» Dawne wsie | Łopienka

Łopienka - dzieje wsi na przestrzeni wieków

Łopienka (550 m n.p.m.) jest dziś niezamieszkałą miejscowością położoną na północnym stoku Łopiennika (1069 m) nad małym, lewobrzeżnym dopływem Solinki. Od strony zachodniej zasłania wieś zalesiony masyw Durnej (979 m n.p.m. - zwanej pod koniec XIX w. Na Kamieniu), od północy grzbiet łączący Durną i Korbanię (905 m) z Przełęczą Hyrcza (697 m) oraz masyw Korbani (905 m) z jej południową odnogą Klewa (682 m), a od południa grzbiet Jamy (822-666m) z przełęczą 739m zasłaniający Buk z doliną Solinki.

Wyjątkowo malownicze położenie wyciszonej dziś doliny Łopienki oraz odbudowana z ruiny cerkiew są głównym atutem przyciągającym coraz liczniejsze rzesze turystów.

Ważniejsze wydarzenia z przeszłości Łopienki

Wieś powstała na prawie wołoskim przed 1543 r. w dobrach Balów z Hoczwi i początkowo nazywała się Lopinka. Lokację tę potwierdzają pośrednio rejestry podatkowe z 1552 r. i z 1567 r. Ten ostatni stwierdza, iż osadnikom skończyła się 24-letnia wolnizna. Odliczając ten okres od daty zapisu otrzymujemy przybliżoną datę lokacji wsi.

Zejście do Łopienki od strony Tyskowej, 2003
foto: P. Szechyński

Nazwę Lopinka potwierdzają w 1598 r. akta sądu ziemskiego w Sanoku dotyczące podziału dóbr braci Mathiasza i Piotra Balów. Według zapisu sadowego w dzisiejszym paśmie Łopiennika i Durnej szczyt Łopiennik występuje jako Lopinnik, Durna jako Kamień, a łączący je grzbiet górski jako berdo (urwisko).

Otóż po śmierci Mateusza III Bala w 1595 r. czterej jego synowie rozdzielili między siebie majątek po ojcu.
W 1598 r. Piotr II Bal otrzymał wsie: Łopienkę, Tyskową, Radziejową, Stężnicę, Górzankę, Wolę Górzańską, Łubne, Rabe i Huczwice k.Baligrodu. W historycznej ziemi sanockiej znany był jako podkomorzy sanocki (1607) i fundator kolegium jezuickiego w Krośnie.

Po jego śmierci w 1617 r. Łopienkę odziedziczył jego syn Adam Bal, dworzanin królewski i chorąży przemyski. Był bardzo energicznym człowiekiem i w swoim posiadaniu skupił 25 wsi. Ożeniony z Anną ze Słupeckich miał syna Aleksandra.
W 1647 r. - po śmierci ojca - Aleksander Bal odziedziczył Łopienkę wraz z 24 innymi miejscowościami miejscowościami Bieszczadach. Były to wsie: Cisowiec, Stężnica, Żernica Wyżnia, Woronków, Rabe, Huczwice, Bystre, Kołonice, Jabłonki, Żubracze, Strzebowiska, Kalnica, Łuh, Zawój, Buk, Łopienka, Tyskowa, Radziejowa, Wola Górzańska, Górzanka, Rybne, Wołkowyja, Zawóz, Bukowiec, Terka, Polanki.

Miejsce z którego wypływa (podobno) cudowne źródełko w Łopience, 2003
foto: P. Szechyński

Niestety Aleksander Bal zmarł młodo ok. 1665 r. i dobra po nim odziedziczył stryj Stefan Bal. Tenże był chorążym przemyskim (1644 - 1660), podkomorzym sanockim (1660 - 1679), zasłynął - jako rycerz - z odwagi i w 1670 r. szlachta Sanoka powierzyła mu funkcję obrony południowej granicy z Węgrami przed napadami opryszków węgierskich zwanych tołhajami. Ożeniony z Zofiją Ostrowską miał trzech synów: Michała, Stanisława i Jana IV, który odziedziczył funkcje po ojcu.

W 1672r. doszło do największego w dziejach najazdu tatarskiego na historyczną ziemię sanocką. Przerażający w skutkach i wielokrotnie przewyższający zniszczenia lat potopu (1656-1660) najazd przyniósł wyludnienie wsi i miasteczek bieszczadzkich oraz zniszczenia w zabudowie obejmujące ok. 85-95% obiektów.

Tatarzy uderzyli wówczas na nasze ziemie z trzech kierunków manewrem oskrzydlającym. Pierwsze duże zgrupowanie pod dow. Dżambet Gireja - Soltana plądrowało rejon dolnego Sanu, Wisły i Wieprza, drugie pod dow. Nuradyn - Soltana ziemię przemyską i sanocką od Przemyśla po Jarosław - Dynów - Brzozów - Krosno i Biecz, trzecie zgrupowanie pod dow. Hadżi Gireja - Soltana przeszło z zadniestrza przez Przełęcz Użocką wzdłuż łańcucha granicznego na Lesko i Sanok.

