum commune, widłoząb miotlasty Dicranum scoparium, rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, tujowiec tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum i gajnik lśniący Hylocomnium splendens. Rzadziej sotykane są płaszczeniec fałdowany Plagiothecium undulatum i piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis.

Faunę borów reprezentują liczne gatunki związane z jodłą i świerkiem. Z ciekawych owadów spotykamy w nich wynurta, tycza jodłowca, pysznika jodłowego, zgniotka cynobrowego. Pośród skał i w runie żyją gady żmija zygzakowata i jaszczurka żyworódka. Ptaki reprezentują dzięcioł trójpalczasty i czarny, jarząbek, mysikrólik, gil, orzechówka, sójka, krzyżodziób świerkowy. Z dużych ssaków częste są jeleń i sarna. W lasach takich bytują również trzy nasze największe drapieżniki - ryś, wilk i niedźwiedź. Bogata jest również biota grzybów i porostów - zwłaszcza, że lasy te, często niedostępne charakteryzują się wysokim stopniem naturalności i znaczną zasobnością w drewno martwych drzew. Na pniach drzew możemy odnaleźć rzadkie gatunki porostów - jak chociażby brodaczki (Usnea sp.). Na martwych pniach jodeł jesienią pojawiają się okazałe osobniki soplówki jodłowej".

Idąc dalej dochodzimy do zakrętu drogi. Po lewej będzie kolejny stalowy mostek nad potokiem. Warto przejść i podejść ok. 200 m leśną drogą w górę. Prowadzi ona do kapliczki z cudownym źródełkiem w miejscu zwanym Synarewo. Przed mostkiem tablica informacyjna i kolejna nowa wiatka-schron dla turystów. Więcej na temat kapliczki: Synarewo - kapliczka

Kilka zdjęć z rezerwatu "Gołoborze" oraz przyległego kamieniołomu Rabe (Gruby):

1. Rabe, na Kamiennej.
2. Potok Rabski.
3. Rabe, droga na wysokości kapliczki Synarewo tuż po remoncie (2016).

4. Rabe, kładka do rezerwatu Gołoborze (2014).
5. Potok Rabski z kładki (2014).
6. Rabe, ścieżka do rezerwatu Gołoborze do punktu widokowego na rumowisko (2014).

7. Rezerwat Gołoborze, widok na rumowisko (2014).
8. Rabe, rezerwat Gołoborze (2014).
9. W rezerwacie (2014).

10. Rabe, ścieżka przez rezerwat Gołoborze (2014).
11. Gołoborze od strony kamieniołomu Rabe (2014).
12. Kamieniołom Rabe zwany "Gruby" (2014).

13. Kamień z Rabego (2014).
14. Ścieżka do rezerwatu "Gołoborze" (2010).
15. Rezerwat "Gołoborze" (2010).

16. Rabe, widok z wierzchołka gołoborza na kamieniołom "Gruby". Miejsce niedostępne dla turystów (2010).
17. W rezerwacie "Gołoborze" (2010).
18. Rabski potok po lekkim deszczu (2010).

19. Rabski potok przy kładce na Gołoborze. Naturalne "bąbelki" wychodzące z dna potoku (2003).
20. Rabe, kładkę do rezerwatu Gołoborze porwała woda (2004).
21. Studnia w Rabem nad potokiem Rabski, obok kładki na Gołoborze (2004).

22. Potok w Rabem na wysokości rezerwatu Gołoborze. W literaturze oraz przewodnikach przybiera on różne nazwy: Raby, Riaby, Rabski, Rabiański (2013).
23. Kładka do rezerwatu "Gołoborze" (2013).
24. Wejście do sztolni w Rabem. Ma ok. 13 metrów i jeden boczny korytarzyk (2013).

