» Dawne wsie | Balnica

Balnica (Balnycia)

Balnica to nieistniejąca wieś nad potokiem Balnica w południowej części Bieszczadów, która znajdowała się na południe od Maniowa i szosy Cisna - Komańcza a sięgała niemal do granicy ze Słowacją.

Cudowne źródełko i kapliczka w Balnicy
foto: P. Szechyński

W 1549 roku zostały wydane przez starostę, Piotra Zborowskiego przywileje lokacyjne wsi Balnicy i Zubeńska. Pierwszy z przywilejów otrzymał 25 kwietnia Stecz, syn kniazia z Woli Michowej. Jednak osiedlenie tych wsi nastąpiło nieco później, po 1549 roku.

Lustracja z 1565r. tak opisuje warunki, w jakich powstały te wsie:

"Bannica wieś - wieś tę anno Domini 1549 począł zasadzać niejaki Iwan Steczowicz, nad potokiem Bannica rzeczonem, pod górą Beskiedem, przy wielkim lesie, w której na ten czas jest gospodarzów osiadłych ab. Anno Domini 1561 siedm, którzy wymierzywszy sobie łanów pięć, poczęli je kopać nie dawno a iż wielkie i gęste lasy mają, tedy ich też mało wykopali. Żadnej dani nie dawają, bo jeszcze mają swobody ad decursum lat dwanaście". Balnica lokowana była na prawie wołoskim.

W roku 1616 mieszkańcy uprawiali 17 łanów, w 1640 odnotowano istnienie młyna. W roku 1665 w wyniku najazdu wojsk Rakoczego, który miał miejsce kilka lat wcześniej uprawiano już tylko jeden łan. Kolejne zniszczenia to najazd tołhajów w roku 1686. Po owych zawieruchach wieś udało się przywrócić do życia gospodarczego i w roku 1771 uprawiano tu już 18 łanów.

Po I rozbiorze Polski Balnicę włączono do dóbr kameralnych Cesarstwa Austriackiego. W I połowie XIX wieku właściciele wsi czerpali dochody z gospodarki drzewnej. Drewno wywożono kolejką przez przysiółek Strubie (obecnie stoi tu jedyny budynek w Balnicy, obok którego znajduje się przystanek kolejki z Majdanu). Wówczas była tu m.in. stacja kolejki, gajówka oraz budynki mieszkalne pracowników leśnych i kolejarzy. W przysiółku Strubie (przy drodze do Solinki) stała ponadto karczma żydowska, która uległa zniszczeniu w roku 1915.

Krzyż przydrożny w Balnicy
foto: J. Milczanowska

Bardzo skąpa jest wzmianka o Balnicy w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" z 1880 roku. Słownik ów podaje:
"Balnica, wś, pow. Lisko, o 6 kil od st.p. Wola Michowa, w parafii gr. katol. Maniów."

Więcej informacji słownik ów podaje natomiast o potoku Balniczka (mając na myśli prawdopodobnie potok Balnica), a mianowicie: "Balniczka, potok także balnickim zwany, w obrębie gminy Balnicy w Galicyi. Wypływa pod grzbietem Beskidu lesistego, na samej granicy Galicyi z Węgrami, na polanie Bubnin zwanej, płynie w kierunku północnym przez wieś Balnicę, przybierając liczne potoki górskie, spływające z Beskidu tak od wschodu, jak zachodu, i po 3/4 milowym biegu uchodzi w obrębie gminy Maniowa z lewego brzegu do potoku Osławy." Tyle w/w słownik.

Balnica, rok 2003
foto: P. Szechyński

W roku 1918 wieś przystąpiła do tzw. Republiki Komańczańskiej. W tym okresie w Balnicy odnotowano istnienie młyna i tartaku wodnego, prowadzonych przez Rozalię i Mieczysława Podstawskich. W kolejnych latach prowadził je Michał Podstawski. Ponadto zajmowano się tu handlem, był masarz, istniała olejarnia, karczma "U Moszka" (centrum wsi). We wsi mieszkała zielarka Sofija Bilo oraz pielęgniarka Magdalena Stachura.

W roku 1934 Balnica weszła w skład gminy zbiorowej w Woli Michowej. Od roku 1936 sołtysem był Dmytro Bilo. Po wybuchu II wojny Powstała tu niemiecka placówka Grenzschutzu. W 1942 roku Niemcy przeprowadzili inwentaryzację wsi, podczas której odnotowano 78 budynków. Dwa z nich zamieszkiwali Polacy: Górni i Podstawscy a dwa Żydzi. Od roku 1944 wieś była pod kontrolą UPA (sotnia Wesełego). Po wojnie sołtysem został ponownie Dmytro Bilo. Na krótko.