Skutki wyludnienia i zniszczeń tego najazdu obrazują następujące dane: po najeździe zostało w terenie niewiele domów np. w Łopience - 3, w Tyskowej - 5, w Radziejowej - 4, w Grzance i Woli Górzańskiej - 10, w Wołkowyi - 8, w Rybnem - 4, w Bukowcu - 6, w Terce - 3, w Polankach - 1, w Zawoju - 1, w Łuhu - 2, w Buku - 3, w Dołżycy - 4, w Cisnej 2, w Lisznej - 1, w Krywem - 2, w Przysłupiu - 2, w Strzebowiskach - 3, w Kalnicy - 3, w Żubraczem - 1, w Zawoziu - 7, w Jabłonkach - 8, w Kołonicach - 4, w Bystrem - 4, w Huczwicach - 2, w Rabem 4, w Cisowcu - 4.

Jan IV Bal ok. 1690 r. odziedziczył po ojcu Baligród wraz z okolicznymi wsiami i Łopienką. Został on komornikiem granicznym sanockim, a następnie podkomorzym sanockim. Usilnie starał się o rozwój odziedziczonych dóbr. Ożeniony z Teresą Rabsztyńską miał także 3 synów: Jana V, Antoniego i Ignacego.

Kaplica grobowa w Łopience, zima 2012
foto: P. Szechyński

W 1711 r. dobra baligrodzkie wraz z Łopienką odziedziczył Ignacy Bal, podstoli przemyski. Ożenił się z Barbarą z Andrassych i miał tylko jedną córkę Salomeę. Szybko zmarł (ok. 1715 r.) i Barbara wyszła ponownie za mąż za hrabiego Jana Pothayma z Węgier. Małżeństwo to spowodowało spór o podział majątku z bratem pierwszego męża Janem V Balem i własną córką Salomeą, która wyszła za mąż za Stanisława Karsznickiego.

Wskutek procesu sądowego Barbara zrzekła się pretensji do dóbr Baligrodzkich w zamian za odszkodowanie pieniężne. Dobra te wraz z Łopienką przejęła jej córka Salomea Karsznicka. Zarządzała nimi (nawet po śmierci męża) do 1770 r. Na niej skończył się ród Balów. Ze Stanisławem Karsznickim miała trzech synów: Antoniego, Ignacego i Piotra, którzy po śmierci matki podzielili się majątkiem.

Łopienka - Ikona Matki Boskiej
foto: S. Orłowski

Łopienka (według Stanisława Krycińskiego) została wcześniej tj. przed 1768 r. sprzedana Janowi Łazowskiemu prawdopodobnie przez Stanisława lub Salomeę Karsznicką. Do dziś nie wiemy, kiedy i w jakich okolicznościach? W 1768 r. tj. przed śmiercią Salomei Karsznickiej wieś Łopienkę kupił od Jana Łazowskiego nowy właściciel Józef Strzelecki i wieś z rąk Balów przeszła w posiadanie nowego rodu Strzeleckich.

Prof. dr hab. Jerzy Kitowski podaje, iż już w 1757 r. Strzeleccy herbu Jastrzębiec ufundowali murowaną cerkiew parafialną pod wezwaniem św. Paraskewii, w której umieszczono słynącą łaskami ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem. Do dziś jest to najstarsza z murowanych cerkwi w Bieszczadach.

Wymieni autorzy podają też różne daty pierwszej wzmianki źródłowej o cudownej ikonie Matki Bożej zwanej Łopieńską. Wg. J. Kitowskiego "ta ikona wzmiankowana po raz pierwszy w 1756 r. powstała znacznie wcześniej i jest kopią słynnej ikony z Werchraty". Datę tę potwierdza inwentarz cerkwi. Kryciński natomiast stwierdza, że "nie wiemy, kiedy cudowny obraz trafił do Łopienki, a pierwsza zachowana wzmianka o nim pochodzi z 1761 r." Odwołując się do inwentarza cerkwi potwierdza jednak fakt istnienia ikony i stwierdza, iż Strzeleccy erygując cerkiew musieli być wcześniej co najmniej dzierżawcami Łopienki już w 1 poł. XVIII w., a następnie kupili tę wieś.

Cerkiew w Łopience, rok 2007
foto: P. Szechyński

W okresie zaborów (1772 - 1918) Łopienka podzielona była między kilku właścicieli i należała kolejno do Strzeleckich (1768-1820), Białobrzeskich (1820 - 1846) i Strzeleckich (do 1864), Ławrowskich (1846-1876) i Męcińskich (1846 - 1867), Miejskich (1867 - 1904), ks. Aleksandra Piotra Miejskiego (1904 - 1936) i Wichańskich (1904 - 1939), władających wsią do II wojny światowej.