Więcej zdjęć z Rabego w naszej galerii:

Rabe - galeria zdjęć
Rezerwat Gołoborze i Kamienna - galeria zdjęć
Kamieniołom "Drobny" - galeria zdjęć
Kamieniołom "Gruby" - galeria zdjęć

Rabe - kruszarki (2013)
foto: P. Szechyński

Rabe - tereny dawnej wsi

Po powrocie do drogi można kontynuować marsz - teraz dochodzimy do Zakładu Przerobu Kamienia, gdzie robi się drogowy tłuczeń. Za kruszarkami murowany budynek, będący dawniej hotelem robotniczym, dziś pusty i zdewastowany. Obok skrzyżowanie. Przy skrzyżowaniu drewniany budynek, który dawniej był stajnią parku konnego w Jabłonkach - dziś pełni fukcję sezonowego schronu turystycznego i działa pod nazwą "Chata w Huczwicach", choć do Huczwic jest stąd jeszcze dobry kawałek. Droga w prawo prowadzi własnie przez Huczwice do Jeziorka Bobrowego a docelowo do Kalnicy. Natomiast idąc prosto dotrzemy na tereny dawnej wsi Rabe, gdzie znajdują się m.in. pozostałości po wypale: Rabe - krajobraz po wypale. Ok. 200 m przed miejscem po wypale węgla drzewnego, po prawej stronie drogi będzie pamiątkowy krzyż a obok kilka podmurówek dawnych domów. Napis na krzyżu głosi, iż został postawiony na pamiątkę wydarzenia z wigilii roku 1936, kiedy to z rąk rabskich bandytów zginęło 5 osób rodziny Wołkowyjskich. Turuści zmotoryzowani w obu przypadakch muszą tu rozstać się z pojazdem. Zarówno droga na Huczwice, jak i na Przełęcz Żebrak to drogi leśne z zakazem ruchu. Zakaz na Żebrak stoi ok. 150 m za skrzyżowaniem a na Huczwice - na początku drogi. Droga na P. Żebrak została w roku 2016 wyremontowana.

Dawne Rabe (2007)
foto: P. Szechyński

Po chwili z prawej strony kończy się teren zalesiony i można zobaczyć rozległe łąki na wzgórzach, przedzielonych niewielką dolinką. Tuż po prawej miejsce po cerkwi greckokatolickiej z 1926 r., które można poznać po jedynym zachowanym nagrobku na cerkiewnym cmentarzu widocznym z drogi (15 metrów od niej). Więcej w temacie: cmentarz i miejsce po cerkwi w Rabem k. Baligrodu

Zaraz za cmentarzem w prawo odbija dróżka w głąb dolinki. Jak podaje "Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" z końca XIXw (1888 r.), Rabe składało się z dwóch grup domów, oddalonych od siebie ok. 2,5 km. Południowa miała cerkiew i była położona przy źródlisku potoku Rabskiego, północna to Huczwice u źródlisk potoku Huczwickiego, zaliczane wówczas do Rabego. Samo Rabe liczyło wówczas 38 domów i 233 mieszkańców (1 katolik rzymski, 271 grekokatolików oraz 21 Żydów). Tereny te otaczały lesiste szczyty Na Rywni (796 m n.p.m.), Żebrawski Las (730 m n.p.m.) od północy, od wschodu Żebrak (711 m n.p.m.), Potoki (782 m n.p.m.) i Michałów (810 m n.p.m.), od zachodu Wysoki Dział. Gleba była nieurodzajna, wydobywano tu żelazo i były czynne kuźnice hrabiów Fredrów (dziedzic Rabego Jacek Fredro był ojcem Aleksandra). Następnie Rabe było własnością Żyda Herscha Grossingera. W latach 1977 - 1983, kiedy to zmieniano nazwy wielu bieszczadzkich wsi, Rabe przemianowano na Karolów.

Rabe, łąki w górnej częsci wsi są obecnie w rękach prywatnych
foto: P. Szechyński

Obecnie są tu jeszcze resztki po dawnym wypale węgla drzewnego, ale teren jest sukcesywnie czyszczony. Dziś w Rabem nie ma już retort. Zaraz za dawnym wypalem kolejna polna droga w prawo. Prowadzi ona na wzgórze po prawej stronie dolinki. Warto wyjść, bardzo ładne widoki na pasmo Wysokiego Działu oraz dolinę Rabego. Na wierzchołku drewniany krzyż z różańcem. Tereny te są obecnie w prywatnych rękach, niestety wycięto sporo drzew i krzewów, co troszkę zmieniło wizualnie tę okolicę. Wykarczowano w zasadzie co popadnie. Natomiast do minusów dolnej części doliny Rabego należy zaliczyć ruch samochodów ciężarowych - dwa czynne kamieniołomy i kruszarki robią swoje. Niemiłosierne dziury w drodze, kurzy i pył w suchych okresach oraz hałas.

