» Flora Bieszczadów | Osobliwości rezerwatów

Osobliwości rezerwatów przyrody

Bieszczadzkie rezerwaty przyrody od dawna przyciągały uwagę uczonych i miłośników przyrody. Przeciętny turysta zazwyczaj ich nie odwiedza i nie zna. Warto jednak wiedzieć, że "rezerwaty przyrody" obejmują tylko te obszary zachowane w stanie naturalnym, które mogą być wzorcowymi modelami środowiska naturalnego. Są to niejako "muzea przyrodnicze w naturze", gdzie nie wolno nam niczego zniszczyć, ani też zachowywać się głośno. Naszym zadaniem jest wielka troska o nie. Na zwiedzanie rezerwatu trzeba uzyskać zezwolenie służb leśnych lub ochrony środowiska.

Specjalistyczne wycieczki edukacyjne do 21 bieszczadzkich rezerwatów przyrody znajdujących się w zasięgu mapy "Bieszczady" można planować w porozumieniu z Ośrodkiem Naukowo-Dydaktycznym BPN w Ustrzykach Dolnych lub Ośrodkiem Informacyjno-Edukacyjnym BdPN w Lutowiskach.

Dlaczego warto tam być? Jakie osobliwości podlegają ochronie w bieszczadzkich rezerwatach przyrody? Oto zachęta do zaprzyjaźnienia się z bieszczadzkimi skarbami przyrody.

Rezerwaty krajobrazowe i przyrody nieożywionej - to wyjątkowo malownicze miejsca, w których warto być! Warto przy okazji wykonać wspaniałe zdjęcia tych urzekających zakątków bieszczadzkiej krainy.

1. "Gołoborze" (rez. przyrody nieożywionej o pow. 13,90 ha) w pobliżu zniszczonej wsi Rabe na zboczu nad Rabiańskim Potokiem w gminie Baligród. Jest on osobliwością geologiczną regionu fliszowych Bieszczadów, gdzie ochronie podlega naturalne gołoborze górskie powstałe w miejscu wychodni piaskowca kwarcowego.

Rumosz skalny (porównywalny z gołoborzem w Górach Świętokrzyskich) porasta w kilku miejscach pojedyńczo brzoza i karłowata osika, a całość otacza malowniczo las jodłowo-bukowy ze świerkiem. W pobliżu znajdują się także cenne źródła mineralne - unikalne szczawy arsenowo-żelaziste, do dziś niestety nie eksploatowane. Więcej o rezerwacie Gołoborze

2. "Sine Wiry" (rez. leśno-krajobrazowy o pow. 450,49 ha) powstały na rzece Wetlince w wyjątkowo malowniczej okolicy na obszarze nieistniejących dziś wsi Łuh i Zawój (w gm. Cisna) oraz Polanki (w gm.Solina.). Teren tego rozległego rezerwatu obejmuje 7 - kilometrowy, przełomowy odcinek rzeki Wetlinki od dawnej wsi Łuh aż do jej ujścia do Solinki, ok. 600 metrowy odcinek przełomowy Solinki i zbocze masywu Połomy (776 m) ze starym naturalnym lasem bukowo-jodłowym. Występuje tu 10 zespołów roślinnych, 350 gatunków leśnych roślin naczyniowych w układzie piętrowym i wiele gatunków fauny bieszczadzkiej z wielkimi ssakami i ptakami drapieżnymi. Osobliwością tego miejsca są progi skalne na rzekach, żerujące ptaki wodne, strome urwiste brzegi nad rzekami i malownicze przełomowe ich odcinki. Więcej o rezerwacie Sine Wiry

3. "Zwiezło" lub "Jeziorka Duszatyńskie" (1,74 ha) - to dwa przepiękne górskie jeziorka na potoku Olchowatym w pobliżu wsi Duszatyn na stokach masywu Chryszczatej (ok. 800 m n.p.m.) przy czerwonym szlaku wschodniobeskidzkim. Powstały one podczas wielkiej ulewy w 1907 r. w wyniku której osunęło się zbocze Chryszczatej tarasując odpływ wody na potoku. Powstały wówczas trzy jeziorka. Z upływem czasu wskutek zamulania zniknęło jedno z nich. W dwu pozostałych dojrzymy - jeszcze do dziś wystające z wody - połamane pnie potężnych drzew. Łatwo tam dotrzeć: Rezerwat Zwiezło.

4. "Przełom Osławy pod Duszatynem" - to nowy rezerwat krajobrazowy obejmujący przełomowy odcinek rzeki Osławy między Duszatynem a Prełukami wraz ze wsch. stokami Karnaflowego Łazu (701 m), meandrami Osławy, jej skalistym korytem i malowniczą doliną. Ochronie podlega urzekający krajobraz wraz z cennymi naturalnymi zbiorowiskami roślinnymi.

5. "Kamień" (91,83 ha) - to rezerwat geologiczny na północno-wschodnich stokach grzbietu Kamienia (721 m) koło Rzepedzi w gm. Komańcza. Osobliwość stanowią tutaj oryginalnie ukształtowane przez czas skałki piaskowcowe o charakterze uroczyska. Atmosferę upływu czasu podkreśla starodrzew bukowo-jodłowy i cenne naturalne zbiorowiska roślinne.