Zachowane źródła historyczne z okresu zaborów (1772 - 1918) zawierają wiele cennych informacji o Łopience. Zawdzięczamy je znakomicie funkcjonującej rządowej administracji cesarskiej. Są to m.in. wojskowe spisy konskrypcyjne, księgi metrykalne kościołów parafialnych, dokumenty starostwa powiatowego, rejestry podatkowe, mapy katastralne, zestawienia statystyczne itp. Cenne są też relacje pamiętnikarskie, akta wizytacji biskupich, akta sądowe ziemskie, relacje prasowe i utwory literackie.

Jeden z zachowanych nagrobków, 2007
foto: P. Szechyński

Austriacy wprowadzili w 1784 r. obowiązek prowadzenia ksiąg metrykalnych w parafiach cesarstwa. Są one bogatymi źródłami wiedzy o dawnych mieszkańcach wsi dawnej Galicji. W latach 1784 - 1822 występowały w Łopience następujące nazwiska mieszkających tutaj Polaków i Rusinów: Andruszkiewicz, Babiak, Choma, Dacko, Doliniak, Ducho, Fedczyk, Iwankiewicz, Korniów, Kowal, Kruhy, Liga, Bazarów, Łuków, Maliniak, Michayłow, Mielnicki, Muk, Nasiennik, Onutkiewicz, Pajduła, Papińczak, Poluch, Kopernik, Promiliwicz, Skórnik, Smerekowski, Suk, Szewczyk, Warabat, Waser, Watacha, Zieliński (33 rody).

W latach 1860-1900 występowały nazwiska rodzin wcześniej mieszkających i nowych: Andruszkiewicz, Birnasiewicz, Broniewicz, Drozdowski, Fedczyk, Ignarowicz, Kawułycz, Korzyniowski, Kulińczak, Krupa, Łyczków, Malec, Maliniak, Męciński, Miedzianowski, Muszyński, Nasinnik, Nebora, Niżankiewicz, Papińczak, Sokołowski, Sołtys, Syczak, Tylawski, Wasser, Zatwarnicki, Zubowicz (27 rodów).

Łopienka jesienią
foto: P. Szechyński

Ciekawy opis Łopienki z początku XIX w zamieścił w Mężu Szalonym Zygmunt Kacykowski. "Wieś Łopienka, lubo taka mał i nieintratna, podzielona była onego czasu na dwie prawie równające się części, miała więc oczywiście dwa dwory.
W jednym z nich na samym końcu wsi położonym i dla lip starych, które w jego dziedzińcu stały, nazywającym się Pod Lipami, mieszkał imć pan Maciej Strzelecki, herbu Jastrzębiec, niegdyś Wojski Sanoki i natenczas jeszcze tego tytułu używający, ale dla słabości zdrowia i bardzo podeszłego wieku od lat kilkunastu już urząd ów zdawszy na nowo obranego pana Antoniego Walawskiego, nie funkcjonujący.
Był atoli dwór drugi w samym środku tej wioski. Na tym dworze siedział także Strzelecki herbu Jastrzębiec, ale pokrewieństwo jego z tamtymi było takie, że ojciec jego nieboszczyk był panu Maciejowi stryjecznym. Temu zaś, który był młody i nie więcej jak trzydzieści lat w wieku, Michał było na imię. Pan Michał w stosunku do tamtych braci swoich był bardzo bogatym. Oprócz bowiem połowy Łopienki wieś Słochinia, pomiędzy Chyrowem a Felsztynem położona, należała do niego.
Dwór ten, w samym wsi środku stojący, był to domek niewielki, drewniany, otynkowany i obielony, gontem podbity, mocnym parkanem otoczony, bokiem obrócony do Onego potoku, który środkiem wsi płynął. Z jednej strony miał przed sobą dziedziniec, czysto żwirem wysypany i wielkimi okolony drzewami, z drugiej zaś mały warzywny ogródek, który końcem swym opierał się aż o sąsiednią chałupę.

Ciekawe drzewo na cmentarzu w Łopience
foto: P. Szechyński

W 1868r. - powierzchnia Łopienki wynosiła 1110,7 ha, w tym lasów 375, 8 ha. Grunty chłopskie obejmowały 382,7 ha roli ornej, 195,1 ha łąk i ogrodów, 88,1 ha pastwisk, 372,3 ha lasów. We wsi odnotowano: 2 ogiery, 11 klaczy, 2 wałachy, 1 źrebię, 1 buhaja, 123 krowy, 112 wołów, 157 cieląt, 226 owiec, 87 kóz, 60 świń.

Mieszkało tutaj wówczas 365 mieszkańców w 52 domach. Według wyznania 271 unitów (w okresie zaborów zwanych grekokatolikami), 53 rzymskich katolików obrządku łacińskiego i 21 Żydów wyznania mojżeszowego.

