Trasy rowerowe | Z Leska na Słowację, cz.III

Doliną Sanu i Solinki z Leska na Słowację. Trasa rowerowa. Cz.III

Polanki - (502 m n.p.m) są dziś osadą leśną położoną na prawym brzegu Solinki w niewielkiej wąskiej kotlinie otoczonej lesistymi stokami Korbani (905 m). Dawniej była w tym miejscu wieś, lokowana na prawie wołoskim w dobrach Balów z Hoczwi, wzmiankowana po raz pierwszy w 1567r.

Polanki - dolina Solinki
foto: P. Szechyński

Podczas najazdu tatarskiego w 1672 r. ocalał tutaj tylko 1 dom, ordyńcy zrabowali cały dobytek i uprowadzili w jasyr mieszkańców. Miejscowość należąca wówczas do Bala, komornika ziemi sanockiej przestała istnieć i długo dźwigała się ze zniszczeń. W 1880 r. było tutaj już 40 domów i 276 mieszkańców, a Polanki należały do Krajewskich z Terki. W 1900 r. wieś należała do Walerii Polman-Daniłowicz i liczyła 291 mieszkańców, w 1910 r. - 329, w 1921 r. - 47 domów i 326 osób, w 1937 r. - 52 domy.

Po II wojnie światowej mieszkańców wsi wysiedlono poza trzema rodzinami polskimi. Opuszczone gospodarstwa zostały spalone przez UPA. Pod koniec lat 50-tych w Polankach powstała osada leśna. W 1970 r. mieszkały w niej 63 osoby, w 1978 r. - 23, w 1988 r. - 25, w 1995 r. w trzech domach zaledwie 16 mieszkańców, a obecnie w 2001 r. tylko 6 osób.

Przy drodze, na skarpie nad Solinką, murowana kapliczka ufundowana w 1896 r. przez dziedzica Terki Michała Krajewskiego, który powracając z Cisnej bryczką, powożoną przez pijanego fornala Jakuba, runął z urwiska w tym miejscu do rzeki, nie doznając żadnego uszczerbku. Miejsce kapliczki jest dość osobliwe. Obok szosy nad urwiskiem schodzi leśna dróżka do kamiennej podmurówki po dawnej cerkwi. Kapliczki z palącymi się niemal nieustannie świecami symbolizuje dziś tragedię tego bezludzia. Jeżęli z tego miejsca zatoczymy promień o długości 5 km, to w wyznaczonym w ten sposób okręgu znajdzie się 14 wsi, w tym 8 nie zamieszkałych (Jaworzec, Łopienka, Łuh, Radziejowa, Studenne, Tworylne, Tyskowa i Zawój).
Więcej: Kibakowa kapliczka

Kilkaset metrów za kapliczką droga odgałęzia się w prawo do nieistniejącej wsi Łopienka. Zjeżdżamy w dół nad przepaścią, u podnóża której łączą się dwie górskie rzeki Wetlinka i Solinka.

Cerkiew w Łopience
foto: P. Szechyński

Łopienka (550 m n.p.m.) jest dziś niezamieszkałą miejscowością położoną na północnym stoku Łopiennika (1069 m) nad małym, lewobrzeżnym dopływem Solinki.

Od strony zachodniej zasłania wieś zalesiony masyw Durnej (979 m n.p.m. - zwanej pod koniec XIX w. Na Kamieniu), od północy grzbiet łączący Durną i Korbanię (905 m) z Przełęczą Hyrcza (697 m) oraz masyw Korbani (905 m) z jej południową odnogą Klewa (682 m), a od południa grzbiet Jamy (822 - 666 m) z przełęczą 739 m zasłaniający Buk z doliną Solinki.

Wyjątkowo malownicze położenie wyciszonej dziś doliny Łopienki oraz odbudowana z ruiny cerkiew są głównym atutem przyciągającym coraz liczniejsze rzesze turystów.
Ważniejsze wydarzenia z przeszłości: Łopienka - rys historyczny.
Dzieje cerkwi i kultu cudownego obrazu Matki Bożej Łopieńskiej.