Balnica, zima
foto: P. Szechyński

W roku 1946 wysiedlono na Ukrainę mieszkańców 57 domów. Drewno z pozostawionych budynków UPA wykorzystała do budowy podziemnego szpitala na pobliskiej Krąglicy. W roku 1947 podczas akcji "Wisła" wysiedlono kolejnych 85 osób. Wieś opustoszała a pozostałe zabudowania również rozebrano.

W roku 1856 została zbudowana cerkiew. Była to cerkiew filialna (parafia w Maniowie) pw. św. Michała Archanioła. Bryłą bardziej przypominała kościół rzymskokatolicki, niż cerkiew. Nawa prostokątna, kwadratowe prezbiterium o drewnianej konstrukcji zrębowej, nakryte dachem kalenicowym z baniastym hełmem. Kryta blachą. Przylegający od zachodu babiniec (kruchta) był murowany a nad nim znajdowała się smukła wieża drewniana, również zwieńczona baniastym hełmem. Dach rozebrano już w roku 1944, części drewniane wykorzystano m.in. do budowy stajni w Woli Michowej.

Osadne, żyrandol z cerkwi w Balnicy
foto: P. Szechyński

Obok znajdowała się murowana dzwonnica-brama, kryta dachem namiotowym z cebulką i krzyżem. Obok cerkwi i dzwonnicy stała również drewniana kostnica, przylegająca do cerkiewnego cmentarza. Do dziś zachowała się podmurówka (fragmenty) oraz kilka nagrobków. Część wyposażenia cerkwi przeniesiono do Osadnego, do cerkwi prawosławnej (Słowacja) - m.in. żyrandol, jedną z ikon oraz cyborium. W Balnicy istnieje ponadto murowana kaplica nad źródełkiem uchodzącym za cudowne.

W Balnicy urodził się w roku 1924 późniejszy arcybiskup greckokatolicki Stepan Sułyk. Początkiem wojny wywieziony na roboty do Niemiec. Więcej na ten temat: Cmentarz i miejsce po cerkwi w Balnicy

Dziś w Balnicy pozostała tylko malownicza dolina, pozostałosci przycerkiewnego cmentarza, dwa krzyże i owa kapliczka nad cudownym źródełkiem. W kapliczce od roku 2008 znajduje się obraz Matki Bożej Opiekunki Lasu, wykonany przez Zdzisława Pękalskiego. Jej remont przeprowadziło Stowarzyszenie "Magurycz".
Więcej: Kapliczka w Balnicy

Przy stacji w Balnicy do 21.12.2007 działało przejście graniczne turystyczne dla pieszych i rowerów - obecnie po wejściu Polski i Słowacji do strefy Schengen przejście nie ma zastosowania. Tereny wsi są piękne, malownicze i raczej odludne. Warto się tam wybrać. Balnicę można polecić wszystkim, którzy w Bieszczadach szukają samotności i ucieczki przed zgiełkiem i gwarem.

Więcej o walorach turystycznych i dojściu do Balnicy oraz zdjęcia w tekście:
Balnica szlakiem żółtym z Woli Michowej

Dzwon w Balnicy podczas akcji wykopywania
foto: Z. Mazur

25 kwietnia 2006 roku na terenie wsi Balnica wykopany został dzwon - pochodzący jak ustalono z miejscowej dzwonnicy.

Wielki - 625 kilogramowy - zabytek został znaleziony przez M. Gosztyłę z Radoszyc. Ma 330 cm obwodu i 105 cm średnicy. Dzwon został odlany przez ludwisarnię Felczyńskich w Przemyślu, w roku 1920 lub 1920-27.

Wykopali go powiadomieni pracownicy Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, gdzie został zabrany i znajduje się do chwili obecnej, będąc jednym z eksponatów skansenu.

Fotorelacja z wykopania dzwonu: Dzwon z Balnicy - fotoreportaż z wydobycia

Na zdjęciach z lat 2003-2006 od lewej: kapliczka w Balnicy, cudowne źródełko, krzyż, stacyjka.

opracowanie: P. Szechyński, J. Milczanowska

Literatura:

1. Fastnacht A., "Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650" - Wrocław 1962.
2. Wesołkin W., "W dorzeczu Osławy", Bieszczad nr 16 - Ustrzyki Dolne 2010.
3. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach" - Pruszków 1995.
4. "Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" W-wa 1880.
5. Informacje własne.

Zobacz także:

Galeria zdjęć - cmentarz i miejsce po cerkwi w Balnicy
Obraz Matki Bożej Opiekunki Lasu
Cerkiew prawosławna i krypta w Osadnem
Mapę WIG z roku 1938: Łupków (pas 52 słup 34), która uwzględnia również Balnicę

Balnica (2014)
foto: A. Szechyński

Balnica, cmentarz (2013)
foto: P. Szechyński

Balnica, krzyż przydrożny (2010)
foto: P. Szechyński

Balnica, torowisko kolejki (2012)
foto: P. Szechyński