W 1880r. wieś liczyła 321 mieszkańców, w 1895 r. - 353 (w tym 327 unitów, 15 łacinników, 11 Zydów wyznania mojżeszowego), w 1900 r. - 379, w 1910 r. - 375, zaś po I wojnie światowej w 1921 r. - 303, w tym według wyznania: 289 unitów, 6 łacinników i 8 Żydów. W okresie autonomii Galicji zauważamy wyraźny spadek ludności wyznania rzymsko-katolickiego z 53 w 1868 r. do 6 w 1921 r., a także spadek liczby Żydów wyznania mojżeszowego z 21 w 1868 r. do 8 w 1921r.

W 1880r. do unickiej parafii w Łopience należały także 2 sąsiednie wsie z cerkwiami w Buku i Tyskowej. Obszar wsi obejmował 1038 ha, w tym 383 ha pól, 195 ha łąk, 88 ha pastwisk i nieużytków oraz 372 ha lasu. Posiadłość dworska miała wówczas (1880 r) 73 ha użytków rolnych w tym: 41 ha roli, 13 ha łąk i ogrodów, 15,5 ha pastwisk oraz 3,5 ha lasu. Nieurodzajna gleba oraz oddalenie od uczęszczanych szlaków komunikacyjnych były źródłem ubóstwa mieszkańców tej górskiej wsi. Dowodem mogą być nast. przykłady. Dochód parocha z 63 - hektarowego gospodarstwa oszacowano zaledwie na 59,9 złotych reńskich. Brak zbytu na drewno (z powodu bariery transportu) był przyczyną bardzo niskiej jego ceny np. 18 sągów w miejscu wyrębu kosztowało zaledwie 1,44 zł. reńskich.

Łopienka wiosną, 2010
foto: P. Szechyński

W 1889r. zwiększyła się powierzchnia gruntów dworskich do 550 ha. Do dworu stanowiącego własność Józefa, Emilii, Marii, Natalii i Aleksandra Miejskich należało wówczas 132,5 ha pola, 34,5 ha łąk, 0,6 ha ogrodu, 50,5 ha pastwisk, 328 ha lasu, 0,5 ha nieużytków, 0,6 ha parceli budowlanej oraz 1 karczma i 1 młyn.

W 1900r. Łopienka liczyła 379 mieszkańców i była własnością Marii K. Wichańskiej. W owym czasie wieś należała do starostwa powiatowego powiatowego Lesku, sądu powiatowego i urzędu pocztowego Baligrodzie (14 km) oraz parafii łacińskiej w Wołkowi. W 10 lat później liczba mieszkańców zmalała o 4 osoby, a odległość do urzędu pocztowego w Cisnej do 8,5 km.

Wieś nawiedzały co pewien czas epidemie. Wiemy, iż w 1800 r. - zmarło na ospę 20 dzieci w wieku do 7 lat, w 1847 r. - 27 osób w różnym wieku, w 1915 r. - 45 osób na tyfus i koklusz (przyniesione przez żołnierzy armii rosyjskiej, w 1918 r. - 19 osób.

Łopienka zimą, 2012
foto: P. Szechyński

Podczas I wojny światowej i kampanii zimowej 1914/1915 r. wieś poniosła dotkliwe straty. W połowie stycznia 1915 r. i początkiem lutego przebiegała tędy m.in. przez Łopiennik linia frontu i doszło do krwawych walk. Epidemia tyfusu pochłonęła 45 osób.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę podczas spisu powszechnego w 1921 r. we wsi liczącej 47 domów mieszkało tylko 303 mieszkańców. W okresie międzywojennym rozwijała się ona powoli, a w okresie 18 lat liczba domów wzrosła o 6 tj. do 53 w roku 1938. Wzrastała także powoli liczba ludności z 303 mieszkańców w roku 1921 do 331 w roku 1930 i 376 w roku 1943. W okresie 22 lat odnotowano przyrost o 73 osoby.

W latach 1921 - 1939 w Łopience uprawiano głównie owies oraz tochę żyta, pszenicy i jęczmienia. Powszechnie z owsa robiono mąkę na żarnach i pieczono chleb owsiany. Tutejsi mieszkańcy uprawiali dużo kapusty dostarczającej im podstawowych witamin. Hodowano także ogórki, tytoń, konopie i len. Z ziarna lnu i konopi produkowano olej, najczęściej w dwóch pobliskich olejarniach w Pradziejowej i w Dołżycy. Z włókna przędzono nici, wyrabiano płótno i szyto z niego odzież. Zimą wszystkie kobiety zajmowały się tkactwem.