41,2 km

Kapliczka ufundowana w 1896 r. przez dziedzica Terki Michała Krajewskiego, zwana też kapliczką szczęśliwego powrotu lub Kibakową.
foto: P. Szechyński

Szlak skręca w prawo przez most na rzece Solince zmierzając do wsi Buk. Zbaczając w lewo można dojechać malowniczo wijącą się między wzgórzami drogą do Jeziorka Szmaragdowego i rezerwatu leśno-krajobrazowego "Sine Wiry" (450,49 ha). Utworzony w 1988 r. obejmuje przełomowy odcinek rzeki Wetlinki z malowniczymi progami skalnymi, pod którymi znajdują się głębokie niecki (badunie). Piękne, kamieniste koryto rzeki ma wiele głazowisk i ciągnie się od Polanek aż do nieistniejącej wsi Łuh (po polsku łąka). Dużego uroku dodaje dolinie otaczający ją las bukowy lub jodłowo-bukowy oraz ptactwo wodne w korycie rzeki.

Szczególną atrakcją rezerwatu "Sine Wiry" jest powstałe po ulewnych deszczach w 1980 r. niewielkie Jeziorko Szmaragdowe. Powstało ono na skutek zatarasowania koryta rzeki Wetlinki przez osuwisko na stoku Połomy (776 m). Gdy jest susza i Wetlinka niesie niewiele wody miejsce to zadziwia skalnym rumowiskiem.

Droga do rezerwatu "Sine Wiry"
foto: P. Szechyński

Od tego uroczego miejsca można pojechać dalej podniszczoną kamienistą drogą przez Zawój i Łuh do Bacówki PTTK - Schroniska Turystyki Kwalifikowanej w Jaworcu, a nawet dotrzeć do dużej obwodnicy bieszczadzkiej w Kalnicy.

Zawój - to nieistniejąca dziś wieś malowniczo położona na lewym brzegu rzeki Wetlinki około 3 km od jej ujścia do Solinki, okrążającej wieś niemal dookoła u stóp Pereszliby (768 m n.p.m).

Lokowana była na prawie wołoskim w dobrach Balów z Hoczwi, a najstarsza wzmianka o niej pochodzi z 1552 r. Podczas najazdu tatarskiego w 1672 r. zniknęła niemal zupełnie (ocalał tylko 1 dom). Podnosząc się powoli ze zgliszcz i przyjmując nowych osadników w 1880 roku (po 208 latach!) Zawój liczył dopiero 25 domów i 178 mieszkańców. Była to wówczas jedyna wieś w Bieszczadach z przewagą wyznawców religii rzymskokatolickiej. (147 osób - tzw. "osada mazurska"). 24 osoby wyznawały wówczas religię grecko-katolicką, a 7 mojżeszową. Obszar wsi wynosił wówczas 171 ha, w tym 97 ha użytków rolnych, 56,5 ha łąk oraz 17 ha lasu. Przed 1880 rokiem istniała tam potażarnia. W 1860 r. wzniesiono tutaj cerkiew filialną parafii w Jaworcu. W 1889 r. rozparcelowana posiadłość dworska należała do Hrycia Solana i obejmowała karczmę, młyn oraz 401 ha powierzchni (w tym 309 ha lasu, 40 pół uprawnych, 21,5 ha łąk, 30 ha pastwisk, 0,14 ha ogrodu i 0,2 ha parceli budowlanej). W 1900 r. liczba mieszkańców wzrosła do 234, a w 10 lat później zmalała do 219. Zawój wówczas - jako jedyna wieś w Bieszczadach - stanowił gromady włościańskiej. Po roku 1945 wieś wskutek wysiedleń ludności na wschód i na Ziemie Odzyskane uległa całkowitej zagładzie. Po jej opuszczeniu przez mieszkańców rozebrana została także cerkiew. Do naszych czasów zachował się tylko niewielki cmentarzyk z kilkoma nagrobkami.

Szlak rowerowy od mostu na rzece Solince podąża w prawo, w kierunku leśnej osady Buk. Po drodze z lewej strony mijamy wygodne miejsce do kąpieli nad brzegiem Solinki, zaś dalej pole namiotowe z wiatą.