Rabe jesienią (2013)
foto: P. Szechyński

Po powrocie do drogi można jeszcze kontynuować marsz w górę. Doprowadzi do Studenckiej Bazy Namiotowej "Rabe", która działa w sezonie letnim, natomiast drewniana chatka/wiata służy jako awaryjne miejsce noclegu o dowolnej porze roku. Jesienią 2013 obiekt ten został poddany gruntownemu remontowi ze względu na zły stan techniczny. Przed rozbiórką nakręcono tu kilka scen serialu "Wataha". Otwarcie nowej bazy Rabe miało miejsce 4 lipca 2014. Idąc jeszcze dalej, można dojść do Przełęczy Żebrak, gdzie droga ta krzyżuje się ze szlakiem czerwonym a następnie schodzi do Woli Michowej lub Mikowa. W roku 2014 została udostępniona nowa ścieżka przyrodnicza biegnąca m.in. przez całe Rabe i prowadząca do pasma Wysokiego Działu.

SBN Rabe i najbardziej rozpoznawalna swojego czasu toaleta w Bieszczadach - Błękitna Rapsodia (2004)
foto: P. Szechyński

Do Bystrego, skąd rozpoczęła się wycieczka trzeba wrócić tą samą drogą. Trasa ta (z wyjątkiem rez."Gołoborze") doskonale nadaje się również na wycieczkę rowerową. Rowerem sprawniej i szybciej można poznać tę okolicę a zapas czasu w stosunku do wyprawy pieszej, pozwoli podjechać jeszcze choćby do Bobrowego jeziorka lub też wrócić drogą leśną przez Kołonice. Znaki tras rowerowych znajdują się na wszystkich opisanych wyżej drogach.

P. Szechyński
materiały przyrodnicze o gołoborzach, borach dolnoreglowych: mgr inż. M. Scelina

Poniżej kilka zdjęć z tej interesującej okolicy:
foto: P. Szechyński

1. Rabe, droga do kamieniołomu Gruby (2014)
2. Rabe, za zakrętem leśniczówka (2014)
3. Rabe, kruszarki (2013)

4. Rabe, nowa wiata turystyczna (2014).
5. Rabe, szałas przy ścieżce na Synarewo (2014).
6. Rabe, parking przy kamieniołomie "Huczwice" (2014).

7. Studencka Baza Namiotowa "Rabe" w trakcie remontu (2014).
8. Dawne zabudowania hotelu pracowniczego, obecnie nie istnieją (2014).
9. Rabe, tereny dawnej wsi (2014).

10. Miejsce po cerkwi w Rabem oraz cerkiewny cmentarz (2013).
11. Pozostałości po wypale a na wprost pod drzewem cerkwisko (2013).
12. Rabe, tereny dawnej wsi, widok w kierunku wschodnim (2013).

13. Rabe k.Baligrodu (2013).
14. Dolina Rabskiego Potoku (2013) (2013).
15. Rabe, drewniany krzyż na wzgórzu (2013).

16. Studencka Baza Namiotowa Rabe, stara chatka / wiata (październik 2013).
17. Studencka Baza Namiotowa Rabe, stara chatka / wiata, (październik 2013).
18. Studencka Baza Namiotowa Rabe, stara chatka / wiata, (październik 2013).

19. Chatka studencka Huczwice, mimo nazwy położona jest w Rabem na skrzyżowaniu obok kruszarek, przy drodze prowadzącej do Huczwic i Kalnicy. Dawniej była to stajnia parku konnego w Jabłonkach, potem przez wiele lat stała opuszczona i służyła czasem za awaryjne miejce noclegu. Stan na lipiec 2013.
20. Ujęcie wody źródła "Rabskie" (2013).
21. Tablica ze składem wody źródła "Rabskie" (2013).

22. Rabe, na stokach Kamiennej Góry (i nie tylko) można znaleźć m.in. takie pamiątki (2010).
23. Kamienna Góra (2010).
24. Kamienna Góra (2010).

25. Las na stokach Kamiennej Góry od strony Rabego (2010).
26. Rabe, tak kiedyś wyglądała obecna chatka studencka (2004).
27. Wypały węgla w retortach w Rabem zniknęły. Ten znajdował się na skrzyżowaniu z drogą na Kołonice (2004).

28. Rabe, tereny dawnej wsi (2007).
29. Rabe, (2007).
30. Charakterystyczne wgłębienie po dawnej zabudowie w Rabem (2007).