Wodospadzik w Łopience, 2010
foto: P. Szechyński

Garnki gliniane do sporządzania strawy dostarczali do wsi handlarze - Żydzi z Baligrodu. Ubodzy wieśniacy płacili za nie szmatami i jajkami.
We wsi hodowano krowy, woły, konie, owce, kozy. Pasterze wiejscy wypasali je na stokach Korbami i Łopiennika nie budując szałasów podczas wypasu w pobliżu wsi. Bydło sprzedawano z reguły na targach w Baligrodzie.

Przeludnienie wsi i bezrobocie były przyczyną emigracji do pracy przy żniwach na Węgrzech (po południowej stronie Karpat) w zamian za zboże lub emigracji do Ameryki. Na Węgry wyszały z Bieszczadów latem grupy czapraków (10 chłopców i 1 dziewczyna do gotowania). Wracali jesienią rozradowani wioząc na wozach zboże, które pozwalało im i rodzinom na przezimowanie. Osoby wyjeżdżające do Ameryki wracały z gotówką budując nowe domy odmienne już od tradycyjnych chat wiejskich. Nie umieszczano już pod jednym dachem pomieszczeń dla zwierząt. W okresie międzywojennym we wsi powstały 4 takie nowe domy.

Łopienka, figura Matki Bożej na terenie wsi, ok. 200m od cerkwi, 2013
foto: P. Szechyński

Wiemy, iż w latach 30-tych był we wsi miejscowy zespół 4 muzykantów (skrzypków). Nie było natomiast Cyganów.

Mieszkały też dwie rodziny żydowskie: Graubert (dzierżawcy dworu) i Lieber. Znamienne wydaje się dziś przezwisko Jahwaky nadane dla mieszkańców kilku wsi: Terki, Polanek, Łopienki, Buka i Tyskowej.

W okresie międzywojennym wójtem wsi był Antoni Drozd piastujący tę godność w latach 1910 - 1939. We wsi do 1930 r. nie było szkoły, a miejscowy proboszcz nauczył kilka osób podpisywać się i czytać. Założono ją dopiero po 1930 r. w budynku czytelni "Proświty" (w pobliżu cerkwi), gdzie zajmowała 1 salę, a uczniowie realizowali program szkoły 4-klasowej.
Drewniany budynek szkolny kryty blachą wzniesiono dopiero w 1936r. i mieścił on równocześnie rolniczą spółdzielnię rusińską (kooperatywę). W szkole uczono po polsku używając podręczników polskich, a nauczycielami kolejno po roku byli: Józef Ziliński (spod Krakowa), Aniela Solon z Sanoka (zapisała się bardzo pozytywnie swoim zaangażowaniem w pamięci mieszkańców), Józef Mikicki powołany w 1939 r. do wojska i Markiewicz w okresie okupacji.

Łopienka, wiata turystyczna w miejscu dawnej karczmy, 2014
foto: P. Szechyński

Aktywny proboszcz był organizatorem zycia kulturalnego i gospodarczego. Do wsi docierały czasopisma: "Plon", "Pobudka", Nedila", "Komar", :Narodna Sprawa", "Wiek Sławy" i "Beskid". Zbudowana po 1921 r. obok cerkwi czytelnia "Proświty"do 1936 r. mieściła rolniczą spółdzielnię rusińską (kooperatywę) i była miejscem spotkań mieszkańców.

Przed 1939r. - wg planu wsi sporządzonego przez Mikołaja Papińczaka w Łopience mieszkało 58 rodzin (361 osób) o nazwiskach: Andruszkiewicz, Banit, Broniewycz, Dacko, Dołyniak, Dobrianśkyj, Domaraćkyj, Drozd, Fedczyk, ks. Habak Nykoła, Karabin, Kolińczak, Ławer, Małyniak, Midjanowśkyj, Mychałyk, Mychałyszyn, Nasinnyk, Nebora, Niżenkewicz, Papińczak, Sołtys, Stefanyk, Tarawskyj, Wosk, Zawytyk, oraz 3 rodziny żydowskie: Graubert Lejba i Ruchala (3), Gershon Jankiel i Rajzia (6), Lieber Mendel i Rajzia (4) liczące 13 osób).

W okresie okupacji (1939 - 1944) nowym wójtem wsi został Jurek Fedczyk piastujący tę funkcję do 1946 r. tj. deportacji na wschód.
W 1944 r. podczas przejścia frontu zginął Marcin Papińczak i spłonęły 2 domy.

Łopienka, miejsce po dawnych domach, 2014
foto: P. Szechyński

Tuż po wyzwoleniu - 9 IX 1944 r. - wskutek porozumienia zawartego między komunistycznym rządem USRR i rządem polskim PKWN Edwarda Osóbki - Morawskiego o przymusowej deportacji na wschód ludności rusińskiej obrządku wschodniego (unickiego) przygotowano listę 420 osób do wysiedlenia, lecz do maja 1945 r. akcji tej nie przeprowadzono.