45,2 km

Buk - dolina Solinki
foto: S. Orłowski

Buk - jest dziś osadą leśna w dolinie Solinki liczącą ok. 50 mieszkańców. Lokowany był na prawie wołoskim w dobrach Balów z Hoczwi, a pierwsza informacja o jego istnieniu pochodzi z 1552 r. Mieszkało wtedy we wsi czterech kmieci i kniaź. Kolejna informacja z 1567 r. potwierdza prawo wołoskie i wymienia 1 łan uprawianej ziemi. Podczas najazdu tatarskiego w 1672 r. wieś została spalona, mieszkańcy z dobytkiem uprowadzeni w jasyr, a z pożogi ocalały tylko 3 domy. Buk był wówczas wsią prywatną należącą do Bala, komornika ziemi sanockiej. Odbudowa ze zniszczeń trwała długo. W 1816 r. wg. wojskowego spisu ludności wieś liczyła 36 domów, 48 rodzin i 174 mieszkańców. Mieszkało w niej 88 kobiet i dziewcząt, 37 żonatych, 54 nieżonatych i wdowców, 1 duchowny, 2 szlachty, 25 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 1 mniej zdolny, 10 niezdolnych, 1 wdowiec z dziećmi bez opieki, 40 chłopców do 14 lat i 8 młodzieńców w wieku 15 - 17 lat. Inwentarz całej wsi stanowiły tylko 2 klacze, 32 woły i 29 krów. W ogóle nie było koni, źrebaków, wałachów i owiec. W 1921 r. wieś liczyła 45 domów i 293 mieszkańców (278 greko-katolików, 4 łacinników, 11 Żydów, wyznawców religii mojżeszowej).

Po II wojnie światowej mieszkańców deportowano na wschód i Ziemie Odzyskane, a wieś uległa całkowitej zagładzie wraz z cerkwią. Do dziś pozostał cmentarz przycerkiewny z dwoma nagrobkami i krzyżem z cerkwi. We wsi galeria "Czarny Kot". Możemy tutaj odpocząć podziwiając twórczość artystów bieszczadzkich i malownicze koryto rzeki Solinki.

47,8 km

Dołżyca - szlak rowerowy skręca w prawo w kierunku Cisnej. Dalej trasa biegnie drogą asfaltową wzdłuż rzeki Solinka, po równym terenie szosą wijącą się miedzy leśnymi wzgórzami. Odchodzącą w lewo obwodnicą bieszczadzką poruszając się wzdłuż toru bieszczadzkiej kolejki wąskotorowej dojechać można do widokowej Przełeczy Przysłup (651 m), Wetliny i BPN.

Dołżyca, krzyż w miejscu po cerkwi
foto: P. Szechyński

Dołżyca - osada leśno - letniskowa w dolinie rzeki Solinki na południowych stokach Łopiennika licząca ok. 85 mieszkańców. Nazwa wsi oznacza tyle co "długa dolina". Pierwsza wzmianka o wsi założonej na prawie wołoskim pochodzi z 1567 r. Dowiadujemy się z niej, że osadnicy wykarczowali i uprawiali już 1 łan ziemi. Jej założycielami byli Balowie z Hoczwi, w których władaniu pozostawała do poł. XVIII w. W 1672 r. podczas najazdu tatarskiego została zniszczona niemal doszczętnie. Z całej wsi ocalały tylko 4 domy, mieszkańców z dobytkiem ordyńcy uprowadzili w jasyr. W 1816 r. - po okresie wojen napoleońskich - wg. wojskowego spisu ludności cyrkułu sanockiego miejscowość liczyła 39 domów, 55 rodzin i 202 mieszkańców. Wśród nich było 33 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 14 niezdolnych, 2 czasowo zwolnionych, 1 wdowiec z dziećmi bez opieki, 106 kobiet i dziewcząt, 43 żonatych, 53 nieżonatych i wdowców, 41 chłopców w wieku do 14 lat i 5 młodzieńców od 15 do 17 lat. W całej wsi były tylko 42 woły i 23 krowy. W ogóle nie było koni i owiec. Po pierwszej wojnie światowej w 1921 r. wieś liczyła 53 domy. Na 325 mieszkańców 316 było wyznania grecko-katolickiego, 5 łacińskiego i 4 Żydów wyznania mojżeszowego.