Rezerwaty faunistyczne

- tworzone są jako ostoje dla drapieżników puszczańskich lub rzadkich gatunków zwierząt i umożliwiają ich poznanie poprzez prowadzone obserwacje oraz badania naukowe.

1. "Bobry w Uhercach" (pow. 27 ha.) znajduję się między Uhercami a Zwierzyniem w wyrobiskach żwirowych na rzece Olszance. Przed kilkunastoma laty wpuszczono tam potajemnie sprowadzone w Bieszczady bobry, aby się rozmnożyły. Dziś jest ich tak dużo, że zakładają kolejne kolonie i żeremie na pobliskich rzekach i potokach m.in. w Zwierzyniu, Orelcu i okolicy.

2. "Krywe" (rez. faunistyczny o pow. 511,73 ha) obejmuje 10 kilometrowy odcinek doliny Sanu pod Otrytem na terenie dawnych wsi Krywe i Hulskie w gminach Czarna i Lutowiska. Jest to wyjątkowo piękne miejsce, w którym San krętymi zakolami przebija się między odsłoniętymi jeszcze stokami wzgórz. Niezwykłość malowniczego krajobrazu tego wyjątkowo uroczego miejsca podkreślają progi skalne na Sanie, efekt skalistego dna tej rzeki, strome stoki, głębokie jary licznych potoków, meandry i terasy nadrzeczne. Osobliwością jest również bogata flora z 22 skupiskami roślinnymi. Wyróżnia się w nich ok. 400 gatunków roślin naczyniowych, w tym 44 typowo górskie i 26 chronionych. Bogactwo fauny stanowią drapieżniki, takie jak np. niedźwiedź brunatny, wilk i ryś, duże ssaki puszczańskie (żubr), liczne gatunki ptaków, płazów i gadów w tym wielki wąż eskulapa (niejadowity), żmija zygzakowata, jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny i wiele innych. Więcej: Krywe

Rezerwaty leśne

- są muzeami przyrody w naturze. Ten tylko potrafi je zrozumieć i cenić, kto kocha szum lasu i słyszy bicie jego serca. Do tych wyjątkowych miejsc można wejść wyłącznie w ciszy jakby do "zielonego kościoła" wsłuchując się "w modły pokłonne świątyni" - jak napisała Maria Czerkawska. W ich poznaniu pomogą nam przyrodnicy, pracownicy BdPN i leśnicy.

1. "Hulskie - im. Stefana Myczkowskiego" (pow. 189,87 ha) to duży naturalny drzewostan dwóch pięter roślinnych na płd. Stoku pasma Otrytu w pobliżu dawnej wsi Hulskie i Krywe nad Sanem w gm. Lutowiska. Ochronie podlegają grabowe drzewostany grądu oraz reglowy zespół buczyny karpackiej z wieloma potężnymi drzewami pomnikowymi. W poszyciu leśnym występuje ok. 300 gatunków roślin naczyniowych z wieloma gatunkami wysokogórskimi i wschodniokarpackimi, a także ciepłolubnymi. Obszar rezerwatu - to także ostoja przedstawicieli fauny puszczańskiej, m.in. dużych ssaków i drapieżników. Tutaj żyją misie brunatne, wilki, rysie, a z wielkich ptaków orzeł przedni i orlik. Więcej: Rezerwat Hulskie.

2. "Cisy na górze Jawor" (pow. 3,02 ha) - to największe w Bieszczadach skupisko cisa pospolitego występującego w formie drzew i krzewów (262 szt.), oraz w tzw. "nalocie" (160 szt.). Rosną one na zboczu wzniesienia (720 - 817 m) w pobliżu wsi Bystre w gm. Baligród w starym lesie jodłowo - bukowym liczącym ok. 140 lat.

3. "Woronikówka" (pow. 14,84 ha) jest drugim rezerwatem cisów na zboczu szczytu Walter (828 m) zwanym dawniej Woronikówką w Jabłonkach w gm. Baligród. W zróżnicowany wiekowo lesie z przewagą buka i jodły zachowały się naturalne stanowiska cisów (123 sztuki w formie drzewiastej do 9 m wysokości) i liczniejsze stanowiska w formie krzewiastej występujące w kępach na urwistym zboczu. W tym trudno dostępnym terenie zamieszkały liczne zwierzęta leśne.

4. "Olsza kosa w Stężnicy" (pow. 1,79 ha) znajduje się na stoku Markowskiej we wsi Stężnica w gm. Baligród. Zarośla olchy zielonej zwanej kosówką zajmują dziś w 95% dawne pastwisko tworząc łany o wysokości 2,5 m. Jest to rzadkie zjawisko występowania tej rośliny w paśmie regla dolnego (ok. 675 m n.p.m.) w takim skupisku. Naturalnym bowiem środowiskiem krzewiastej olchy zielonej są bieszczadzkie połoniny.