Deportacje rozpoczęły się dopiero wiosną 1946 r. 3 V 1946 r. na Ukrainę wysiedlono 326 osób, w tym 60 rodzin i 7 samotnych osób. Podczas wysiedlania 2 osoby zostały zastrzelone przez wojsko: Maria Kolińczak i Jan Zawytyk na stawianie oporu. Zamieszanie wykorzystał wówczas jeden z chłopów Michał Lawer, który z zemsty zabił Jana Papińczaka i podpalił jego dom.

Łopienka, tarasy pól i droga przez wieś, 2014
foto: P. Szechyński

Z zachowanego w sanockim archiwum wykazu osób wysiedlonych do USRR z Łopienki ustalono nazwiska rodzin: Andruszkiewicz - 5, 3, 7, 3, 9, Babicz - 4, Babinczak - 6, Dacko - 4, Dobrzawski - 4, Dołyniak - 4, Fedczyk - 6, 5, 5, 6, 4, 6, 7, Hordanik - 10, Karabin - 6, Kolinczak - 4, 6, Kuńcykiewicz - 2, Lawer - 2, 5, Ławrowski - 3, Małyniak - 5, 5, 3, 4, Michajlik - 9, Michatyszyn - 7, Michonorski - 6, Midianowski - 5, Nasinnyk - 2, Nasinnik - 5, Nebora - 3, Netorcz - 5, Niżankiewicz - 6, 2, 8, 6, 3, 3, 7, Papinczak - 4, 7, 11, 3, 6, 9, Pyrarski - 7, Sołtys - 6, 2, Stefanik - 4, Wasinyk - 2, 7, Wowk - 5, 6, 5, Zawiłyk - 7, Wysiedlono też 7 osób samotnych o nazwiskach: Dołyniak, Drozd, Kaczor, Kalinczak, Kałynczak, Kuzmir, Papinczak, Wasinnik.

Wśród wysiedlonych do USRR dominowały imiona:
a/ męskie: Jan - 35, Wasyl - 29, Michał - 27, Mikołaj - 15, Jarosław - 10, Marcin - 6, Włodzimierz, 4, Dmytro - 4, Piotr - 3, Stanisław - 3, Jurko - 3, Fedor - 3, Grzegorz - 2, Hryć - 2, Ilko - 2, Semko - 1, Józef - 1, Oleksa - 1, Szymon - 1, Daniło - 1, Onufry - 1, Antoni - 1.
b/ żeńskie: Anna - 41, Maria - 39, Katarzyna - 39, Pelagia - 12, Pazia - 9, Olga - 8, Rozalia - 5, Justyna - 4, Tekla - 3, Ksenia - 2, Ewa - 2, Danuta - 2, oraz po 1 Petrunia, Anastazja, Olenia, Walentyna, Celina, Eugenia, Barbara, Stefania.

W Aktach Gminy Cisna (sygn. 32) z lat 1944 - 1954 udało się odnaleźć 39 kart rodzinnych wsi Łopienka i ustalić następujących mieszkańców wsi (62 osób), pozostawionych w tej miejscowości po pierwszej deportacji na wschód. Były to rodziny pełne, matki z dziećmi, rodzeństwo bez rodziców i osoby samotne.

Oto nazwiska pozostawionych w Łopience rodzin: Banit Jan i Maria z 3 dzieci: Jan, Kościo, Aleksandra; rodzeństwo Banit Józef (23 lata) i Banit Anna (16 lat), Drozd Antoni i jego żona Pazia (były sołtys wsi z lat 1910 - 1939), Broniewicz Katarzyna z synem Bazylim (9 lat) i bratem Marcinem (33 lata) oraz babcią Pazią (61 lat), Domaracka Anna (96 lat), Domaracka Maria (66 lat) i 3 rodzeństwa Domaracki Michał (24 lat), brat Marcin (22 lata) i siostra Maria (16 lat); Fedczyk Mikołaj (74 lata) z żoną Ewą (68 lat) i córką Pazią (32 lata), siostry Fedczyk Justyna (19 lat) i Anna (18 lat), Gid Mikołaj (37 l) z żoną Pazią (35 l) i 2 synów: Jarosław 10 lat i Lubomir 8 lat, Maliniak Mikołaj (65 lat) z żoną Marią (56 lat) i córką Anną (12 lat), jego syn Maliniak Jan (30 lat) z żoną Marią (24 lata), rodzina Maliniaków (po rodzicach Janie i Justynie): bracia Piotr i Dmytro (56 lat), Bazyli (54 lata) i ich siostra Maria (41 lat); Nasinnik Grzegorz (54 lata) z żoną Pazią (42 lata) i 5 dzieci: Anna - 16 lat, Katarzyna - 12, Stefan - 9, Maria - 4, Danuta - 1; Palijczak Maria (34 lata) - córka sołtysa Antoniego Drozda z 2 dzieci: córkami Pazia - 9 lat i Aleksandrą - 4 lata; Papińczak Maria (45 lat) z domu Tarnowska z dziećmi bliźniakami: Marią i Bazylim (16 lat), rodzina Stefaników: Maria (65 lat), Pazia (27 lat), Maria (35 lat) z 3 synów: Bazyli - 13 lat, Michał - 10, Mikołaj - 3 lata oraz osoby samotne: Bryndza Grzegorz (54 lata), Doliniak Maria (30lat), Faranczak Katarzyna (37 lat), Midzianowski Michał (16 lat), Nebora Bazyli (8 lat), Papinczak Anna (30 lat), Ruśniak Anna (20 lat).