Po II wojnie światowej ludność całkowicie wysiedlono, zniszczono drewnianą cerkiew z 1907 r. i zabudowę wsi. Miejsce po cerkwi, na wzgórzu w pobliżu odejścia szlaku znakowanego na Łopiennik, znaczy obecnie drewniany krzyż.

49,8 km

Ośrodek Wypoczynkowy " Nad Solinką", w którym zatrzymać można się na nocleg w wygodnych domkach campingowych wybudowanych na zboczu góry. Smacznie można posilić się w barze "Solinka". Po lewej stronie drogi biegną tory kolejowe Bieszczadzkiej Kolejki Wąskotorowej.

50,7 km

Wjeżdżamy do Cisnej. Na skrzyżowaniu duża obwodnica bieszczadzka odchodzi w prawo, my zaś skręcamy w lewo na drogę karpacką w kierunku Komańczy.

Siekierezada w Cisnej
foto: P. Szechyński

Cisna - jest dziś dużą osada nad Solinką u podnóża Łopiennika (1069 m) przy skrzyżowaniu dużej obwodnicy bieszczadzkiej z drogą karpacką (prowadzącą przez Duklę i Żmigród do Gorlic) i popularną miejscowością wczasową. Posiada dogodne połączenia komunikacyjne z BPN i okolicą, jest siedzibą gminy, ma pocztę, posterunek policji i Staży Granicznej, ośrodek zdrowia, aptekę, szkołę podstawową, gimnazjum, ratownika GOPR w schronisku PTTK, szkolne schronisko młodzieżowe, bogatą bazę noclegową, wyciąg narciarski i stację paliw.

Wieś lokowana na prawie wołoskim przed 1552 r. w dobrach Balów, na starym szlaku handlowym wiodącym z Sanoka ku Przełęczy nad Roztokami w stronę Humennego nosiła nazwę "Czyasna". Szlak ten znany był już w czasach rzymskich. Potwierdzają to liczne znaleziska i dwie monety z czasów Hadriana. W 1567 r. osadnicy zagospodarowali już 1 łan ziemi. W połowie XVII wieku jej właściciel Samuel Bal, rotmistrz królewskiej chorągwi za własne pieniądze wybudował tu groblę i drogę przez wieś, a następnie pobierał myto od przewożonych towarów na Węgry. W 1648 r. szlachta ziemi sanockiej powierzyła mu "obronę domową" od opryszków węgierskich rabujących nieustannie te okolice. 100 jeźdźców zorganizowanych dla ścigania opryszków stacjonowało w Sanoku. Dużym zniszczeniom uległa w 1672 r. podczas najazdu tatarskiego. W całej wsi ocalały tylko 2 domy, a mieszkańców wraz z dobytkiem najeźdźcy uprowadzili do niewoli. W 1816 r. - po okresie wojen napoleońskich - liczyła 28 domów, 41 rodzin i 145 mieszkańców. Wśród nich było 77 kobiet i dziewcząt, 30 mężczyzn żonatych, 38 nieżonatych i wdowców, 2 urzędników, 4 rzemieślników, (brak księdza i szlachty), 13 chłopów zdolnych do służby wojskowej, 17 niezdolnych, 26 chłopców w wieku do 14 lat i 6 młodzieńców od 15 do 17 lat. Inwentarz stanowiły 4 konie (2 klacze i 2 wałachy), 18 wołów i 22 krowy. We wsi w ogóle nie było ogierów i owiec.

Cisna, pomnik na wzgórzu Betlejemka
foto: P. Szechyński

Okres świetności przeżywała Cisna w pierwszej połowie XIX w., kiedy ówczesny właściciel Jacek Fredro, ojciec sławnego komediopisarza, zorganizował tu hutę żelaza i zakład metalurgiczny wyposażony we fryszarkę, odlewnię i kuźnię o napędzie wodnym ( działał do 1864 r. ). Wyrabiano m.in. krzyże nagrobne, piece żelazne, narzędzia, drobne przedmioty użytkowe.