5. "Olszyna łęgowa w Kalnicy" (pow. 13,69 ha) występuje tuż przy dużej obwodnicy bieszczadzkiej na zakolu szosy w Kalnicy. Ochronie podlega jedyny w Bieszczadach górski las łęgowy z dodatkiem olszyny czarnej rosnący na podłożu torfowym (ok. 1 m), a z roślin zielnych m.in. narecznica grzebieniasta posiadająca tutaj jedyne stanowisko w Bieszczadach Zachodnich.

6. "Bukowica" - (rez. leśny o pow. 292,92) koło Darowa w gminie Komańcza. Ochroną objęto tutaj las jodłowo-bukowy i naturalne zbiorowiska leśne o charakterze puszczańskim. Występuje w nim aż 219 gatunków roślin naczyniowych, w tym 21 chronionych. W tak znacznym kompleksie leśnym znalazły również dogodne warunki do rozwoju duże ssaki puszczańskie.

Rezerwaty projektowane do utworzenia:

"Cisy w Serednicy" (14,48 ha) - rez. leśny we wsi Romanowa Wola w gm. Ustrzyki Dolne w celu zachowania 200 sztuk cisów pospolitych w formie drzewiastej w starodrzewiu jodłowym z wieloma drzewami pomnikowymi.

"Przełom Strwiąża" (359,23 ha) - rez. krajobrazowy między Brzegami Dolnymi a Krościenkiem w celu objęcia ochroną przełomowego odcinka Strwiąża wraz z krajobrazem doliny rzecznej i cenną szatą roślinną.

Rezerwaty torfowiskowe - odnajdziemy na pustkowiach w dolinie górnego Sanu na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu. Skupione są dość blisko siebie i można je poznać w ciągu 1-dniowej wyprawy rowerowej. Na taką wycieczkę warto jednak wyruszyć z pracownikiem naukowym BdPN.

1. "Dźwiniacz" (rez. torfowiskowy o pow. 10,51 ha) znajduje się nad górnym Sanem na terenie dawnej wsi Dźwiniacz w pobliżu rezerwatu Łokieć" gm. Lutowiska. Ochronie podlega wyjątkowo dobrze wykształcone torfowisko wysokie z zamkniętym ekosystemem, 55 gatunkami roślin naczyniowych i 11 gatunkami mchów. Osobliwością jest kilka płatów boru bagiennego z dominującym świerkiem w tym rzadkie rośliny jak np. rosiczka i kępy bagna zwyczajnego.

2. "Litmirz" (rez. torfowiskowy o pow. 13 ha) znajduje się nad potokiem Litmirz w pobliżu jego ujścia do Sanu w dawnej wsi Tarnawa Wyżna w gm. Lutowiska. Ochronie podlega torfowisko wysokie z bogatą roślinnością i lasem świerkowo-bukowym, w którym widoczne jest zjawisko wegetatywnego rozmnażania świerka. W tej okolicy fascynują także wspaniałe krajobrazy i pustkowia po wyludnionych wsiach po II wojnie światowej.

3. "Łokieć" (rez. torfowiskowwy o pow. 10,28 ha) położony w zakolu górnego Sanu na terenie dawnej wsi Łokieć (dziś Dźwiniacz Górny) w gm. Lutowiska posiada malownicze otoczenie. Na terenie torfowiska wysokiego podlega ochronie 56 gatunków roślin naczyniowych i 7 gatunków mchów. Dodatkową atrakcją są uformowane w pierścienie zbiorowiska turzycy i zwarty pas płonników na obrzeżach torfu.

4. "Tarnawa" (34,40 ha) obejmuje dwa torfowiska wysokie oddzielone od siebie potokiem na łąkach nad górnym Sanem w nieistniejącej wsi Tarnawa Niżna w gm. Lutowiska. Mniejsze nie jest w ogóle zadrzewione, a większe - wspaniale wypiętrzone - posiada jedyne w Bieszczadach Zachodnich naturalne stanowisko sosny zwyczajnej. W borze bagiennym z domieszką brzozy i świerka występuje bogata flora torfowiskowa, a rzadkością i osobliwością jest tutaj rosiczka okrągłolistna.

5. "Zakole" (5,25 ha) znajduje się w wąskim zakolu górnego Sanu opływającego Łysanię w pobliżu Smolnika w gm. Lutowiska. Stąd można rozpocząć wyprawę po rezerwatach torfowiskowych położonych w dolinie górnego Sanu w Parku Krajobrazowym Doliny Sanu. Torfowisko wysokie swój urok zawdzięcza malowniczemu otoczeniu i cennej roślinności tutaj występującej jak np. wełnianka pochwowata, bagno zwyczajne, borówka bagienna, żurawina błotna, modrzewica czarna itd.

Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"

Literatura:

1. Plany ochrony przyrody Nadleśnictwa Brzegi Dolne, Nadleśnictwa Baligród, Komańcza, Rymanów, Lesko.
2. Kazimierz Wojewoda, Obszary i obiekty przyrodnicze województwa krośnieńskiego objęte ochroną prawną, LOP, Krosno 1993.
3. Tenże, Karpackie Parki krajobrazowe, Krosno.