Cmentarz w Łopience, jedyny zachowany częściowo nagrobek, 2017
foto: P. Szechyński

Do tej pory nie znalazłem dokumentów potwierdzających ich dalsze losy. Nie mam pewności, czy zostali objęci akcją "Wisła" i wysiedleni na tzw. ziemie odzyskane, bowiem nie figurują w wykazach miejscowości i osób deportowanych na zachód. Akta osób nie podlegających deportacji z gminy Cisna nie zawierają wykazu z Łopienki. Nie zawierają także wykazu rodzin mieszanych z Łopienki. Również Eugeniusz Misiło w swojej pracy Akcja "Wisła" Dokumenty w wykazie miejscowości objętych wysiedleniami w Akcji "Wisła" nie wymienia Łopienki. Być może kwestę tę wyjaśnią dalsze poszukiwania źródłowe.

Żyjący do dziś świadkowie tamtych wydarzeń małżeństwo Babicz z Cisnej oraz ze Stężnicy stanowczo twierdzą, iż podczas akcji "Wisła" wiosną 1947 r. pozostałych w Łopience mieszkańców oddział KBW wysiedlił na Ziemie Odzyskane.
W sprawozdaniu Rady Narodowej Gminy Cisna odnalazłem zapis tej treści: "Gmina Cisna miała w 1939 r. powyżej 6 tys mieszkańców, a po wysiedleniach w 1946 r. zostało125 osób zamieszkujących w Cisnej. Pozostałe gromady są kompletnie wyludnione z powodu wysiedlenia ludności do ZSRR i na Ziemie Odzyskane".

Nie mam pewności, czy autor monografii gminy Cisna pisząc "W 1947 r. już w czasie akcji "Wisła" wysiedlono ostatnie 7 rodzin" ma na to dowody źródłowe, czy też opiera się na relacjach świadków. Prawdą natomiast jest jego dalsze stwierdzenie: "Pozostała natomiast cała nienaruszona zabudowa wsi z cerkwią, plebanią i zabudowaniami dworskimi".

Droga do cmentarza w Łopience. Obecnie dojście jest oznakowane, 2017
foto: P. Szechyński

10 VII 1947 r. w opustoszałej wsi żołnierze polscy schwytali członka UPA Pawła Woźnicę z Zahoczwia (28 lat), którego wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie skazano na karę śmierci.

Opuszczone domy w Łopience były rozbierane systematycznie przez mieszkańców wsi okolicznych, którzy traktowali je jako darmowy materiał budowlany lub opałowy. W 1954 r. dopiero ktoś zerwał stosunkowo nową blachę z dachu cerkwi skazując świątynię na powolne niszczenie.
Podczas akcji osiedleńczej nikt z nowych, ściąganych w Bieszczady osadników w tej wsi nie osiedlił się.

Gdy powstał powiat bieszczadzki (po połączeniu 3 powiatów: ustrzyckiego, leskiego i sanockiego) doliną Łopienki zainteresował się historyk sztuki Olgierd Łotoczko zajmujący stanowisko powiatowego konserwatora zabytków. Chciał ratować zabytkową murowaną cerkiew i wieś. Za zbyt gorliwe wypełnianie swoich obowiązków został zwolniony z pracy przez nadgorliwych towarzyszy z leskiego Komitetu PZPR. Był to człowiek twardy i światły. Nie chcąc opuszczać Bieszczadów od 1968 r. podjął się prowadzenia schroniska pod Łopiennikiem i przygotował ciekawy projekt "Studenckiej wioski skansenowskiej w Łopience". Przewidywał on przeniesienie do doliny Łopienki 7 drewnianych chałup, 3 drewnianych cerkwi, dzwonicy, stodoły, kuźni i spichlerza. Z pomocą kilku zapaleńców (w tym architektów) opracował wszystkie szczegóły projektu. W 1975 r. Minister Kultury i Sztuki nagrodził ten pomysł w konkursie na najlepsze prace z zakresu ochrony zabytków nagrodą specjalną. Entuzjastycznie przyjął też ten projekt Generalny Konserwator Zabytków w Warszawie, a studenci Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej wykonali projekty, inwentaryzację i pomiary geodezyjne. Entuzjazm wielu osób ochłodziło oburzenie miejscowych władz w Lesku i Komitet Powiatowy PZPR nie dopuścił do realizacji projektu.