Na skutek działalności huty i związanego z tym napływu specjalistów Cisna stała się znaczącym skupiskiem polskim i ze zwykłej wsi przekształciła się w ruchliwą osadę przemysłowo-handlową. Wśród mieszkańców można było znaleźć przybyszów z najodleglejszych zakątków monarchii Habsburgów. W 1833 roku przybył tutaj do dworu zarządzanego przez Kaczkowskich znany poeta Wincenty Pol i uczestniczył w wyprawie na wschód Słońca na Łopienniku. Powstała wówczas "Pieśń o ziemi naszej". 18 lutego 1846 r. do punktu zbornego w Cisnej przybył mjr Jerzy Bułharyn, wojenny naczelnik Sanockiego i dzierżawca wsi Hrabowa Roztoka leżącej po węgierskiej stronie pasma granicznego. Sformował on z pracowników huty oddział, który poprowadził na Sanok rozbrajając po drodze placówki straży skarbowej i łącząc się z innymi grupami powstańczymi. Do Zahutynia dotarło 180 powstańców, lecz nie doszło do ataku na Sanok, ponieważ nie dotarły inne umówione oddziały wskutek wystąpień zbuntowanych chłopów. Bułharyn z grupką 20 zbrojnych wrócił 22 lutego do Cisnej i przekroczył granicę węgierską w Roztokach.

Cisna, droga w kierunku Majdanu
foto: P. Szechyński

Po I wojnie światowej w 1921 r. w Cisnej było 46 domów i 416 mieszkańców (132 greko-katolików, 166 łacinników i 118 Żydów wyznania mojżeszowego.

Po II wojnie światowej miejscowość przeżywała chwile grozy. Dochodziło tu do zaciętych walk polskiej grupy samoobrony, a następnie milicji i żołnierzy WOP z sotniami UPA. Po wysiedleniach ludności ukraińskiej we wsi pozostało zaledwie 30 polskich rodzin. Rozpoczął się kolejny okres odbudowy ze zniszczeń powojennych.

Warto przespacerować się po starym ciśniańskim cmentarzu, z którego korzystali na równi wyznawcy obu chrześcijańskich obrządków. Po rozebranej w 1956 r. cerkwi, która stała w pobliżu bramy, pozostał wprawdzie tylko zarys fundamentów. Znajduje się natomiast najstarszy nagrobek w Bieszczadach z zachowaną datą: Antoniego Kwiecińskiego i jego wnuczki, którzy zmarli na cholerę w 1842 r. Wyróżnia się także grobowiec Meinardich, potomków jednego z włoskich budowniczych bieszczadzkiej kolejki, który osiadł w tych stronach na stałe. Rodzina Meinardich mieszka w Cisnej do dziś.

Obiektem, który w Cisnej najbardziej przyciąga uwagę jest pomnik żołnierzy i milicjantów poległych w walkach z UPA, wznoszący się na wzgórzu Betlejemka (zwanym też Kamionką), tuż przy centralnym skrzyżowaniu. Wokół pomnika zrekonstruowano drewniano - ziemne umocnienia, w których polska załoga Cisnej odpierała ataki Ukraińców.

52,7 km

Roztoki Górne, droga na przełęcz
foto: P. Szechyński

Za barem "Roztoczanka" szlak skręca w lewo, w kierunku granicy z Słowacją. Jeżeli udasz się prosto w odległości 200 m dalej znajduje się główna stacja Bieszczadzkiej Kolejki Wąskotorowej w Majdanie. Kolejką dojechać można do przejścia rowerowo - pieszego w Balnicy prowadzącego do słowackiej miejscowości Osadne.

Jedziemy w kierunku Lisznej po drodze mijając pensjonat "Dybasiówka" ze stadniną koni. Trasa szlaku prowadzi przez las kamienistą drogą pełną dziur i wyboi. Gospodarstwo Agroturystyczne "Dybasiówka" oferuje noclegi, konie wierzchowe oraz naukę jazdy konnej dla dzieci i wypożyczalnię rowerów górskich. Dla miłośników turystyki rowerowej jest to dobre miejsce do wypadów na Słowację.