Łopienka, 2017
foto: P. Szechyński

Łopienka, odsłonięte pozostałości zabudowy w pobliżu cerkwi, 2024
foto: M. Piela

Już w 1972 r. Olgierd Łotoczko sprzedał wszelkie posiadane pamiątki rodzinne i za otrzymane pieniądze oczyścił z roślinności mury cerkwi w Łopience wiążąc je w wzmacniając betonową opaską. Jego zaangażowanie przerwała tragiczna śmierć 13 IX 1976 r. w czasie wyprawy w górach Hindukuszu w Afganistanie.

W latach osiedemdziesiątych górale z Podhala wypasali w dolinie Łopienki owce, wznieśli w pobliżu cerkwi drewnianą bacówkę a mury świątyni służyły im jako koszar dla owiec. Na początku lat osiemdziesiątych w tej uroczej górskiej dolinie powstała latem baza namiotowa Akademickiego Klubu Turystycznego SGGW-AR w Warszawie. Więcej na temat ówczesnego wyglądu Łopienki we wspomnieniu Tomasza Rogalińskiego: Zagubieni w górach

Od 1983r. Zbigniew Kaszuba rozpoczął z garstką zapaleńców odbudowę cerkwi w ramach działań Towarzystwa Opieki nad Zabytkami i po kilkunastu latach doprowadził prace do szczęśliwego finału. W 1993 r. dach cerkwi ponownie nakryto blachą, w 1995 wstawiono okna i drzwi, w 1996 r. pomalowano dach farbą antykorozyjną i odbudowano kapliczkę na przełęczy Hyrcza. W 2003 r. na odpust jesienny w dniu 5 X cerkiew została otynkowana z zewnątrz.

Dziś mija 20 lat od czasu, gdy Pan Kaszuba bezinteresownie - wraz z innymi ludźmi serca - pracuje nad ocaleniem odchodzących śladów przeszłości w tej malowniczej dolinie górskiej i jej najbliższym otoczeniu.

Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"

Literatura:

1. Bieszczady. Słownik historyczno-krajoznawczy. Cz. 2 Gmina Cisna pod red. Stanisława Krycińskiego. Towarzystwo Karpackie, Warszawa 1996 s. 234 - 271.
1. Jerzy Kitowski (prof. dr hab.), Przemiany struktur społeczno-gospodarczych obszarów przygranicznych, Przewodnik wycieczkowy, Rzeszów 1995 s. 80 - 84.
2. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880 - 1885.
3. J. Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicji, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowiskiem z uwzględnieniem wszelkich dotąd zaszłych zmian terytorialnych kraju, Lwów 1904 i 1914.
4. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 13: woj. lwowskie, Warszawa 1924.
5. Zygmunt Kaczkowski, "Mąż szalony", Wybór pism Zygmunta Kaczkowskiego, t. 1, Warszawa 1900, nakładem Gebethnera i Wolfa, s. 10 - 22.
6. Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, cz. 2 (J - N), Brzozów - Wzdów - Rzeszów 1998 s. 129.
7. Tenże, Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340 - 1650, Wrocław 1962.
8. Józef Półćwiartek, Zniszczenia ostatniego najazdu tatarskiego tatarskiego 1672r. na obszarze ziemi sanockiej, Rocznik Historyczno-Archiwalny 1994, T. VII - VIII s. 17 - 42.
9. Eugeniusz Misiło, Akcja "Wisła". Dokumenty. Archiwum Ukraińskie, Warszawa 1993.
10. Łopienka. Ocalić historię i współtworzyć nową.
11. Starostwo Powiatowe Leskie. WAP w Rzeszowie, Oddział w Sanoku, Wysiedlanie cudzoziemców 1945 - 1947. Zespół 64, sygn. 80, 96, 97, 99, 100.
12. Tamże, Akta Gminy Cisna 1944 - 1954, sygn. 32
13. Relacje Pana Kazimierza Budzińskiego, urodzonego w 1921 r. w Tyskowej (lat 82), wywodzącego się ze szlachty zagrodowej, zamieszkałego w Stężnicy nr 82. Jako Polak nie był objęty wysiedleniem.
14. Relacje małżeństwa Katarzyny Babicz (1925 r.) i Michała Babicza (1925 r.) lat 78, pochodzących z Łopienki, a zamieszkałych w Cisnej już od 1940 r., gdzie mieszkają do dziś w długiej łemkowskiej chacie przy wjeździe do wsi od strony Leska.

Zobacz także:

Łopienka - dzieje cerkwi i kultu cudownego obrazu Matki Bożej Łopieńskiej
Chrystus Bieszczadzki w Łopience
VI odpust w Łopience; 01.10.2006
VII odpust w Łopience; 07.10.2007
VII odpust w Łopience; 07.10.2007; relacja 2