Liszna - jest dziś osadą leśną położoną na potokiem Roztoczka, u podnóży Hyrlatej i Rosochy. Wieś lokowano na prawie wołoskim w dobrach Balów z Hoczwi. Po raz pierwszy jest wymieniana w 1552 r. pod nazwą "Ruszinow". Obecna nazwa pochodzi od leszczyny, która tu zapewne obficie rosła.

58,6 km

Dojeżdżamy do ostatniej miejscowości przed granicą Słowacką - Roztoki Górne. Następnie szlak rowerowy skręca przy schronisku górskim w lewo i drogą szturową wspina się w kierunku przełęczy, gdzie znajduje się granica państwowa.

Roztoki Górne - mała osada leśna przy granicy słowackiej. Roztoki powstały w 1559 r. jako wieś królewska na prawie wołoskim, na mocy przywileju starosty sanockiego Mikołaja Citkowskiego. Leżały na ważnym szlaku handlowym i wojennym, łączącym przez pobliską przełęcz Małopolskę z Węgrami.

Na przełęczy nad Roztokami.
foto: P. Szechyński

Po 1939 r. Przełęcz nad Roztokami była jednym bezpośrednim przejściem z Generalnego Gubernatorstwa na Węgry. Wizytował ją w 1941 r. sam gubernator Hans Frank.

Do pokonania pozostało 1,9 km stromego podjazdu przez las wąską drogą leśną. Mijamy drewniany most i dojeżdżamy do barierek i tablicy informującej, że jesteśmy na granicy państwa.

60,5 km

Granica Państwa. Turystyczne przejście dla pieszych i rowerzystów funkcjonowało tu od 1.04 - 30.09 w godz. 9:00 - 17:00. Po wejściu Polski do strefy Schengen możemy przekraczać granicę o dowolnej porze. Do przełęczy doprowadzony jest asfalt od strony polskiej, po drugiej stronie na razie droga polna/leśna.

Dalszą trasę międzynarodowego szlaku rowerowego "zielony rower" można pokonać przez przejście graniczne wyłącznie rowerem. Prowadzi tu szlak rowerowy oznaczony kolorem zielonym przez wieś Ruské. Samochodem natomiast musimy wrócić do Majdanu, aby doliną Solinki i Osławy dotrzeć do Przełęczy Łupkowskiej i Radoszyc. Otwarto tam nowe samochodowe przejście graniczne na Słowację. Trasą przez Medzilaborce możemy ponownie dojechać do szlaku rowerowego po Słowackiej stronie Karpat i poznawać malownicze tereny wschodniej Słowacji, Sniny,zalewu Starina aż po Ublę. Tam szlak rowerowy prowadzi już w Bieszczady Ukrainy.

Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"

Literatura:

1. Bieszczady - Przewodnik. Wydanie ósme aktualizowane. Pruszków 2002.
2. 7. Aleksander Fredro, "Trzy po trzy". Pamiętnik.
3. Aleksander Fredro, Bajenda albo opowieść o Kamieniu nad Liskiem.
4. Adam Fastnacht, Słownik Historyczno-Geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, część 1, Brzozów 1991; część 2, Brzozów -Wzdów - Rzeszów 1998 i cześć 3, Kraków 2002.
5. Stanisław Kłos, Bieszczady - przewodnik. Warszawa 1986.
6. Oskar Kolberg, Sanockie - Krośnieńskie cz. I. Dzieła Wszystkie t. 49.
7. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich..., T. 6 (1885).
8. Stanisław Kryciński, Cerkwie w Bieszczadach, Pruszków 1995.
9. Władysław Krygowski, Przewodnik Beskidy, Bieszczady i Pogórze, Warszawa 1975.
10. Władysław Krygowski, Przewodnik Przez przełęcze Bieszczadów samochodem i z plecakiem, Warszawa 1975.
11. Materiały szkoleniowe SKPB Warszawa pod red. Pawła Lubońskiego, Warszawa 1984.
12. Jerzy Piórecki, Ogrody i parki województwa krośnieńskiego, Bolestraszyce 1998.
13. Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności cywilnej w Południowo-Wschodniej Polsce (1942 - 1947), Przemyśl 2001.

» część I   » część II  część III